Makroekonomiczne determinanty bezrobocia w Polsce w okresie transformacji gospodarczej.
Determinanty (wyznaczniki) to elementy, których funkcją jest wyznaczenie czegoś.
Transformacja systemu gospodarczego w Polsce pociągnęła za sobą zasadnicze zmiany sytuacji na rynku pracy. Zniknęły niedobory siły roboczej i nadwyżki popytu na pracę. Pojawiły się nadwyżki podaży pracy i jawne bezrobocie. Zmiany zasobu bezrobocia w omawianym okresie były rezultatem określonych różnic między strumieniami napływu do zasobu bezrobocia i odpływu z zasobu bezrobocia.
Wzrost zasobu bezrobocia może oznaczać różną sytuację na rynku pracy. Może być wynikiem wysokich napływów do zasobu bezrobocia i nieco niższych, ale też dość wysokich odpływów z zasobu bezrobocia. Sytuacja taka oznacza, ze bezrobocie jest zasobem dynamicznym, a ci którzy do niego napływają, przebywają w nim stosunkowo krótko. Wzrost bezrobocia może wynikać z dosyć umiarkowanych napływów i bardzo niskich odpływów z zasobu bezrobocia. Bezrobocie jest wówczas zasobem stagnacyjnym, a ci którzy do niego napływają przebywają w nim stosunkowo długo. Szereg przesłanek wskazuje, że w kraju dokonującym transformacji systemowej powinien znaleźć zastosowanie pierwszy model. Z jednej strony, proces transformacji powinien sprzyjać redukcji bezrobocia ukrytego, powstałego w gospodarce centralnie planowanej, zwiększając strumienie napływów. Z drugiej strony restrukturyzacja gospodarki wymaga transferów siły roboczej między przedsiębiorstwami i gałęziami gospodarki, co może oznaczać przejściowy wzrost napływów do zasobu bezrobocia.
W Polsce bezrobocie ma raczej charakter stagnacyjny. Świadczy o tym m.in. bardzo wysoki udział w zasobie bezrobocia bezrobotnych długookresowo (powyżej 12 m-cy). W obecnych warunkach polityka zwalczania bezrobocia powinna być skierowana przede wszystkim na zwiększanie odpływów z zasobu bezrobocia.
Zasadnicze znaczenie dla polityki zwalczania bezrobocia ma ustalenie dominujących typów bezrobocia występujących w gospodarce. W szczególności bezrobocia związanego z nadwyżką globalnej podaży pracy nad globalnym popytem na pracę (tzw. bezrobocia nierównowagi) oraz bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego.
Ze względu na dominację bezrobocia związanego z nadwyżką ogólnej podaży pracy nad popytem na pracę, główne remedium na bezrobocie to ożywienie gospodarcze, poprawa ogólnej aktywności gospodarczej.
Wzrost produkcji może się opierać na bardziej racjonalnym wykorzystaniu istniejącego zatrudnienia, a nie na wzroście zatrudnienia. W tej sytuacji istotniejsza redukcja bezrobocia może wymagać przyspieszenia wzrostu gospodarczego.
Znaczenie bezrobocia strukturalnego występującego w Polsce będzie wzrastało przy kontynuacji wzrostu gospodarczego, redukującego bezrobocie związane z osłabieniem aktywności gospodarczej, oraz procesów restrukturyzacji gospodarki. Zasadnicze znaczenie dla redukcji tego bezrobocia mają instrumenty aktywnej polityki państwa na rynku pracy.
Z powodu oczekiwanego wzrostu znaczenia bezrobocia strukturalnego konieczne wydaje się zwiększenie udziału wydatków na programy aktywne. Wówczas można oczekiwać, że programy te obejmą większą niż dotychczas liczbę bezrobotnych.
Omów rolę banku centralnego w systemie finansów państwa.
Bank centralny => bank, który pełni dwie funkcje:
banku państwa
banku banków komercyjnych
Podział ten jest konfliktogenny (szczególnie w systemach transformowanych).
Zadania BC:
sterowanie emisją pieniądza
kredytowanie innych banków
utrzymywanie kursu waluty narodowej w określonych granicach
obsługa bankowa rządu, udzielanie porad
administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi
nadzorowanie banków komercyjnych
zarządzanie długiem państwa
Podstawowym zadaniem BC jest oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza oraz kształtowanie warunków, na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności.
Dzięki temu, że BC dokonuje emisji pieniądza - nie może zbankrutować. Bankrutuje, kiedy upada dane państwo.
Jest on bankiem rezerwowym dla innych banków. Ponadto organizuje płatności zagraniczne.
Narzędzia BC:
system rezerw obowiązkowych
zmiany stopy redyskontowej
operacje otwartego rynku
interwencjonizm w zakresie obrotów i transakcji dewizowych i In.
BC może prowadzić działalność komercyjną jaką jest np. sprzedaż obligacji.
Struktura aktywów i pasywów banku centralnego - scharakteryzuj poszczególne pozycje.
BC składa się z 2 wydziałów:
emisyjnego (emituje papiery wartościowe, banknoty)
bankowego (posiada PW, udziela pożyczek)
EMISYJNY |
BANKOWY |
||
Kupuje PW, weksle, obligacje emitowane przez państwo, przedsiębiorstwa, władze lokalne. Zamienia pieniądze na PW. |
Spełnia funkcję bankiera w stosunku do banków komercyjnych i państwa. |
||
AKTYWA |
PASYWA |
AKTYWA |
PASYWA |
PW |
Banknoty w obiegu |
Państwowe PW, pożyczki udzielone państwu i inne kredyty. Posiada dzieła sztuki, nieruchomości itp. |
Wkłady z sektora publicznego, wkłady banków i państwa. |
Różnica pomiędzy wartością aktywów i pasywów nazywa się wartością czystą (net worth). Dla każdego banku aktywa zawsze będą równać się pasywom powiększonym o wartość czystą
Pytanie 93 cd.
Typowe pozycje bilansu BC
Aktywa (środki własne) |
Pasywa (długi i zobowiązania) |
PW (obligacje, weksle) pozostałe aktywa |
|
Po stronie aktywów dominującą pozycję zajmują PW rządu.
Po stronie pasywów dominującą pozycję zajmuje gotówka w obiegu jako zobowiązanie BC wobec wszystkich faktycznych i potencjalnych posiadaczy pieniądza. BC nadaje walucie krajowej moc prawną i zobowiązuje się do utrzymania względnej stabilizacji jej siły nabywczej, chociaż już nie gwarantuje jej wymienialności na złoto.
Jak wynika ze struktury aktywów i pasywów, BC nie ma bezpośrednich kontaktów finansowych ani z gospodarstwami domowymi, ani z przedsiębiorstwami. Jest to sfera działania banków komercyjnych.
94. Wpływ banku centralnego na podaż pieniądza.
M * V = P * Y
M - ilość pieniądza w obiegu
V - szybkość obiegu pieniądza oznaczająca, ile razy przeciętnie jednostka pieniężna jest wydawana w ciągu roku
P - przeciętny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład produktu narodowego brutto
Y - realna wielkość produktu narodowego brutto w cenach stałych (tzw. wolumen produkcji)
BC regulujący podać pieniądza nigdy nie zaczyna od zera. Przy określaniu ilości pieniądza wychodzi on najpierw z oceny istniejącego zasobu pieniądza znajdującego się w obiegu tzn. w kasach prywatnych, bankach, kasach kredytowo - oszczędnościowych itp. Następnie bierze pod uwagę takie czynniki jak:
przewidywany przyrost wolumenu dochodu narodowego (w cenach stałych)
przewidywany wzrost cen w danym roku
możliwość zwiększania lub zmniejszania szybkości krążenia pieniądza gotówkowego
Formułę podaży pieniądza po jej zróżnicowaniu można napisać w postaci stóp wzrostu:
ΔM/M = ΔP/P + ΔY/Y - ΔV/V
Pytanie 94 cd.
Jeśli założymy, że szybkość obiegu pieniądza jest stała, wówczas ΔV/V = 0 i tempo wzrostu podaży pieniądza wynika z dumy temp wzrostu cen i wolumenu dochodu narodowego.
Przy założeniu stałej szybkości obiegu pieniądza główny problem polega na trudności przewidywania wzrostu cen, a nie przewidywania wzrostu dochodu narodowego. Dotyczy to zwłaszcza krajów przechodzących od gospodarki centralnie planowanej do rynkowej.
Nadmiernie restrykcyjna polityka podaży pieniądza ze strony BC może być niepożądana, gdyż prowadzi do hamowania wzrostu produkcji, do nasilania się bezrobocia itp. Kierownictwo BC musi więc stale obserwować sytuację na rynku pieniężnym, oceniać stopę wzrostu cen oraz wzrost produkcji i odpowiednio do kierunku zachodzących zmian elastycznie korygować politykę podaży pieniądza.
Trudność kontroli podaży pieniądza w gospodarce narodowej polega także na tym, że - oprócz BC - w każdym kraju istnieją dziesiątki, setki, a nawet tysiące różnorodnych banków komercyjnych, które udzielają kredytów podmiotom gospodarczym i w ten sposób mogą kreować dodatkowy pieniądz, a więc zwiększać jego ogólną sumę w obiegu.
95. Rola wskaźnika rezerwy obowiązkowej, stopy dyskontowej, redyskontowej i lombardowej w kształtowaniu podaży pieniądza przez bank centralny. Operacje otwartego rynku w działalności banku centralnego.
Podaż pieniądza w gospodarce jest to suma pieniądza krajowego w obiegu (poza systemem bankowym) oraz wkładów na żądanie w bankach (a'vista), na które sektor prywatny może wystawić czek. BC kontroluje podaż pieniądza poprzez:
system rezerw obowiązkowych - BC ma uprawnienia do określania minimalnej stopy rezerw, tzn., części depozytów, którą bank komercyjny ma obowiązek trzymać jako rezerwę w postaci gotówki lub jako depozyt w BC. Jeżeli BC chce zmniejszyć podaż pieniądza kreowanego przez banki, to podwyższa stopę rezerw (banki redukują kredyty).
operacje otwartego rynku - występują, gdy BC zmienia wielkość bazy monetarnej kupując lub sprzedając PW na otwartym rynku (np. bony skarbowe, obligacje Skarbu Państwa). Baza monetarna zwiększa się, gdy rośnie podać przez np. wykup wcześniej sprzedanych bonów skarbowych - to ożywia koniunkturę. Natomiast sprzedaż bonów, obligacji itp. zmniejsza podaż pieniądza i studzi gospodarkę
stopy procentowe
dyskontowa - po tej stopie BC pożycza pieniądze bankom komercyjnym
redyskontowa (operacyjna) - cena, po której BC skupuje od banków komercyjnych weksle. Istnieje następujące zróżnicowanie w stopach wynikające ze stopnia płynności lub sztywności zabezpieczeń. Wzrost stopy redyskontowej powoduje wzrost kosztów zaciągania kredytu przez banki komercyjne w BC, a tym samym zachęca je do trzymania wyższych rezerw dobrowolnych (jako ochrona przed zaciąganiem kredytów, w tych warunkach rosną stopy). W tej sytuacji zmniejsza się współczynnik kreacji depozytów, zmniejsza się także podaż pieniądza.
Baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy) - ilość pieniądza dostarczana przez BC zarówno bankom komercyjnym jak i sektorowi prywatnemu (pieniądze w obiegu pozabankowym i w posiadaniu banków).
Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę. Zależy on od:
planowanej przez banki stopy rezerw gotówkowych (tj. w stosunku do całkowitej wartości wkładów)
planowanego stosunku gotówki w obiegu pozabankowym do wartości wkładów w bankach (relacja gotówka - wkład)
Będzie on tym większy, im:
niższa jest planowana przez sektor pozabankowy stopa gotówkowa - wkłady (banki mają więcej pieniędzy, co ułatwia kreację kredytu)
niższa jest zamierzona przez banki stopa rezerwy gotówkowej - wkłady (czyli poziom rezerw obowiązkowych do wkładów), to umożliwia kreację większej ilości pieniądza depozytowego.
Operacje otwartego rynku występują, gdy BC zmienia wielkość bazy monetarnej kupując lub sprzedając PW na otwartym rynku. Operacje te pozwalają na bezpośrednie oddziaływanie na wielkość bazy monetarnej. Ponieważ podaż pieniądza jest to iloczyn bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza, więc równocześnie wpływają na rozmiary podaży pieniądza. Skup PW przez BC zwiększa podaż pieniądza, natomiast ich sprzedaż zmniejsza.
BC jest także kredytodawcą ostatniej szansy, tzn. udziela pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym wtedy, gdy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi finansowemu. Pozwala to na:
uniknięcie bankructwa banku komercyjnego
ograniczenie niepewności
uniknięcie paniki na rynku finansowym
96. Omów implikacje makroekonomiczne deficytu budżetowego i długu publicznego w Polsce. Czy finansowanie długu publicznego przez bank centralny wypycha kredyt dla indywidualnych podmiotów? (zjawisko crowding out). Jeśli tak, to jak to się dzieje?
Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego (inaczej deficyt sektora publicznego) jest to suma deficytu budżetu centralnego i budżetów terenowych oraz deficytu w gałęziach znacjonalizowanych.
Dług publiczny jest to całkowite, pozostające do spłaty zadłużenie państwa.
Jeżeli wyeliminujemy możliwość, zaciągnięcia przez państwo pożyczki za granicą, to istnieją dwa sposoby finansowania deficytu budżetowego sektora publicznego:
pożyczka od społeczeństwa - państwo sprzedaje BC swoje PW (bony skarbowe, obligacje) w zamian za gotówkę potrzebną na sfinansowanie deficytu budżetowego. BC przeprowadza operacje otwartego rynku i sprzedaje te papiery. Finansując swoje wydatki z deficytu budżetowego państwo wprowadziło do gospodarki tą samą ilość pieniędzy (podaż pieniądza bez zmian)
dodrukowanie pieniędzy - państwo sprzedaje PW BC za gotówkę, którą przeznacza na wydatki budżetowe. Banki komercyjne i inwestorzy indywidualni mają niezmienioną liczbę papierów, zwiększa się jednak baza monetarna, a co za tym idzie - podaż pieniądza.
Duży dług publiczny stanowi istotne zagrożenie stabilizacji makroekonomicznej.
Pytanie 96 cd.
Deficytowi budżetowemu przypisuje się następujące wady:
ryzyko monetaryzacji deficytu, co może powodować wzrost inflacji
deficyt musi być finansowany za pomocą długu publicznego, a to powoduje niebezpieczeństwo eksplozywnego narastania długu publicznego i kosztów jego obsługi w wyniku wpadnięcia w pułapkę zadłużeniową
wystąpienie efektu wypychania (crowding out), który polega na tym, że w wyniku zwiększania wydatków budżetowych (zwłaszcza nieprodukcyjnych) następuje ograniczenie możliwości wydatkowych i inwestycyjnych w sektorze prywatnym
podważenie wiarygodności danego państwa
Crowding out - ograniczenie możliwości wydatkowych w sektorze prywatnym powodowanych zwiększeniem wydatków publicznych.