Jolanta Maciejewska
ZAKAŻENIA GRZYBICZE
DEFINICJA I PATOGENEZA:
Grzyby stanowią grupę organizmów eukariotycznych, składającą się z około 50 000 - 250 000 opisanych gatunków, spośród których około 200 - 300 gatunków posiada właściwości patogenne. Ogólnie dzielimy je na : dermatofity, grzyby drożdżopodobne, grzyby pleśniowe i inne. Z praktycznego punktu widzenia istotne znaczenie odgrywają dermatofity (rodzaje Microsporum, Trichophyton i Epidermophyton) oraz grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida. W Polsce najczęściej izolowanym czynnikiem etiologicznym grzybicy dermatofitowej skóry i paznokci jest Trichophyton rubrum, a najczęstszą postacią kliniczną zakażeń dermatofitowych jest grzybica stóp.
RODZAJE GRZYBIC :
Dermatofitozy (tzw. grzybice właściwe) wywołane przez dermatofity. Zaliczamy tutaj:
grzybicę skóry gładkiej (g.drobnozarodnikowa, g.przewlekła, g.strzygąca powierzchowna i głęboka)
grzybicę skóry owłosionej (g.drobnozarodnikowa, g.strzygąca powierzchowna i głęboka, g. woszczynowa, g.brody)
grzybicę pachwin
grzybicę stóp (odmiany: międzypalcowa, potnicowa, złuszczająca)
grzybicę paznokci
W zależności od środowiska, w jakim grzyby bytują wyróżniamy:
Grzyby antropofilne |
Grzyby zoofilne |
Grzyby geofilne |
Trichophyton rubrum |
Microsporum canis |
Trichophyton terrestre |
Trichophyton mentagrophytes varietes interdigitale |
Trichophyton mentagrophytes varietas granulosum |
Microsporum gypseum |
Trichophyton schoenleinii |
Trichophyton verrucosum |
Microsporum cookei |
Epidermophyton floccosum |
|
|
Microsporum audouinii |
|
|
Microsporum ferrugineum |
|
|
Kandydozy (tzw. drożdżyce) wywołane przez grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida, najczęściej przez gatunek Candida albicans. Wyróżniamy:
kandydozę błon śluzowych
kandydoza jamy ustnej
kandydoza narządów płciowych
drożdżakowe zapalenie kącików ust
kandydozę skóry i jej przydatków
wyprzenia drożdżakowe
kandydoza paznokci i wałów paznokciowych
kandydoza pieluszkowa
Infekcje wywołane przez grzyby drożdżopodobne z rodzaju Malassezia:
łupież pstry
Pleśnice
OBRAZ KLINICZNY:
Grzybica skóry gładkiej (tinea cutis glabrae)
W grzybicy skóry gładkiej wykwitami mogą być dobrze odgraniczone od otoczenia ogniska rumieniowo-obrączkowate, z grudkami i krostkami na obwodzie lub ogniska rumieniowo-złuszczające z aktywnym obwodem zmiany i tendencją do zanikania w części centralnej. W przypadku przewlekłej grzybicy skóry gładkiej stwierdza się ogniska sinoczerwone z otrębiastym złuszczaniem. Częściej ta odmiana dotyczy kobiet z zaburzeniami endokrynologicznymi i zaburzeniami odporności.
Grzybica skóry owłosionej (głowy-tinea capitis, brody-tinea barbae)
Wyróżniamy grzybicę skóry owłosionej głowy i brody. Pierwsza, najczęściej występuje u dzieci, które zarażają się od chorego zwierzęcia (np. kota). W przypadku grzybicy drobnozarodnikowej na głowie można stwierdzić pojedyncze ogniska złuszczające zlokalizowane w okolicy skroniowej i potylicznej. W grzybicy strzygącej głowy obserwować można liczne, drobne, niewyraźnie odgraniczone ogniska oraz nierówno ułamane włosy. Bolesny, zapalny guz lub naciek z którego wydobywa się treść ropna to obraz kliniczny grzybicy strzygącej głębokiej. Tarczki (tzn. żółte strupy zawierające grzybnię oraz złuszczony naskórek) o mysim zapachu charakterystyczne są dla grzybicy woszczynowej. Po wyleczeniu grzybicy woszczynowej pozostają blizny i trwałe ogniska wyłysienia.
Grzybica brody dotyczy mężczyzn, może przebiegać pod postacią zapalnych guzów oraz ognisk złuszczających z wystrzyżonymi włosami. Zmianom może towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych szyjnych.
Grzybica pachwin (tinea inguinalis)
Dotyczy głównie osób dorosłych (częściej mężczyzn). Ogniska rumieniowo-złuszczające, na obwodzie z pęcherzykami, grudkami i krostkami, zlokalizowane w fałdach pachwin, ud, podbrzusza. Zmiany mogą przechodzić na pośladki, worek mosznowy. U kobiet często występują w fałdach podsutkowych.
Grzybica stóp (tinea pedum)
W odmianie międzypalcowej zajęte są przestrzenie międzypalcowe III i IV, dominuje maceracja naskórka, rumień i złuszczanie.
W odmianie potnicowej stwierdza się ogniska rumieniowe-wysiękowe z pęcherzykami, zmiany typowe zlokalizowane w okolicy śródstopia, wykwitom towarzyszy świąd.
W odmianie złuszczającej (tzw. stopa mokasynowa) obserwujemy zmiany rumieniowo-złuszczające z nadmiernym rogowaceniem, zlokalizowane na podeszwie i bocznych częściach stopy z pęknięciami i rozpadlinami.
Grzybica paznokci (onychomycosis)
Częściej dotyczy paznokci stóp. Na płytkach paznokciowych stwierdza się zgrubienia, przebarwienia, łamliwość, nadmierne rogowacenie, pobruzdowania, onycholizę (oddzielenie płytki paznokciowej od łożyska). Z czasem paznokieć staje się kruchy i łamliwy, może dojść do całkowitej destrukcji płytki paznokciowej.
Kandydoza błon śluzowych (candidosis mucosae)
Dotyczy głównie jamy ustnej oraz narządów płciowych (pochwa, srom, napletek, żołądź). W obrazie klinicznym widoczne białawe ogniska, po ich usunięciu pozostaje żywoczerwony rumień z nadżerkami. Zmianom towarzyszy uczucie pieczenia, palenia i świądu. Obserwuje się tendencje do nawrotów po wyleczeniu. W przypadku zapalenia katów ust stwierdza się stan zapalny z nadżerkami, strupami i pęknięciem naskórka (czynniki sprzyjające zakażeniu: cukrzyca, drażnienie przez protezy i niedobory witamin z grupy B).
Kandydoza skóry i jej przydatków
Najczęstsza lokalizacja wyprzeń drożdżakowych dotyczy fałdów skórnych (pachowe, pachwiny, szpara międzypośladkowa, okolica podsutkowa, pępek, fałdy brzuszne u osób otyłych) oraz okolicy pieluszkowej u niemowląt. Stwierdza się ostrozapalne, wyraźnie odgraniczone od skóry zdrowej, ogniska sączące, nierzadko pokryte białawym nalotem. Występują często u osób otyłych i z cukrzycą. W kandydozie wałów paznokciowych początkowo zaczerwienienie, obrzęk, bolesność przy ucisku wału. Z czasem proces chorobowy może przejść na płytkę paznokciową, która staje się matowa, szorstka, pobruzdowana.
Łupież pstry (pityriasis versicolor)
Zakażenie powierzchowne skóry z obecnością odbarwionych i przebarwionych plam, z delikatnym złuszczaniem na powierzchni. Najczęściej zlokalizowane na karku, plecach, klatce piersiowej, ramionach. Pod wpływem słońca dochodzi do odbarwienia ognisk chorobowych.
Pleśnica paznokci (acauliosis unguium)
Choroba dotyczy głównie paznokci paluchów i charakteryzuje są żółtym zabarwieniem, niekiedy z destrukcją płytki paznokciowej. Przebieg przewlekły. Wywołane przez grzyb pleśniowy - Scopulariopsis brevicaulis
ROZPOZNANIE :
Cechy kliniczne - badanie podmiotowe (dokładny wywiad!) oraz badanie przedmiotowe
Oglądanie zmian w lampie Wooda (świecenie: żółtobiałe - łupież pstry, matowo zielone - grzybica woszczynowa, jasnozielone - grzybica drobnozarodnikowa)
Badanie mykologiczne: bezpośrednie (z zastosowaniem odczynników zawierających KOH i DMSO) oraz hodowla na podłożach z identyfikacją szczepów
Mykogram- ocena wrażliwości na leki
Badanie histopatologiczne - w przypadkach trudnych diagnostycznie, gdy kilkakrotne posiewy są ujemne oraz w grzybicach głębokich
Głównym kryterium upoważniającym do rozpoznania grzybicy jest wyizolowanie i identyfikacja grzyba od pacjenta.
LECZENIE :
Ogólne:
Grzybica skóry gładkiej |
przez 1-4 tyg.
|
Grzybica skóry owłosionej głowy
Grzybica brody |
10mg/kg mc./24h przez 12 tyg. lub 20mg/kg mc./24h przez 6-8 tyg. (zalecana dawka)
>40kg mc.- 250mg/24h , 20-40 kg mc.-125mg/24h , <20kg mc.-62,5mg/24h przez 4 tyg. (gdy patogenem grzyb z rodzaju Trichophyton), przez 8-10 tyg. gdy Microsporum
3-5 mg/kg mc./ 24h przez 4-6 tyg.
5-6 mg/kg mc./ 24h przez 4-6 tyg.
|
Grzybica stóp |
|
Grzybica paznokci |
|
Kandydoza błony śluzowej jamy ustnej |
|
Kandydoza błony śluzowej narządów płciowych |
|
Kandydoza skóry |
|
Kandydoza paznokci |
|
Łupież pstry |
|
Miejscowe
Grzybica skóry gładkiej |
klotrimazol-2xdz. przez 4 tyg., ekonazol 2xdz. 2-4tyg., ketokonazol 2xdz. 2-4 tyg., mikonazol 2xdz. 4-6 tyg., izokonazol 1xdz. 2-4 tyg., cyklopiroks 2xdz. 2-4tyg., terbinafina 2xdz. przez 2 tyg. Postaci: kremy, żele, płyny !zmiany pojedyncze, nieliczne - leczenie miejscowe Zmiany rozległe - ogólne + miejscowe |
Grzybica skóry owłosionej |
Szampony zawierające : ketokonazol, ekonazol, cyklopiroks |
Grzybice stóp |
Tak jak grzybica skóry gładkiej ! konieczne odkażanie obuwia (10% formalina) |
Grzybica paznokci |
cyklopiroks (w postaci lakieru)- przez 6-12 mies., bifonazol + 40%mocznik przez 7-14 dni, amorolfina (w postaci lakieru) 1x w tyg. przez 6-12 mies. ! konieczne odkażanie obuwia (10% formalina) |
Kandydoza skóry |
natamycyna- 1-4x/24h przez 2-3 tyg., klotrimazol 2-3x/24h-kontynuacja 4 tyg. po ustąpieniu objawów, mikonazol 2x/24h przez 2tyg., ekonazol 2x/24h przez 2 tyg., ketokonazol 1x/dobę przez 2-3 tyg. |
Kandydoza błon śluzowych |
natamycyna, klotrimazol, |
Łupież pstry |
Szampon (ketokonazol, ekonazol) - na skórę głowy i zmiany chorobowe- terapia do 10 dni |
ZAPOBIEGANIE :
Pamiętajmy, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć.
Kilka podstawowych zasad profilaktyki:
- używaj własnego ręcznika, przyrządów do higieny
- na basenie, saunach, sanatoriach nie chodź na boso
- unikaj pożyczania cudzego obuwia (łyżwy, buty narciarskie)
- wybieraj wygodne obuwie wykonane z naturalnej skóry
- myj dokładnie stopy, fałdy skórne
- nie głaskaj bezdomnych zwierząt
- przy długotrwałej antybiotykoterapii stosuj probiotyki