Wychowanie fizyczne na ziemiach polskich w I połowie XIX w.
W szkołach na ziemiach polskich zaboru pruskiego, jak również austriackiego nie było miejsca. Nieco korzystniej kształtowała się sytuacja w zaborze rosyjskim - na Litwie i Rusi, szczególnie w Liceum Krzemienieckim, gdzie lekarz szkolny miał nad młodzieżą nadzór higieniczny i gdzie nauczyciele „talentów” uczyli m.in. fechtunku, jazdy konnej i pływania, a dla całej młodzieży organizowano ćwiczenia fizyczne.
Rzeczypospolita Krakowska: w szkołach ludowych prowadzono wychowania fizycznego w formie musztry (co źle odbierali rodzice, jako zapowiedź przyszłej służby wojskowej; w szkołach średnich - organizowano zajęcia rekreacyjne - majówki, połączone z zabawami w gry wojenne, popisami siły i zręczności, gry w lisa (podchody), gry w piłkę, biegi do mety, huśtawki itp. na Uniwersytecie - od 1817 r. organizowana była jazda konna, szermierka i pływanie - pod opieką etatowych instruktorów.
Po wcieleniu Krakowa (1846) do Austrii, Uniwersytet zgermanizowano; ograniczono też wydatki na wychowanie fizyczne. Najdłużej, do 1858 r., przetrwała nauka jazdy konnej.
Z Krakowem związana jest działalność lekarza i prof. tamtejszego uniwersytetu Ludwika Bierkowskiego (1801-1860). Znakomity anatom i chirurg (po studiach w Berlinie, Lipsku), podjął w 1837r. próbę założenia tu szkoły gimnastycznej . Własnymi funduszami remontował i urządził przydzielony mu przez Senat budynek, licząc na dobrą frekwencję i opłaty uczniów zwłaszcza krakowskiego mieszczaństwa.
Planował zatrudnienie 7 nauczycieli, instruktorów gimnastyki (ćwiczeń ogólnych, atletycznych, zręczności i równowagi, woltyżerki, pływania, tańca i śpiewu). Szkoła miała mieć swojego lekarza (biegłego anatoma) dla oceniania i udzielania wskazań „do jakiego stopnia ćwiczenia z korzyścią dla ucznia mogą być posuwane”.
Ten ambitny zamiar tylko częściowo został zrealizowany. Szkoła powstała w 1838 r., miała 40 uczniów, ale ich liczba nie powiększała się. Bierkowski zorganizował w niej specjalny program gimnastyki dla dziewcząt oraz planował uruchomienie gimnastyki ortopedycznej. Trudności finansowe spowodowały, że w 1841 r. szkołę zamknął.
Królestwo Polskie: w latach 30-tych powstają w Warszawie dwa pierwsze zakłady gimnastyki leczniczej Gustawa Manna i Roberta Eichlera.
Widoczne też było zainteresowanie gimnastyką Friedricha Jahna (1778-1852). Jej propagatorem był Teodor Matthes - nauczyciel szermierki, który także prowadził szkołę pływania (na Wiśle) i zakład gimnastyczny. Jego wychowanek Michał Majewski w 1856 r. założył własny zakład gimnastyczny, a w 10 lat później, po śmierci Matthesa, przejął jego zakład drugi brat - Stanisław Majewski.
W I poł. XIX w. rozwinęły się także studia naukowe.
Oryginalny wkład do nauki o wychowaniu fizycznym wnieśli:
Jędrzej Śniadecki (1768-1838), który w 1805 r. opublikował rozprawę pt. O fizycznym wychowaniu dzieci;
Łukasz Gołębiowski (współpracownik T. Czackiego), autor prac historycznych m.in.: Lud polski, jego zwyczaje i zabawy (1830) oraz Gry i zabawy różnych stanów (1831);
Ludwik Bierkowski, autor książki pt. Kilka słów o ważności, potrzebie i użytku gimnastyki (1837).