Rodzaje umów o pracę
Umowa jest to zgodne oświadczenie woli dwóch stron, zmierzające do wywołania skutków prawnych.
Umowa o pracę jest czynnością prawną, obejmującą zgodne oświadczenia woli pracownika
i pracodawcy. Pracownik zobowiązuje się do świadczenia pracy oznaczonego rodzaju, w określonym miejscu i czasie, a pracodawca - do zapłaty wynagrodzenia.
Każda umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie z wyraźnym określeniem rodzaju i warunków.
W szczególności powinna określać:
•rodzaj pracy,
•miejsce jej wykonywania
•termin rozpoczęcia pracy,
•wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy.
Ważne cechy umowy o pracę:
* umowa o pracę nie może zawierać postanowień (dotyczących urlopów, odpraw, bhp itp.) mniej korzystnych niż określone w Kodeksie pracy;
* pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę ma uprawnienia, których nie daje umowa zlecenia lub o dzieło:
- urlop, możliwość dokształcania się na koszt pracodawcy, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy, wynagrodzenie za czas choroby,
- zaliczenie stażu pracy (bez względu na to, czy pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe),
- dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, czyli ponad czas określony
w Kodeksie pracy (zasadniczo wynosi on 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo).
Przed zawarciem umowy o pracę pracodawca ma obowiązek skierować osobę zatrudnianą na wstępne bezpłatne badania lekarskie, które potwierdzą możliwość wykonywania pracy w określonych warunkach.
Jeśli umowa nie została zawarta na piśmie, pracodawca powinien niezwłocznie, nie później jednak niż
w ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy, potwierdzić pracownikowi na piśmie rodzaj umowy i jej warunki.
Do nawiązania stosunku pracy dochodzi w terminie określonym w umowie o pracę jako dzień rozpoczęcia pracy. Jeżeli pracodawca i pracownik nie określili tego terminu w umowie, dniem rozpoczęcia pracy jest dzień zawarcia umowy.
Przy zawieraniu umowy o pracę, podobnie jak w przypadku umów cywilnoprawnych, obowiązuje zasada swobody umów. Jednak zakres tej swobody został wolą państwa znacznie ograniczony.
Strony w ustalaniu treści umowy o pracę określają w szczególności rodzaj umowy, rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, termin rozpoczęcia oraz wynagrodzenie. Mogą decydować, czy dana umowa ma być poprzedzona umową na okres próbny, a przy umowie na czas określony zawieranej na okres dłuższy niż 6 miesięcy, czy dopuszczają możliwość wcześniejszego jej rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Inne postanowienia umowne są w zasadzie niedopuszczalne i nieważne, chyba
że byłyby bardziej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.
W prawie pracy rozróżnia się umowy bezterminowe, zawierane na czas z góry nie określony, oraz terminowe, które z woli stron lub z mocy ustawy zostają rozwiązane z upływem oznaczonego okresu bądź z chwilą wykonania określonej pracy.
Najpopularniejsze umowy związane z zatrudnieniem pracowników to:
•umowa o pracę
*umowa na okres próbny,
*umowa na czas określony,
*umowa na czas wykonania określonej pracy,
*umowa na czas nieokreślony,
*umowa w celu przygotowania zawodowego
•umowa zlecenia
•umowa o dzieło
Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie i określać co najmniej rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, termin rozpoczęcia zatrudnienia i wysokość wynagrodzenia.
Może zawierać także inne elementy, np. oznaczenie czasu na jaki została zawarta, określenie zakresu obowiązków lub odesłanie do regulaminu pracy; zobowiązanie do zachowania tajemnicy zawodowej.
W warunkach wolnego rynku znaczenia nabiera ochrona tajemnicy zawodowej przed na przykład konkurencyjnymi firmami. Firmy chronią w ten sposób swoje know - how i tzw. good will na różne sposoby. Jednym z nich jest zobowiązanie swoich pracowników w umowie o pracę lub w odrębnej umowie do zachowania tajemnicy zawodowej. Klauzula taka powinna dokładnie określać zakres tajemnicy objętej ochroną oraz wyliczać możliwie szeroko wszelkie sytuacje, które strony uważać będą za naruszenie tajemnicy zawodowej. Z problematyką tajemnicy zawodowej wiąże się także kwestia zakazu konkurencji.
W umowie o pracy pracodawca może zobowiązać pracownika do przestrzegania zasad etyki zawodowej, określić przypadki ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych.
1. Umowa o pracę na czas nieokreślony
nie zawiera w swej treści daty ani terminu rozwiązania umowy, dopóki nie nastąpi wypowiedzenie albo wygaśnięcie z innych przyczyn. Podstawowe cechy tej umowy:
Zakłada istnienie więzi prawnej między pracodawcą a pracownikiem,
Najpełniej chroni interesy pracownika (rygorystyczne zasady wypowiadania umowy) i najbardziej obciąża pracodawcę,
W umowie tej musi być określony rodzaj pracy dla której jest ona zawarta ( w przeciwnym razie nie można będzie jej uznać za umowę o pracę),
Nawiązując umowę na czas nie określony, nie musi być określony rodzaj umowy.
2. Umowa na czas określony
charakterystyczną cechą tej umowy jest podanie przez strony w treści umowy konkretnej daty jej rozwiązania. Może być zawarta na dowolny okres, np. na dwa dni, jak również i na dwa lata, gdyż ustawodawca nie zawiera żadnych ograniczeń.
Podstawowymi cechami tej umowy są:
•Istnienie więzi prawnej między pracodawcą a pracownikiem (tylko podczas okresu na jaki umowa została zawarta),
•Nie może być wypowiedziana przez żadną ze stron (gwarantuje to stabilizację stosunku pracy),
•Każda następna umowa zawierana na czas określony, jeśli przerwa między rozwiązaniem poprzedniej, a nawiązaniem następnej umowy nie przekracza 1 miesiąca, równoznaczna jest z zawarciem umowy
o pracę na czas nie określony,
•Przy zawieraniu tego typu umowy, zawsze musi być podany termin zakończenia stosunku pracy
(jest to istotny warunek takiej umowy, ponieważ przez nie określenie terminu końcowego, dojdzie do zawarcia umowy bezterminowej,
•Rodzajem umowy zawartej na czas określony jest umowa sezonowa, której charakterystyczną cechą jest czas jej trwania. Może on wynosić jedynie sezon i właściwie zawsze mniej niż 10 miesięcy.
3. Umowa na czas wykonywania określonej pracy
z treści umowy wynika, że pracodawca przyjmuje pracownika na czas trwania konkretnej pracy. Umowa nie precyzuje daty jej zakończenia. Przykładem takich umów są prace sezonowe -
w cukrowniach lub w kotłowniach na okres sezonu grzewczego.
Podstawowe cechy umowy:
•Celem umowy jest przede wszystkim wykonanie określonej pracy (co jest bardzo zbliżone do umowy o dzieło),
•Istotne jest oznaczenie czasu trwania umowy, z którym wiąże się nierozerwalne podporządkowanie się pracownika,
•Dotyczy głównie czasu trwania zadań, np. remont domu, które musi wykonać pracodawca prowadzący działalność gospodarczą,
•Nie podlega ona rozwiązaniu przez wypowiedzenie (gwarantuje to stabilizację zatrudnienia pracownika)
4. Umowa na czas próbny
może być podpisana przed zawarciem każdej z umów. Czas trwania okresu próbnego został przez kodeks pracy określony precyzyjnie: dwa tygodnie dla większości pracowników oraz trzy miesiące
dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach samodzielnych, kierowniczych i związanych
z odpowiedzialnością materialną. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta na piśmie, wówczas
na pracodawcy ciąży obowiązek potwierdzenia pracownikowi na piśmie rodzaju umowy i jej warunków,
w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy.
Podstawowe cechy umowy:
•Sprawdzenie predyspozycji pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku,
•Sprawdzenie pracodawcy, z punktu widzenia możliwości zaspokojenia oczekiwań pracownika, związanych z zatrudnieniem (oczekiwania materialne i pozamaterialne),
•Okres próbny nie może przekraczać terminu 3 miesięcy,
•Umowa ta, nie gwarantuje stabilizacji zatrudnienia,
5. W celu przygotowania zawodowego
Umowę w celu przygotowania zawodowego można zawrzeć tylko z osobą młodocianą, czyli taką,
która nie ukończyła jeszcze 18 lat - do tego czasu ma ona obowiązek dokształcania się.
Stosuje się tu przepisy dotyczące umowy o pracę na czas nieokreślony. Taka umowa powinna m.in. precyzować rodzaj, czas i miejsce zawodowego przygotowania (nauka zawodu lub przyuczenie
do określonej pracy), sposób dokształcania teoretycznego oraz wysokość wynagrodzenia.
Firma musi zwalniać młodocianego pracownika z obowiązku wykonywania pracy w czasie, gdy bierze on udział w zajęciach szkoleniowych.
Wypowiedzenie takiej umowy jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy młodociany nie wypełnia obowiązków związanych z pracą lub dokształcaniem, firma jest w upadłości, likwidacji albo reorganizacji, która uniemożliwia dalsze przygotowanie zawodowe, wreszcie - gdy zostanie stwierdzona nieprzydatność młodocianego do pracy, do której odbywa przygotowanie.
Umowy cywilnoprawne
Polskie prawo odróżnia umowy o pracę od umów cywilnoprawnych (czyli takich, których zasady zawierania zostały określone nie w Kodeksie pracy, a w Kodeksie cywilnym).
Na czym polega różnica? W Kodeksie pracy wyraźnie określono, że praca w ramach umowy o pracę musi być m.in. wykonywana pod kierownictwem przełożonego, w określonym przez niego miejscu
i czasie oraz w określony przez niego sposób. Pracownik ma obowiązek starannego wykonywania pracy (a nie osiągnięcia jakiegoś rezultatu) i nie może powierzyć jej wykonania innej osobie.
Może jest to trochę skomplikowane i nie do końca dla Ciebie przejrzyste, ale warto, byś miał świadomość, czym różni się praca na umowę o pracę od innych form jej wykonywania.
Wielu pracodawców szuka bowiem dodatkowych oszczędności na kosztach pracy.
Nagminną praktyką do niedawna było zmuszanie pracowników do tzw. samozatrudnienia, czyli rejestrowania działalności gospodarczej i świadczenia pracy formalnie jako firma, a faktycznie jako najemny pracownik. Pracodawcy się to opłacało, bo nie musiał odprowadzać za tak zatrudnianego "pracownika" składek na ubezpieczenie społeczne, dawać mu urlopu i płacić za czas jego choroby. To wszystko spadało
na tegoż "pracownika", czyli "firmę".
Kodeks pracy zakazuje obecnie zastępowania umowy o pracę umową cywilnoprawną (a więc np. zleceniem) wtedy, gdy zachowane zostają warunki wykonywania pracy charakterystyczne dla stosunku pracy.
1. Umowa zlecenia
Jest to umowa najczęściej stosowana. Przyjmując zlecenie zobowiązujesz się do wykonania na rzecz zamawiającego (zleceniodawcy) określonej pracy, w określonym terminie, za określone wynagrodzenie (choć możecie się też umówić na nieodpłatne wykonanie pracy). Przepisy nie określają czasu, w jakim musi być wypowiedziana taka umowa. Każda strona może to zrobić w dowolnym czasie.
Gdybyś podpisał taką umowę, to firma będzie Ci potrącała z wynagrodzenia (pomniejszonego
o wysokość składek ubezpieczeniowych) 19-proc. zaliczkę na podatek dochodowy. Jeśli taka umowa jest dla Ciebie jedynym tytułem do ubezpieczenia społecznego, to opłacanie składek na ZUS jest obowiązkowe. Składkę emerytalną i rentową finansują po połowie zleceniodawca i zleceniobiorca. Ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe - jeśli umowa jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę (składkę na ubezpieczenie wypadkowe opłaca zleceniodawca, ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne). Od wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia należy również potrącić składkę zdrowotną.
Jeśli umowa zlecenia jest dla Ciebie umową dodatkową (bo pracujesz już gdzie indziej i inny pracodawca opłaca za Ciebie składki), to ubezpieczenia społeczne są dobrowolne, obowiązkowe jest tylko ubezpieczenie zdrowotne (chyba, że zarabiasz na etacie mniej niż wynosi limit najniższej płacy - wtedy składki ubezpieczeniowe od zlecenia są obowiązkowe).
Ważne cechy umowy zlecenia:
* brak podporządkowania pracodawcy,
* pracę może świadczyć nie tylko osoba fizyczna, ale i podmiot gospodarczy (firma),
* nie obejmuje jej ustawowe minimum wynagrodzenia i jest ono wypłacane z dołu (czyli po wykonaniu pracy),
* nie ma ograniczeń w liczbie kolejnych takich umów,
* zleceniodawca nie udziela urlopu, nie wypłaca odprawy, nie płaci za czas choroby.
2. Umowa o dzieło
To tzw. umowa rezultatu, czyli zobowiązanie do wykonania określonego w niej dzieła (np. napisanie książki, czy wybudowanie domu). Może w niej być określony termin wykonania pracy.
Taka umowa ulega rozwiązaniu po spełnieniu świadczeń obu stron, czyli po wykonaniu pracy
i zapłaceniu za nią. Pracodawcy lubią zawierać umowę o dzieło, bo nie trzeba od niej odprowadzać składek na ubezpieczenia społeczne ani zdrowotne (chyba że jest zawarta przez firmę z własnym pracownikiem). W dodatku wtedy, gdy dotyczy działalności twórczej i autorskiej (jak np. napisanie broszury czy zorganizowanie koncertu), to opodatkowana jest tylko połowa wynagrodzenia
(koszt uzyskania przychodu wynosi aż 50 proc.).
3. Umowa agencyjna
W jej ramach zobowiązujesz się, za określonym wynagrodzeniem (w postaci prowizji, czyli określonego procentu od wartości transakcji), do stałego pośredniczenia w zawieraniu umów na rzecz lub w imieniu zlecającego. Dotyczy to, np. akwizytorów czy agentów ubezpieczeniowych. Ale często umowa taka jest zawierana choćby z osobami prowadzącymi sklepy, bary, stacje benzynowe (wtedy taki agent może również być dla innych pracodawcą). Umowa agencyjna może być zawarta na czas określony lub nieokreślony. Jeśli chodzi o składki na ubezpieczenia, to stosuje się w przypadku takiej umowy zasady takie, jak przy umowie zlecenia.
4. Umowa o pracę nakładczą
Jest to inaczej umowa o pracę chałupniczą. To coś pośredniego między umową o pracę a umową
o dzieło (tu też ważny jest rezultat). Istotne w niej jest to, że wykonawca nie musi świadczyć pracy osobiście, sam organizuje sobie czas pracy i warsztat. Umowa taka może być zawierana nawet na kilka lat (to zbliża ją do umów o pracę). Musi określać minimalną miesięczną płacę w wysokości
nie mniejszej niż kwota najniższego wynagrodzenia. Zasady zawierania takich umów reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 1975 r.
Rozwiązanie takiej umowy może nastąpić w każdej chwili, za porozumieniem stron (umowa zawarta
na czas nieokreślony może być rozwiązana z miesięcznym wypowiedzeniem). Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe są dla nakładców obowiązkowe, składki chorobowe są dobrowolne,
a ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegają.
1