STRUTYŃSKI - SKŁADNIA

SKŁADNIK - samodzielny symboliczny wyraz tekstowy, który pozostaje w bezpośrednim i wzajemnym stosunku składniowym z innym samodzielnym symbolicznym wyrazem tekstowym tego samego wypowiedzenia.

1. samodzielny wyraz tekstowy

1. pojedynczy

2. złożony (dwunastoletni, wiarygodne)

3. zestawienie słowotwórcze lub frazeologiczne (maszyna do pisania, Jan bez Ziemi)

2. wyrażenia syntaktyczne

1. wyrażenie przyimkowe (na łąkach, w lesie)

2. wyrażenie porównawcze (jak śnieg, niż dalej)

3. złożona forma fleksyjna (będę pisać, obawiam się)

MODYFIKATORY - modyfikują treść całego wypowiedzenia (modulanty)

WSKAŹNIKI ZESPOLENIA - łączą ze sobą składniki, sygnalizując zachodzące miedzy nimi stosunki (spójniki, zaimki względne, przyimki).

WSKAŹNIKI NAWIĄZANIA - nawiązują do treści poprzedniego zdania (różne części mowy).

WYPOWIEDZENIE - najmniejsza jednostka komunikatywna, wyrażona zwykle zespołem wyrazów (również jednym wyrazem), która stanowi pod względem językowym całość powiązaną gramatycznie i wyodrębnioną prozodyjnie.

PREDYKACJA = orzekanie, jej wykładnikiem jest PREDYKAT, czyli orzeczenie, wyrażone różnymi formami czasownika obecnymi w wypowiedzeniu lub nieobecnymi, ale dających się zrekonstruować.

Związek podmiotu z orzeczeniem to ZWIAZEK GŁÓWNY, czyli orzekający, bo jego podrzędnik (orzeczenie) orzeka o tym, co robi, w jakim jest stanie lub jaki jest podmiot. Pozostałe związki to ZWIĄZKI OKREŚLAJĄCE, inaczej poboczne lub przyłączające, bo bezpośrednio albo pośrednio określają podmiot lub orzeczenie, przyłączając do nich nowe treści.

Podmiot wraz ze swymi określeniami tworzy GRUPĘ PODMIOTU, a orzeczenie wraz a określeniami - GRUPĘ ORZECZENIA.

PODMIOT - część wypowiedzenia, oznacza przedmiot, o którym się w danym wypowiedzeniu orzeka; przedmiot, który wykonuje jakąś czynność, znajduje się w jakimś stanie lub któremu przypisuje się jakieś cechy.

Ze względu na BUDOWĘ podmiotem może być:

1. składnik (las)

2. szereg (Jaś i Małgosia)

3. podmiot towarzyszący (Jaś z Małgosią, Koń z jeźdźcem)

4. zaimek anaforyczny (nawiązujący do treści poprzedniego wypowiedzenia) „to”

5. nierozerwalne skupienie wyrazowe składające się z rzeczownika określających go wyrazów (tysiące gwiazd, coraz więcej bocianów)

Najczęściej występuje w formie mianownika.

RODZAJE PODMIOTÓW w zależności od FORMY:

1. gramatyczny w MIANOWNIKU (szpaki, ulica), może występować w postaci składnika, szeregu, podmiotu towarzyszącego lub zaimka

2. logiczny w formie:

1. dopełniacza przy wyrazach oznaczających brak, przybywanie, ubywanie

2. dopełniacza w pewnych konstrukcjach zleksykalizowanych

3. celownika (gościowi, komu)

4. nierozerwalnego skupienia wyrazowego

3. ukryty czyli KONOTOWANY - zawiera się w końcówce osobowej czasownika (odwodził-em, zrobiła-m, uspokoiliby-ście)

4. domyślny - wyrażony w zdaniu poprzednim

5. zerowy - w wyp. dotyczących:

1. bliżej nieokreślonych osób

2. zjawisk atmosferycznych

3. zjawisk psychicznych

ORZECZENIE - czasownik w formie osobowej, łączy się z podmiotem w związek orzekający; oznacza czynność, stan, właściwość przypisywaną podmiotowi.

Klasyfikacja:

1. proste (czasownikowe) wyr. osobową formą czasownika, np. śpiewa, przeczytałem.

2. słowno - imienne (łącznik+orzecznik).

Orzecznikiem może być:

1. rzeczownik lub zaimek w formie N.

2. rzeczownik w formie M przy łączniku „to”

3. przymiotnik lub inny wyraz odmieniający się jak przymiotnik w formie M

4. nierozerwalne skupienie wyrazowe (tego samego wzrostu)

5. bezokolicznik przy łączniku „to”

6. przysłówek wyrażony przy podmiocie wyrażonym bezokolicznikiem

Łącznikiem może być:

1. słowo posiłkowe „być”

2. słowo posiłkowe „zostać”, „okazać się”, „stać się”, „zrobić się”

3. wyrazy „to”, „oto”, „jest to”

Orzecznik - bez łącznika występuje w równoważnikach zdań.

3. modalne - czasów. modalne - chcieć, móc, musieć, postanowić, pragnąć, próbować, spodziewać się, wolec, zabronić, zamierzać + bezokolicz.

Czasowniki - można, należy, trzeba, warto + bezokolicz.

PRZYDAWKA - określenie rzeczownika, oznacza właściwości i cechy desygnatu (jaki, który, ile, czyj, z czego, czego, do czego, z kim…?).

Klasyfikacja przydawek:

1. Przydawka przymiotna, wyrażana:

1. przymiotnikiem

2. imiesłowem przymiotnikowym czynnym lub biernym

3. liczebnikiem

4. zaimkiem

2. Przydawka rzeczowna w związku zgody (rzeczownik w tym samym przypadku co rzeczownik, który jest określany) [kobieta demon, kobiecie demonowi…].

3. Przydawka rzeczowna w związku rządu

4. Przydawka mianownikowa

5. Przydawka dopełniaczowa.

6. Przydawka celownikowa.

7. Przydawka narzędnikowa.

8. Przydawka przyimkowa - forma rzeczownika z przyimkiem (wyrażenie przyimkowe) (z gliny, ku końcowi).

9. Przydawka przysłówkowa - przysłówek w związku przynależności.

10. Przydawka bezokolicznikowa - czasownik w formie bezokolicznika, w związku przynależności, można je zamienić na dopełniaczowe.

11. Przydawka w postaci skupienia wyrazowego - rozwinięta, szereg wyrazowy.

12. Przydawka osobliwa - przy konstrukcjach zleksykalizowanych (coś takiego, kupię ci coś ładnego).

DOPEŁNIENIE - określenie czasownika lub przymiotnika, które jest wyrażane rzeczownikiem; odpowiada na pytania przypadków zależnych (wszystkich za wyjątkiem mianownika) i łączy się z określanym wyrazem w związku rządu.

bliższe - przy czasownikach przechodnich - przy zmianie strony biernej na czynną przekształca się w podmiot.

dalsze - nie można przekształcić zdania w stronę bierną, by uczynić go podmiotem.

OKOLICZNIK - określenie jakościowe czasownika, przymiotnika lub przysłówka, które oznacza właściwości procesów, cech oraz towarzyszących im okoliczności.

Klasyfikacja okoliczników:

1. miejsca - gdzie? skąd? dokąd? którędy?

2. czasu - kiedy? dokąd? dopóki? jak długo?

3. sposobu - jak? w jaki sposób?

4. przyczyny - dlaczego? z jakiego powodu? z jakiej przyczyny?

5. celu - po co? na co? w jakim celu?

6. stopnia lub miary - jak? jak długo? jak bardzo? jak daleko? o ile?

7. przyzwolenia - mimo co?

8. warunku - pod jakim warunkiem?

9. względu - pod jakim względem?

10. skutku - oznacza treść będącą wynikiem treści wyrazu określanego (jak? w jaki sposób? z jakim skutkiem?)

11. akcesoryjny - wśród jakich okoliczności?

……………………………………………………………………………………………………………………………

ZDANIA WSPÓŁRZĘDNIE ZŁOŻONE

• Łączne - czynności współistnieją ze sobą, tzn. występują w jednakowym czasie i przestrzeni (np. Zuzia jest zdolna i uczy się dobrze.).

spójniki: i, a, oraz, ani, ni, jak, też, jakże, także, tudzież lub bezspójnikowo (przecinek). wykres: __1__....__2__

• Rozłączne - zdania składowe wykluczają się wzajemnie (np. Odwiedzę kolegów albo pójdę na spacer.).

spójniki: albo, lub, czy, bądź wykres: __1___<...._>__2__

• Wynikowe - jedna czynność wynika z drugiej (np. Andrzej jest pilny, więc w szkole ma dobre oceny.).

spójniki: więc, zatem, toteż, dlatego, wykres: __1___>...._>__2__

• Przeciwstawne - czynności przeciwstawiają się sobie (np. Turyści byli już zmęczeni, ale nie chcieli robić postoju.).

spójniki: ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast, chociaż wykres: __1___>...._<__2__

• Synonimiczne - zdania wyjaśniają się nawzajem (np. Ciągle dzwonią, czyli chcą to szybko załatwić.).

spójniki: czyli, to jest, to znaczy wykres: __1__..=..__2__

---