Katarzyna Grunt gr. II rok I

Kenzaburo Ōe (1994r.)

Kenzaburo Oe- pisarz, urodził się w Japonii 31 stycznia 1935 roku w starej rodzinie samurajskiej. Ważna osobowość współczesnej literatury japońskiej. Jest autorem 12 powieści, licznych nowel, esejów i reportaży. Tworzy pod silnym wpływem autorów francuskich i amerykańskich. W swoich pracach podejmuje problemy polityczne, społeczne i filozoficzne. Jest laureatem Literackiej Nagrody Nobla (1994 r.) przyznanej mu za zdolność tworzenia poprzez poezję świata, w którym rzeczywistość i mit kondensują się we wprawiający w zakłopotanie obrazek ludzkości. Zaproszony do Francji w 1961 r. pozostawał pod wpływem egzystencjalistów. Zaczął publikować pod koniec lat 50. - debiutował jako nowelista.

Urodził się w małej japońskiej wiosce Uchiko. Kiedy miał dziewięć lat zmarł mu ojciec. W 1953 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie w Tokio na wydziale filologii francuskiej. Pracę dyplomową poświęcił Jean-Paulowi Sartre'owi .Już na studiach publikował swoje pierwsze opowiadania. Opowiadanie Zdobycz (1958, wyd. pol. 1972) uhonorowano prestiżową Nagrodą im. Akutagawy. We wczesnej twórczości. Oë przedstawiał samotność i zagubienie człowieka słabego, niezdolnego do działania (Ningen-no hitsui „ludzie-owce” 1958) lub obarczonego bezcelową, poniżającą pracą (Hojność umarłych 1957, wyd. pol. 1986). Pytanie o wartość życia, nurtujące pokolenie dorastające po II wojnie światowej zawarł w powieści Okurete kita seinen [„młodzież, która się spóźniła”] (1960-62). Eksponował wybujałą seksualność bohaterów, dopatrując się jej źródeł w niespełnionych społecznych aspiracjach. . Wiele podróżował m.in. po Rosji i Europie. W 1960 roku podczas wyprawy do Chin spotkał Mao Zedonga. Pisarstwo Oë to zdumiewające połączenie groteski, turpizmu i ostrej krytyki społecznej (powieść Salto obraca się wokół problemu sekt religijnych, w tym grupy Najwyższa Prawda, która dokonała zamachu na tokijskie metro) z głębokim humanizmem i miłością do pojedynczego człowieka. Wykłada literaturę na uniwersytetach, między innymi w Stanach Zjednoczonych i pozostaje jednym z wielkich autorytetów moralnych początku XXI wieku.

Obecnie mieszka z żoną i dziećmi w Tokio. Jego najstarszy syn, Hikari, urodził się z wadą mózgu. Doświadczenia związane z chorobą syna i opieką nad nim miały ogromny wpływ na całą późniejszą twórczość artysty i odbijają się echem w jego dziełach.

"Jestem pisarzem peryferii" - twierdził wielekroć Kenzaburo. Nie jest to jedynie deklaracja, która osadza korzenie własnej twórczości w przestrzeni, chociaż często pojawia się u Oe obraz małej wioski (pisarz pochodzi z rolniczej, "dzikiej" części Japonii). Peryferie to obszar tego, co z pamięci wygnane, zbyt mroczne, słabe lub kalekie, aby świadomość-centrum pragnęła dopuścić to do głosu. Centrum to metaforyczne oznaczenie siły i władzy, która fałszuje rzeczywistość. W swoim pisarstwie Oe często wraca do wydarzeń drugiej wojny światowej - i choć jego twórczość jest uniwersalna, dotyczy czegoś, co patetycznie nazwać można "naturą ludzką" - szczególnie pierwsze teksty pisarza, do których należy też "Zerwać pąki, zabić dzieci", to rozrachunek z wizją Japonii - silnego, mówiącego jednym głosem mocarstwa.

Bohaterami "Zerwać pąki, zabić dzieci" (1958) jest grupa chłopców z zakładu karnego (poprawczaka), wśród nich są nawet kilkuletnie dzieci. Pod koniec wojny trafiają oni do małej wioski, w której szaleje zaraza. Tam mają uprzątać trupy zwierząt. Oe to erudyta - często podejmujący tematy europejskiej literatury. "Był to czas zabijania. Jak niekończąca się powódź, wojna wdzierała się swym masowym szaleństwem w najskrytsze zakamarki ludzkich serc i ludzkich ciał, w lasy, ulice i w niebo". Chłopi z "Zerwać pąki, zabić dzieci" uciekają przed zarazą, a w japońskim Oranie pozostają jedynie porzuceni chłopcy - "przestępcy", przerażona dziewczynka chwytająca się trupa matki, pogardzany Koreańczyk i dezerter.
Chłopi, lekarz, cała społeczność wioski chronią się poza granicami miejscowości, a ich uwaga koncentruje się na pilnowaniu granicy, jakby ofiara, którą składają z pozostawionych we wsi najsłabszych, ujęta w formułę "prawa", miała zapewnić im zdrowie i przetrwanie (nie wahają się strzelać do dzieci, które w pierwszym odruchu chcą pójść za dorosłymi). Kiedy chłopi powrócą, ocalałych chłopców potraktują jak bandytów - jakby w symbolicznym geście odzyskiwania starego ładu i poczucia moralnej wyższości.

Oe - choć dorastający na lekturach europejskich egzystencjalistów Sartre'a i Camusa - w swojej dojrzałej twórczości nie apoteozuje kategorii wolnego wyboru i decyzji moralnej, ale inną - cierpliwość, która ma w sobie coś z trwania drzew i kamieni. Cichym heroizmem jest tu spojrzenie w oczy temu, przed czym się ucieka. Z Camusem, synem analfabetki, Francuzem z Algierii, łączy go wrażliwość na cierpienie najsłabszych, solidarność z pokonanymi.
Proza Oe prowokuje porównanie z innym wybitnym japońskim pisarzem Mishimą Yukio, którego śmierć według samurajskigo rytuału seppuku tak wstrząsnęła Zachodem. Mishima to kult piękna i władzy - Japonii zdyscyplinowanej, oświeconej, przebóstwionej. A może po prostu heroiczny kult utopii, który zawsze prowadzi do śmierci - samobójstwa lub mordu.
Oe to głos wymordowanych w wojnach i unicestwionych w Hiroszimie. Czy - tak jak w późniejszej twórczości - głos-milczenie zdeformowanych dzieci, które rodząc się i żyjąc, nie potrafią wypowiedzieć słowa na obronę swojego istnienia, pokornie i bezrozumnie przyjmując każde upokorzenie, każdy wyrok (m.in. o narodzinach nienormalnego syna "potwora" traktuje "Sprawa osobista").Wcześniejszą twórczość Oe (m.in. właśnie "Zerwać pąki, zabić dzieci") można kojarzyć z wiejskim rytuałem "tańca umarłych" (nembutsu tańczony jest w czasie Święta Zmarłych). Umarli wychodzą z cienia czasu i indywidualnej pamięci. "Umarli wciąż szepczą; ich grube i poważne głosy, niezliczone głosy plączą się ze sobą i trudno je zrozumieć" ("Hojność umarłych", 1957). Późniejszą twórczość Oe - tę od "Sprawy osobistej" i narodzin niedorozwiniętego syna - można nazwać drogą przyjęcia odrzuconych. „Sprawa osobista” Jest to wstrząsająca, silnie autobiograficzna historia mężczyzny imieniem Ptak, który zostaje ojcem niepełnosprawnego syna. Z maestrią, nie stroniąc od szokujących opisów, Oë przedstawia przemianę bohatera i jego stopniowe godzenie się z sytuacją, od której w pierwszym odruchu pragnął uciec. Kenzaburo Oë tworzy od pół wieku. Pisze powieści, opowiadania, eseje. Należy do nielicznej grupy współczesnych pisarzy, dzięki którym proza XX wieku nie tylko nie obumarła, ale zagarnęła i zagospodarowała nowe obszary. Oë łączy liryzm najwyższej próby z naturalistycznymi opisami takich trudnych tematów jak nieuleczalna choroba, śmierć, seks. Pierwowzorem chorego syna ze Sprawy osobistej jest syn samego pisarza, obecnie utalentowany kompozytor i koncertujący muzyk.

Akcja powieści „Zerwać pąki, zabić dzieci” rozgrywa się w Japonii, podczas drugiej wojny światowej: „Był to czas zabijania. Jak niekończąca się powódź, wojna wdzierała się swym masowym szaleństwem w najskrytsze zakamarki ludzkich serc i ludzkich ciał, w lasy, ulice i w niebo. Wobec nasilających się walk i bombardowań miasta, podjęto decyzję o ewakuacji piętnastu wychowanków domu poprawczego w bezpieczniejsze rejony kraju. Po długiej i mozolnej wędrówce, odrzucani przez wszystkich, chłopcy trafili w końcu do wioski położonej w odciętej od świata górskiej kotlinie. Gdy w wiosce wybuchła zaraza, wieśniacy porzucili swoje domy, pozostawiając wzięte pod opiekę dzieci na pastwę losu. I tu rozpoczyna się właściwa opowieść.

Ci pozostawieni samym sobie chłopcy - przecież nie anioły, a wychowankowie domu poprawczego - stworzyli swój świat, całkowicie odmienny od okrutnego świata dorosłych. Do głębi przerażeni, rzuceni na pastwę losu potrafili się wzajemnie wspierać i zbudować społeczność znacznie bardziej humanitarną niż ta, którą zapewniali im dorośli. Bowiem społeczność wiejską pisarz ukazuje jako tę, której codzienna, beznadziejna walka o przetrwanie sprawiła, że uległa ona niemal zezwierzęceniu. (Podobne spojrzenie na mentalność chłopów odnajdziemy także w „Kobiecie z wydm” Abe Kōbō czy w „Zagładzie” Yoshimury.) Zbliżone nastawienie do życia wieśniaków, by daleko nie szukać, widzimy u Żeromskiego - „Rozdziobią nas kruki, wrony”, czy też w „Malowanym ptaku” Kosińskiego. Jednak można odnieść wrażenie, że Kenzaburō Ōe dostrzega i piętnuje wyjątkowe skłonności do okrucieństwa społeczności japońskiej. Tę krytykę wkłada w usta koreańskiego chłopca: „Oni zabijają się nawzajem [...] Japończycy zabijają się nawzajem. Żandarmi, policjanci i wieśniacy z tymi swoimi bambusowymi dzidami, całe tłumy polują w górach na tych, którzy się tam ukryli, żeby ich zadźgać na śmierć. Można odebrać powieść Kenzaburō Ōe jako oskarżenie całej dorosłej części ludzkości, której zadaniem jest przecież ochrona i troska o tak bezbronne i kruche istoty, jakimi są dzieci, o narażanie ich na wybuchy swojej agresji, wprowadzanie w krąg nienawiści i świadomą destrukcję ich umysłów. Świat dorosłych ukazany przez pisarza jest światem stającym do nierównej walki ze światem dzieci. Walki, która z góry skazuje słabsze istoty na zniszczenie; doprowadza do dezintegracji emocjonalnej, psychicznej - okalecza na całe życie. Cała powieść tchnie uczuciem beznadziei i niemożności obrony dzieci postawionych wobec napaści dorosłych (nie tylko fizycznej): „[...] jak uciec przed zwierzęcą brutalnością wieśniaków, jak się ratować? (...) Byłem tylko dzieckiem - zmęczonym, opętańczo gniewnym, zapłakanym, trzęsącym się z głodu i zimna dzieckiem”. Czy jakiekolwiek dziecko może przeciwstawić się nienawiści i agresji ludzi dorosłych? Jest wobec niej tak bezradne i bezbronne, jak pąk kwiatu. A otaczający dzieci świat jest okrutny i nie ma przed nim ucieczki: „[...] wygnano mnie z miejsca bez wyjścia, w którym mnie przedtem uwięziono. Ale gdzie indziej też będę w więzieniu. I nigdy nie uda mi się uciec. Wszędzie czekają cierpliwie silne palce i potężne ręce, by wycisnąć ze mnie życie, zadusić na śmierć”

Bohaterowie książki są właściwie bezimienni. Imionami obdarzeni zostali nieliczni: jeden z chłopców - Minami, Koreańczyk Li i... pies Leo czyli Miś. Pozostali są wskazywani jako: kowal, dziewczynka, chłopiec, którego bolał brzuch, dezerter... Główny bohater i jednocześnie narrator, również swoje i swojego brata imię pomija milczeniem. Jak gdyby nie były one ważne - mogli być kimkolwiek - wszak są tylko przedstawicielami obu światów (dorosłych i dzieci), które nadal przecież istnieją, w których zawieramy się i my. Bo to nie tylko historia, która się wydarzyła/mogła się wydarzyć, to także ostrzeżenie i wskazówka na

przyszłość.
Narratorem tej powieści jest kilkunastoletni (?) chłopiec - autor nie określa wieku bohaterów. Ale choć oglądamy wydarzenia oczyma dziecka, to ich opis jest nad wyraz dojrzały - to opis zmuszonej przedwcześnie dorosnąć istoty, której uświadomiono dobitnie, że nie ma żadnego wpływu na swoje życie.
To proza oszczędna i operująca bardziej niedomówieniami niż drastycznymi opisami. Nie brak w niej jednak niemal poetyckich, chwytających za serce fragmentów. Mimo to, to niedopowiedzenie właśnie sprawia, że napięcie wzrasta i przed oczyma czytelnika wyłania się przerażający obraz opisywanej rzeczywistości.
.

„Zerwać pąki, zabić dzieci” to wyjątkowo okrutna wizja świata

Futbol ery Manen

Kenzaburō Ōe na kartach swojej powieści przenosi czytelnika w mroczny świat doznań i przeżyć z traumatyczną historią rodzinną w tle.. Nie jest to książka, wobec której można pozostać obojętnym. I chociaż utrudnieniem percepcyjnym są ustawiczne odniesienia do obcej Europejczykowi kultury i obyczajowości japońskiej, to jednak „Futbol ery Manen” niesie w sobie dużo uniwersalnego przesłania i potrafi zafrapować na tyle, że kilka wieczorów intensywnej lektury będzie z pewnością przeżyciem wartym zapamiętania.

Głównym bohaterem i narratorem opowieści jest Mitsu, mężczyzna zagubiony we współczesnym świecie, melancholik i pesymista, ustawicznie porównujący swą naturę do natury myszy. Stoi gdzieś obok realnego życia i stale cofa się w głąb siebie, bojąc się wyjść zdarzeniom naprzeciw.

Już na samym początku dowiadujemy się, iż przyjaciel Mitsu popełnia samobójstwo. Wizja tego czynu, ustawicznie powracająca w myślach bohatera, zdeterminuje jego myśli i działania oraz wymusi na nim egzystencjalną zadumę nad ludzkim losem. Mitsu zmaga się także z ciężarem ojcostwa, jego upośledzone dziecko zostanie oddane do zakładu opiekuńczego. Obok niego niczym cień współistnieje popadająca w alkoholizm żona, jej jedynym lekarstwem na ból istnienia jest butelka whisky, z którą praktycznie się nie rozstaje.

Diametralnych zmian w życiu małżeństwa dokona przybycie z wędrówki po Ameryce brata Mitsu, Takashiego. On to bowiem namówi ich na sentymentalną podróż do pewnej doliny, w której wychowali się bracia i która kryje wiele mrocznych tajemnic związanych z ich dzieciństwem i młodością. Życie mieszkańców doliny toczy się swoim własnym rytmem. Otaczający ją las stanowi barierę nie do przebycia, wywołuje lęk zwłaszcza w żonie Mitsu. Dolina stanie się z czasem areną zdarzeń, które doprowadzą do tragedii i zmian w życiu bohaterów.

Takashi stać będzie w ustawicznej opozycji wobec Mitsuburo, a powieść w pewnym momencie stanie się zapisem pojedynku na charaktery między braćmi. Taka wywoła w dolinie anarchistyczny bunt skierowany wobec przejawów rozwijającego się w ówczesnej Japonii kapitalizmu i będący krzykiem niezgody na ingerencję świata zewnętrznego w dotychczas panujący ład obyczajów. Bunt ten rozwijać się będzie w rytm opętańczego i zniewalającego wszystkich tańca nembutsu. Zafascynowana poglądami i działaniami Takashiego, żona Mitsu z czasem podzieli z nim nie tylko racje, ale także łóżko… Zderzeniu braci towarzyszyć będzie także nieustanne tarcie o siebie historii i teraźniejszości. Dramat rodzinny współistnieć będzie z dramatem odzierania doliny z tego wszystkiego, co kształtowało jej dotychczasową tożsamość.

„Futbol ery Manen” kipi wręcz od znaczeń i tropów interpretacyjnych..

Dojmujący smutek, rozczarowanie i ból istnienia - to przede wszystkim poczuje uważny czytelnik „Futbolu ery Manen”. Niemniej zakończenie tej przygnębiającej powieści przyniesie niewątpliwie ulgę dla duszy czytającego.

DZIEŁA:

 - "Hojność umarłych" (1957),

 -"Ludzie-owieczki" (1958),

 -"Zdobycz" (1958),

 -"Sprawa osobista" (1964),

 -"Futbol ery Manen" (1967),

 - "Powódź sięga mej duszy" (1973),

 -"Gra symultaniczna" (1979)

 - "M/T i relacja o cudach lasu" (1986).

Bibliografia :

www.ksiazka.net.pl

www.encyklopedia.pl

http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1994/oe-bio.html

gazeta wyborcza

artykuł: Literacki Nobel dla Oe, pisarza z Japonii [1994] Życie Warszawy 1994 nr 258 s. 1

---