SYSTEM PRAWNY RP - WYKŁADY

1. System organów ochrony prawnej

- wymiar sprawiedliwości

- trybunał konstytucyjny

- trybunał stanu

- najwyższa izba kontroli

- rzecznik obywatelski rzecznik praw dziecka

- krajowa rada radiofonii i telewizji

- narodowy bank polski

2. Źródła prawa

• Konstytucja

• ustawy

• rozporządzenia

• akty normatywne wewnętrznie obowiązujące

• prawo miejscowe

• akty normatywne w stanach nadzwyczajnych

Wymiar sprawiedliwości - pojęcie władza sądownicza pojawiła się w konstytucji a art. 10 zgodnie, z którym władzę sądowniczą sprawują sądy i trybunały. Jednak w art. 175 konstytucji sprawowanie wymiaru sprawiedliwości zostało powierzone sądom, co oznacza wykluczenie trybunałów jako podmiotów sprawujących wymiar sprawiedliwości.

Wymiar sprawiedliwości jest postrzegany w znaczeniu materialnym i formalnym.

W ujęciu materialnym - wymiar sprawiedliwości jest związany z ustrojowymi wartościami oraz z nakazem urzeczywistnienia przez Rzeczypospolitą Polską będącą demokratycznym państwem prawnym zapewniającym zasadę sprawiedliwości społecznej, prawnej ochrony godności i wolności człowieka oraz konstytucyjnego prawa każdego człowieka do sprawiedliwego rozsądzenia sprawy przez sąd. Sądy są organami ochrony prawnej wydającymi orzeczenie w imieniu RP, w którym rozstrzyga się o sprawiedliwości w określonym przypadku.

W ujęciu formalnym - wymiar sprawiedliwości należy postrzegać z punktu widzenia jego funkcji, przedmiotów i organów. Państwowe organy ochrony prawnej rozstrzygając konkretny stan faktyczny stosują normy prawne ustanowione przez państwo, przy czym konstytucja zastrzega monopol w tym zakresie dla sądów. Art. 175 Konstytucji zawiera zamknięty katalog sądów sprawujących wymiar sprawiedliwości państwa, są to:

• Sąd najwyższy

• Sądy powszechne

• -//- administracyjne

• -//- wojskowe

Zasady działania sądów - ustawa zasadnicza wskazuje na następujące zasady zgodnie, z którymi powinno być zorganizowane sądownictwo.

1. Zasada niezależności sądu i niezawisłości sądów

2. -//- nieusuwalności sędziów

3. -//- instancyjności

4. -//- udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

5. -//- jednolitości sądów

6. -//- prawa do sądów

7. -//- prawa do obrony

Ad. 1

Zasada ta należy do podstawowych zasad. Niezależność przejawia się w odrębności struktury organizacyjnej sądów od innych władz oraz wyłączności sprawowanej przez nie działalności. Gwarancją niezależności jest niedopuszczalność poza instancyjnych kontroli orzecznictwa sądowego.

Niezawisłość sędziów oznacza, że sędzia w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości kieruje się własnym, wewnętrznym przekonaniem i polega jedynie na konstytucji i ustawom. Niezawisłość sędziowska to także prawo obywateli do bezstronnego, niezawisłego i kompetentnego sądu.

Ad. 2

Tylko w przypadku wskazanych w ustawie możliwe jest złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli. Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek choroby, utraty sił uniemożliwiających na sprawowanie urzędu, osiągnięcie wieku emerytalnego. Poza tymi przypadkami nie jest dopuszczalne opróżnienie stanowiska sędziowskiego.

Ad. 3

Wynika z art. 176 konstytucji, zgodnie, z którym postępowanie jest, co najmniej dwu instancyjne jego celem jest wydanie orzeczenia o jak najmniejszym marginesie błędu lub omyłki. Stanowi zarazem gwarancję demokratycznego państwa prawnego w połączeniu z prawem zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 178) → środkiem odwoławczym od orzeczeń sądów I instancji jest apelacja zaś od orzeczeń sądów II instancji jest kasacja, przy czym w przypadku kasacji kontrola dokonywana jest jedynie pod względem zgodności z prawem (kryterium legalności). Apelację od orzeczeń sądów rejonowych rozpatrują sądy okręgowe, natomiast, gdy sądem orzekającym w I instancji jest sąd okręgowy apelację rozpatruję sąd apelacyjny. Kasację rozpatruję Sąd Najwyższy.

Ad. 4

Została wskazana w art. 182 konstytucji, we współczesnych państwach udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości został określony dwojako:

• W państwach anglosaskich oraz Grecji poprzez instytucję sędziów przysięgłych

• W pozostałych państwach w postaci instytucji ławników (także Polska)

Ustawa z 27.07.2001 r. „Prawo ustroju sądów powszechnych” - ustawa określa udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości przyznając im przy rozstrzyganiu spraw równe prawa z sędziami. W zakresie orzekania są niezawiśli i podlegają jedynie konstytucji i ustawom. Ławników do sądów rejonowych oraz sądów okręgowych wybierają rady Jednostek Samorządu terytorialnego, których obszar objęty jest właściwością tych sądów. Ich kadencja trwa 4 lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyborów.

Ad. 5

Oznacza jednolitą strukturę organizacyjną na obszarze całego państwa, które wydają na podstawie jednakowych przepisów wyroki w imieniu RP.

Ad. 6

Oznacza, że każdy na podstawie przepisów prawa może domagać się rozpoznania sprawy przez właściwy niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Bezstronność sądu skutkuje rzetelnym postępowaniem sąd musi zaś być niezawisły oraz niezależny od stron biorących udział w postępowaniu. ( Konstytucja przyznaje prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki).

Ad. 7

W zakres tego prawa wchodzi pomoc obrońcy oraz liczne gwarancje procesowe tj. udział oskarżonego w rozprawie głównej, składanie wniosków dowodowych, zaskarżenie decyzji procesowych.

Sąd Najwyższy

Sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Do jego zadań należy także rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzanie ważności wyborów do sejmu, senatu na urząd prezydenta RP oraz ważność referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego. Sąd Najwyższy opiniuje projekty ustaw i innych aktów normatywnych na podstawie, których orzekają i funkcjonują sądy. Sąd Najwyższy nie posiada kompetencji do sprawowania nadzoru nad sądami administracyjnymi. W skład Sądu Najwyższe4go wchodzą:

- Pierwszy prezes

- prezesi

- sędziowie

Organami SN są: Pierwszy prezes Sądu najwyższego, Prezes Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, Zgromadzenie Sędziów Izby SN, oraz Kolegium SN.

W świetle art. 183 Konstytucji Pierwszego Prezesa SN powołuje prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Kadencja Pierwszego Prezesa SN trwa 6 lat.

Izby SN:

I. Izba cywilna

II. Izba karna

III. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw publicznych

IV. Izba wojskowa

Izba cywilna - rozpatruje sprawy z zakresu cywilnego, gospodarczego, rodzinnego, i opiekuńczego, sprawy rejestracji przedsiębiorców i rejestracji zastawów oraz skargi dotyczące przewlekłości postępowania przed SN.

Izba karna - rozpoznawanie spraw na podstawie przepisów KPK ( kodeks Postępowania Karnego) Kodeksu Karnego Skarbowego, Kodeksu Postępowania w sprawach o wykroczenia oraz inne sprawy, do których stosuje się przepisy KPK a także skargi dotyczące przewlekłości postępowania przez Sądem egzekucyjnym i SN w tych sprawach.

Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw publicznych - rozpatruje sprawy z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych oraz sprawy publiczne z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji, transportu kolejowego, sprawy, w których złożono odwołanie od decyzji przewodniczącego KRRiT, sprawy o roszczenia twórców wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych a także skargi na przewlekłość postępowania w w/w sprawach przed Sądem egzekucyjnym i SN.

Izba wojskowa - do właściwości tej izby należą sprawy podlegające orzecznictwu sądów wojskowych oraz sprawy dyscyplinarne prokuratorów i asesorów wojskowych, wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury, radców prawnych pełniących czynną służbę wojskową albo zatrudnionych w Ministerstwie Obrony Narodowej oraz rozpatrywanie skarg dotyczących przewlekłości postępowania w w/w sprawach przed wojskowymi sądami okręgowymi oraz SN.

Sądy powszechne - sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych do właściwości innych sądów.

Sądami powszechnymi są:

1. Sądy rejonowe

2. -//- okręgowe

3. -//- Sądy apelacyjne

Tworzenie sądów oraz ustalenie ich siedzib i obszarów właściwości należy do Ministra Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa (KRS).

Sądy rejonowe - tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin. Sąd dzieli się na wydziały *cywilny ( prawo cywilne) *karny ( p. karne) *rodzinny i nieletnich ( prawo rodzinne i opiekuńcze, dotyczące leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz środków odurzających i psychotropowych) * wydział pracy, *wydział Ksiąg Wieczystych ( prowadzenie ksiąg wieczystych oraz spraw z zakresu postępowania wieczysto - księgowego).

Sąd okręgowy - tworzony jest dla obszaru właściwości, co najmniej dwóch sądów rejonowych. Sąd okręgowy dzieli się na wydziały: *cywilny, *karny, *penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych, *wydział pracy, *wydział ubezpieczeń Społecznych, *wydział gospodarczy.

Sąd apelacyjny - tworzony jest dla obszaru właściwości, co najmniej dwóch okręgów sądowych. Sąd pełni funkcję Sądu II instancji. Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały: cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych.

Organami sądów są w :

• W sądzie rejonowym - prezes sądu

• W sądzie okręgowym - prezes sądu oraz kolegium sądu okręgowego

• W sądzie apelacyjnym - prezes sądu oraz kolegium sądu apelacyjnego.

Prezesów sądów powszechnych powołuje minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego danego sądu.

Sądy administracyjne - sądy te powoływane są do kontroli działalności administracji publicznej. Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości jako wyodrębniona część władzy sądowniczej. Postępowanie przed tymi sądami jest dwuinstancyjne. Odrębny pion tworzą NSA i inne sądy administracyjne. Zadanie sądu administracyjnego polega na dokonywaniu oceny kontroli działalności określonego organu administracji publicznej. Oznacza to, że sąd administracyjny na skutek zaskarżenia działania lub zaniechania organu nie przejmuje sprawy administracyjnej do końcowego jej załatwienia, lecz ma jedynie skutkować działanie tego organu. O tym czy w sprawie wynikającej z działalności administracji właściwy jest sąd administracyjny czy sąd powszechny decyduje to czy postępowanie sądowe ma podlegać kontroli działalności administracji czy też na rozpoznaniu sprawy przekazanej sądowi do końcowego załatwienia. W Polsce sądami administracyjnymi są:

1. Naczelny Sąd Administracyjny

2. Wojewódzkie Sądy Administracyjne

W skład NSA wchodzą: Prezes NSA, Wiceprezesi, oraz sędziowie. Prezesa NSA powołuje Prezydent na 6 kadencję spośród kandydatów przestawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. Organami NSA są: prezes NSA, Zgromadzenie Ogólne sędziów NSA i Kolegium NSA.

NSA dzieli się na izby:

- finansową

- gospodarczą

- ogólno administracyjną

Izba finansowa sprawuje nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych, do których mają zastosowanie przepisy podatkowe oraz o egzekucji świadczeń pieniężnych.

Izba gospodarcza - nadzoruje orzecznictwo w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewiz, papierów wartościowych, bankowości, ceł, cen, stawek taryfowych oraz opłat.

Izba ogólno administracyjną - sprawuje nadzór niewymieniony w pkt 1 i 2 w szczególności sprawy z zakresu budownictwa i nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego, gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych, opłat i stawek taryfowych związanych z właściwością tej izby.

Sądy wojskowe

Podstawą prawną ustroju i właściwości sądów wojskowych jest ustawa z 21.08.1997 r. „Prawo o ustroju sądów wojskowych” Sądy te sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w siłach zbrojnych. Orzecznictwu podlegają sprawy żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, pracowników wojska, żołnierzy państw obcych przebywających na terytorium RP oraz członków ich personelu cywilnego o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, chyba, że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną stanowi inaczej.

Krajowa Rada Sądownictwa

Stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W skład KRS wchodzą: pierwszy prezes SN, Minister Sprawiedliwości, Prezes NSA, osoba powołana przez Prezydenta, 15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych, 4 członków wybranych przez sejm spośród posłów, 2 członków wybranych przez senat spośród senatorów, kadencja KRS trwa 4 lata, KRS posiada prawo do występowania do trybunału konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Trybunał konstytucyjny

Organizacja TK

Trybunał składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, ponowny wybór do trybunału jest niedopuszczalny. Sędzią TK może być osoba, która posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA, oznacza to, co najmniej 10 letni staż w jednym z zawodów prawniczych z tego obowiązku zwolnione są osoby posiadające, co najmniej stopień doktora habilitowanego nauk prawnych. Kandydatów na stanowisko sędziego TK przedstawia, co najmniej 50 posłów lub prezydium sejmu, uchwala sejm zapada bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Organami trybunału są: Prezes trybunału, oraz Zgromadzenie Ogólne.

Sędziowie TK podlegają tylko konstytucji, nie podlegają zaś inaczej niż inni sędziowie ustawom, ponieważ TK bada legalność, zgodność z ustawami przepisów wydanych przez centralne organy państwowe.

Właściwość TK

TK orzeka w sprawach:

1. Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

2. Zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

3. Zgodność przepisów prawa wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

4. Zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych

5. Skargi konstytucyjnej

6. Rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

7. Rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta.

Skarga konstytucyjna - podstawą skargi nie może być naruszenie jakichkolwiek wolności lub praw albo obowiązków skarżonego, lecz wyłącznie takich, które są gwarantowane konstytucyjnie przez pozytywne ich unormowanie pod względem formalnym naruszenie powinno mieć charakter indywidualny, bezpośredni i aktualny. Prawo do skargi przysługuje każdemu, którego prawo lub wolności zostały naruszone przez pracodawcę „każdemu” oznacza każdy podmiot publicznych praw podmiotowych jednostek w pełni uprawnieni do korzystania ze skargi będą obywatele RP, wśród nie obywateli ze skargi będą mogli skorzystać ci, którzy podlegają polskiej jurysdykcji. Grupa nie obywateli nie podlegający polskiej jurysdykcji nie skorzysta ze skargi, ponieważ nie spełnia warunku koniecznego do uruchomienia tej skargi tzn. uzyskania orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej. Także osoby prawne mogą skorzystać z prawa do skargi ponadto osoby prawa cywilnego, handlowego i publicznego w sytuacjach, gdy chodzi o ich konstytucyjnie chronione prawa. Skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu planowanego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Oprócz wymagań dotyczących pisma procesowego skarga powinna zawierać:

1. Dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego na podstawie, którego sąd lub organ administracji orzekł o wolnościach prawach lub obowiązkach konstytucyjnych i w stosunku, do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z konstytucją.

2. Wskazanie, jakie konstytucyjne wolności i w jaki sposób zostały naruszone.

3. Uzasadnienie skargi z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego

4. Do skargi należy załączyć wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie z podaniem daty doręczenia.

Skargę i zażalenie na postanowienia o odmowie nadania skardze dalszego biegu sporządza adwokat lub radca prawny, chyba, że skarżącym jest sędzia prokurator, notariusz, profesor, lub doktor habilitowany nauk prawnych.

5

---