Między ponadnarodowością a międzyrządowością w systemie UE
System polityczny UE: wciąż się kształtuje i zmienia, przeważające cechy ponadnarodowe => określany jest jako ponadnarodowy reżim regionalny, poszukujący nowych rozwiązań. Istnieje czteroetapowa mechanika budowy poziom ponadnarodowego: 1. Ustanowienie instytucji ponadnarodowych, 2. Delegowanie na nie kompetencji, 3. Próby rozciągania nad nimi kontroli ze strony państw, 4. Wymykanie się instytucji ponadnarodowych spod kontroli państw.
Ustanowienie instytucji ponadnarodowych w WE: Integracja europejska to supranacjonalizacja suwerennych kompetencji rozumiana jako prawo do wyłączności. Pierwsze założenia ponadnarodowości pojawiły się w traktacie paryskim. Utworzono niezależne instytucje i wspólne regulacje ze względu na brak zaufania państw do siebie nawzajem. Pierwsza instytucja: Wysoka Władza w ramach EWWiS(komp. Wykonawcze): instytucja autonomiczna, głównie funkcje ekonomiczne, sama w sobie władzą ponadnarodową. Główne instytucje UE o char. Ponadnarodowym: KE, PE, ETS, ETO, EBC. 1957: ETS, PE; 1965: KE(poprzedniczką była Wysoka Władza powstała w 1952); 1975: ETO; 1998: EBC. Początkowo miały działać na zasadzie EBC- jako bank, PE- jako parlament itd. i koniec, później okazało się, że postępowanie tych agentów zmienia się ze względu na instytucjonalne mechanizmy kontroli państw oraz na maksymalizację kompetencji już posiadanych oraz nabywanie nowych w miarę rozwijania się systemu politycznego UE. Instytucje te: reprezentują interes wspólnoty, a nie państw członkowskich; mają cel, aby redukować kompetencje struktur unijnych i wzmacniać własne prerogatywy; wywierają wpływ na narodowe systemy polityczne, społeczne i gospodarcze państw członkowskich=> europeizacja top-down czyli odgórna - z poziomu UE na poziom narodowy.
Delegowanie kompetencji w systemie politycznym UE: Pewne kompetencje są alokowane na poziom centralny, a inne na niższy. Każde delegowanie kompetencji przez państwa członkowskie na instytucje ponadnarodowe legitymizuje UE i to bez względu na to czy państwa dzięki temu stają się silniejsze czy ograniczone w działaniu. Delegowanie pierwotne - przeniesienie kompetencji z poziomu państw narodowych na poziom instytucji ponadnarodowych. Jest to spowodowane: niższymi kosztami podejmowania decyzji oraz możliwością korzystania ze specjalistycznych ekspertyz o dużej wadze politycznej; domysłami państw, że instytucje pomogą utrzymać im porozumienia i wesprą w razie braku rozwiązań traktatowych; chęć podtrzymania przez państwa wiarygodności podjętych zobowiązań. Ponadto instytucje mogą otrzymać: uprawnienia i pewne narodowe funkcje, pozwalające działać instytucjom na państwowym szczeblu. Państwa są zmuszone wówczas do zaakceptowania wyników negocjacji. Głównie odbywa się to w KE, ETS, PE(razem z RUE). Kompetencje horyzontalne są delegowane na instytucje ponadnarodowe w traktatach założycielskich i ich reformach, a kompetencje sektorowe i specyficzne mogą być delegowane zarówno na podstawie ustawodawstwa wtórnego, jak i pierwotnego. Delegowani w traktatach jest motywowane pierwotną chęcią państw członkowskich do zabezpieczenia i wzmocnienia wiarygodności podjętych zobowiązań. Z kolei delegowanie za pomocą prawa wtórnego jest motywowane pierwotnie chęcią pozyskania odpowiednich informacji oraz wiedzy, jak podstępować w danej sytuacji. Zasada nadania i zasada przypisania kompetencji: aby osiągnąć swoje cele, UE powinna działać w granicach kompetencji przyznanych jej przez państwa członkowskie w traktatach. Kompetencje nieprzyznane w traktatach pozostają tylko przy państwach członkowskich. Zasada lojalności(solidarności) - ogranicza możliwość państw w wykonywaniu ich kompetencji; w dziedzinach objętych wspólną polityką handlową, wspólną polityką ochrony biologicznych zasobów morskich, znoszenie przeszkód w swobodnym przepływie kapitału, usług, towarów, osób. Państwa delegują więcej kompetencji na instytucje ponadnarodowe w politykach sektorowych, które nakładają koszty o silnym stopniu koncentracji, a generują korzyści o charakterze rozproszonym: polityka konkurencji, handlowa, ochrony konsumenta. Ponadnarodowi agenci w UE: istota relacji między mocodawcami a agentami polega na balansowaniu pomiędzy scentralizowanymi kompetencjami wspólnotowymi, a interesami narodowymi; UE to obszar poszukiwania równowagi. KE: jako agent, gdy państwa powierzają jej kompetencje i jako mocodawca: gdy zleca zadania agencjom wewnątrz UE lub instytucjom spoza UE. KE jako multiorganizacja: poziom polityczny(komisarze i ich gabinety) oraz administracyjny(dyrektoriaty generalne). Składa się z wielu biurokratycznych podjednostek, mających różne interesy polityczne, co wywiera silny wpływ na całą instytucję. Posiada duże zasoby własne oparte na skumulowanej wiedzy ekspertów, opracowywanych przez nich ekspertyzach sektorowych i proceduralnych; ma zaplecze administracyjno-polityczne, w tym decyzyjne. Większość wspólnotowego dorobku prawnego jest pochodną inicjatywy ustawodawczej Komisji. Komisja jako agent ma dostęp do informacji trudnodostępnych. Rozwiązywanie przez nią problemów dotyczących państw odbywa się na poziomie ponadnarodowym i bazuje na wiedzy niezależnych ekspertów. KE jest również neutralnym mediatorem działającym na rzecz Europy jako całości. Państwa członkowskie poza politykami sektorowymi mogą się również zwrócić z monitoringiem regulacji wspólnotowych oraz postępów w procesach harmonizacyjnych, prawa do inicjatywy ustawodawczej, ustanowienie ekspertów, regulowanie rynku wewnętrznego. ETS: rozwiązuje problemy niekompletnej informacji mocodawcy: dostarcza informacji prawnych i wspiera w przezwyciężaniu trudności związanych z podjętymi zobowiązaniami. Tylko ETS może orzekać w sprawach dotyczących ważności aktów przyjętych przez instytucje wspólnotowe i EBC. Nadzoruje przestrzeganie prawa wspólnotowego i jednocześnie panuje nad narodowym poziomem legislacyjnym, dba o jednolitość wykładni prawa wspólnotowego, co ma ogromne znaczenie dla ponadnarodowego charakteru zarówno tej instytucji, jak i prawa. Trybunał przyczynia się do konstytucjonalizacji traktatów założycielskich i ich reform, budując swoiste alianse z sądami narodowymi i grupami interesów. Dąży także do jednolitej egzekucji prawa wspólnotowego na terenie całej UE wedle jego własnej wykładni, dokonywanej także na prośbę sądów krajowych. ETS także broni władzy KE. Orzecznictwo i praktyka sądowa ETS wzmacniają centralizację kompetencji, czyli ulokowanie ich na poziomie ponadnarodowym. EBC: najsilniejszy, nie jest związany z cyklem politycznych wyborów i ma dzięki temu większe zaufanie. Jego niezależnośc przejawia się na czterech obszarach: statutowym, funkcjonalnym, ekonomicznym i personalnym. Niezależność statutowa: jedyny bank, którego statut zawarty jest w tekście mającym charakter konstytucyjny(TFUE) i którego podstawa opiera się na koncepcji niezależności oraz na głównym celu, jakim jest utrzymanie stabilizacji cen. Niezależność funkcjonalna: szeroka gama instrumentów i procedur umożliwiających wykonywanie funkcji o wysokim stopniu niezależności. Niezależność ekonomiczna: tworzenie, obrót i podnoszenie kapitału należy do wyłącznej odpowiedzialności Rady Naczelnej EBC. Niezależność personalna: niezależnie od kraju pochodzenia każdy członek Rady Naczelnej ma jeden głos takiej samej wartości, z wyjątkiem uczynionym dla pewnych postanowień w zakresie zasobów finansowych; bezpieczeństwo sprawowania funkcji w Dyrektoriacie; pełna odpowiedzialność Rady Naczelnej EBC za decyzje dotyczące zadań i funkcji banku.
Kontrola państw nad instytucjami ponadnarodowymi w systemie politycznym UE: W układzie mocodawca-agent ważna jest kontrola odwrotna, czyli mocodawców nad agentami - pierwotna. Mimo trudności w sprawowaniu pełnej kontroli krajów członkowskich nad kierunkami integracyjnymi, da się zauważyć i udowodnić ich zdolność do kontroli instytucji ponadnarodowych. Jednak agenci niejednokrotnie wymykają się spod kontroli. Kontrola agenta jest podejmowana, by agent nie rozszerzał swoich zadań i kompetencji poza to, co zostało zapisane w oryginalnym kontrakcie pomiędzy nimi. Kontrola nad KE: kontrola typu police patrol czyli komitologia. Sieć komitetów wspierających i monitorujących KE we wprowadzaniu w życie regulacji prawnych umożliwia rządom narodowym na zachowanie pełnej kontroli nad przynależną Komisji implementacją prawa wspólnotowego oraz ograniczenie biurokratycznego dryfowania, czyli przesuwania przez KE danej polityki sektorowej bliżej politycznych preferencji forsowanych przez KE. Również można zmniejszyć jej zasoby finansowe. Kontrola nad ETS: ciężko go skontrolować; jednak podlega określonej kontroli pierwotnej: rewizji ze strony państw członkowskich. Inny sposób to nowa legislacja (pierwotna lub wtórna), poprawki wprowadzone do traktatów. Kontrola nad EBC: jedyna forma to wpływ na obsadzenie funkcji przewodniczącego, do czego niezbędne są określone uzgodnienia międzyrządowe- nacisk personalny.
Wymykanie się instytucji narodowych sod kontroli państw: Kontrola poddawana jest procesami erozji, której sprzyjają: ustawodawcze kompetencje PE, rola KE w przezwyciężaniu problemów transakcji. Utrudnia kontrolę także zbiorowy charakter mocodawcy - kontrola tylko kolegialna. Wymykanie się spod kontroli KE: W RUE reprezentującej mocodawcę często brakuje odpowiedniego zasobu informacji, ekspertyz oaz koordynacji. Wymykaniu się spod kontroli komisji sprzyja: jej duża spójność wewnętrzna, która potwierdza silne zhierarchizowanie; unikatowa baza informacyjna; własne zasoby finansowe i personalne; rozległe kompetencje. Wymyka się w przypadkach: autonomicznego działania, własnego interesu i preferencji; ograniczone horyzonty czasowe narodowych decydentów; zmiana preferencji politycznych rządów narodowych; niezależność wewnętrzna; kompetencje domniemane. Wymykanie się ETS: duża autonomia, mało podstaw dla niektórych regulacji w traktatach, permanentna transformacja europejskiego systemu prawnego. Wymykanie się EBC: wątła kontrola, zatem nie może się wymknąć.
Ogólnie o tym tekście, który był w linku: UE jest wielkim zlepkiem równych kultur, narodowości, systemów. Jednocześnie jest to system naczyń połączonych. Jest bardzo dynamiczny i ulega ciągłej adaptacji do nowych warunków. Globalizacja intensyfikuje zasoby, relacje, przyspiesza obieg informacji. Świat się też w pewnym sensie zmniejszył, bo centrum władzy może być daleko od tych, którzy tej władzy podlegają.