ABC Pszczelarstwa
Rasy pszczoły miodnej w Polsce
Posted by pszczelarstwo naturalne × Grudzień 2, 2012 at 10:28 am
W Polsce zaleca się hodowlę trzech podstawowych ras pszczół: środkowoeuropejskiej, kaukaskiej i kraińskiej. W praktyce jednak polscy pszczelarze bazują także na innych rasach, w tym także egzotycznych i syntetycznych.
Współczesna flora i fauna Europy to w największym stopniu efekt klimatu, jaki ukształtował oblicze naszego kontynentu. Ostatnie zlodowacenie, które częściowo objęło Europę, miało miejsce około 10 tys. lat temu. Ocieplenie klimatu sprawiło, że tundrę porastającą nasz kontynent zastąpiły miododajne stepy i miododajna puszczą. Ekspansywnie wkroczyły wówczas nowe gatunki zwierząt, w tym także pszczoła miodna (Apis mellifera). Pszczoły zasiedlające Europę pochodziły z Afryki i Azji Mniejszej.
Zróżnicowanie warunki klimatyczne i pożytkowe sprawiły, że w obrębie gatunku pszczoła miodna w toku ewolucji wykształciło się wiele ekotypów, dostosowanych do miejscowych warunków klimatycznych i poużytkowych. Przyjmuje się, że w obrębie gatunku pszczoły miodnej można wyróżnić co najmniej 25 różnych podgatunków i ras geograficznych.
Hodowla pszczół w Polsce
Aktualnie w Polsce hoduje się kilka ras pszczół. Hodowlą w skali kraju kieruje Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt (KCHZ). Do połowy lat 70-tych hodowla pszczół była w Polsce zrejonizowana. Obecnie zaniechano rejonizacji i pozostawiono wolny wybór pszczelarzowi co do rasy pszczół, jaką zamierza hodować. W Polsce KCHZ zaleca hodowlę 3 podstawowych ras pszczół:
Środkowoeuropejskiej
Kaukaskiej
Kraińskiej
W praktyce jednak polscy pszczelarze bazują w kraju także na innych rasach pszczół, w tym na rasach egzotycznych i syntetycznych.
Pszczoła środkowoeuropejska
Zaliczana jest do podgatunku pszczoły miodnej właściwej. W swoim pierwotnym zasięgu zamieszkiwała tereny dzisiejszej Francji, Szwajcarii, Niemiec, Polski, Białorusi, znaczną część Ukrainy i Rosji. W Polsce do końca lat 60-tych zajmowała ona około 80% terytorium kraju. Rasa ta jest miodna, mało rojna, doskonale przystosowana do naszego klimatu. Pszczoła ta jest stosunkowo duża, ciemno ubarwiona i charakteryzuje się krótkim języczkiem, o długości około 6,0 mm. Jej poważną wadą jest nadmierne płochliwość i agresywność. Od lat 60-tych rasa ta wypierana jest przez pszczoły ras znacznie łagodniejszych.
Przed wojną furorę w Europie robiła szwajcarska rasa hodowlana „Nigra”, przynależna do rasy środkowoeuropejskiej. Rasa ta była masowo wprowadzana do polskich pasiek w okresie wojny przez włądze okupacyjne. Pomimo tego, że rola pszczół rasy środkowoeuropejskiej stale maleje, istnieją wciąż jej gorący entuzjaści. Tworzą oni międzynarodowy Związek Hodowców Pszczoły Ciemnej i organizują cykliczne konferencje i sesje popularyzujące jej hodowlę.
W Polsce istnieje kilka linii hodowlanych pszczoły środkowoeuropejskiej:
Asta
Kampinoska
Północna
Norweska
Pomimo tego, że rola tej rasy stale maleje, nadal wielu pszczelarzy, także zawodowych, do tej pory bazuje na tej rasie pszczół przy produkcji miodu.
W Polsce istnieje unikalny w skali świata rezerwat hodowli zachowawczej pszczoły środkowoeuropejskiej. Jest to Zamknięty Rejon Hodowli Pszczoły Kampinoskiej, który w znacznym stopniu pokrywa się terytorialnie z Kampinoskim Parkiem Narodowym. Nadzór organizacyjny nad hodowlą zachowawczą „pszczoły kampinoskiej” pełni SHiUZ Parzniew. Populacja zachowawcza w rezerwacje liczy około 500 rodzin pszczelich.
Pszczoła leśna
Nazywana jest także pszczołą borówką i zaliczana jest do podgatunku pszczoły miodnej właściwej. Ta rasa geograficzna jest blisko spokrewniona z pszczołą środkowoeuropejską. W przeszłości zamieszkiwała północno-wschodnią Polskę , północną Białoruś i północną Rosję. Obecnie jest to rasa zanikająca. Hodowana jest w Zamkniętym Rejonie Hodowli Pszczoły Augustowskiej. Nadzór organizacyjny nad hodowlą zachowawczą tej pszczoły prowadzi SHiUZ Olecko. Populacja zachowawcza w tym rezerwacie nosi umowną nazwę „pszczoły augustowskiej” i liczy około 1000 rodzin pszczelich. Polskie osiągnięcia w hodowli zachowawczej ras endemicznych budzą duże uznanie wśród naukowców i hodowców na świecie.
Pszczoła wrzosowa
Nazywana jest także pszczołą wrzosówką. To rasa geograficzna blisko spokrewniona z pszczołą środkowoeuropejską. W przeszłości zamieszkiwała Wyspy Brytyjskie, Skandynawię oraz pas przybrzeżny od Kanału La Manche do ujścia Niemna. Były to pszczoły ciemne, agresywne i silnie rojne. W starszej literaturze przyjmowało się, że zamieszkują tereny północnej Polski. W nowszej literaturze przyjmuje się, że rasa ta na terenie Polski uległa zmieszańcowaniu i nie wykazuje żadnych różnic behawioralnych z opisaną pszczołą środkowoeuropejską.
Pszczoła kaukaska
Podgatunek pszczół kaukaskich wysokogórskich obejmuje kilka ras geograficznych. Pszczoły te, opisane w 1916 roku przez Gorbaczowa, są rasą o najdłuższym języczku. Jego średnia długość wynosi 7,0 mm, a u niektórych populacji dochodzi nawet do 7,27 mm. Pozwala to tym pszczołom na zapylanie i zbiór nektaru z kwiatów o bardzo długich rurkach kwiatowych.
Jest to pszczoła o ciemnym pancerzu szarym owłosieniu. Pszczoły te tworzą niezbyt silne rodziny i bardzo silnie kitują gniazda. Cechuje je ogromna pracowitość.
Pierwsze pszczoły kaukaskie trafiły do Polski już w latach 20-tych i 30-tych ubiegłego wieku. Jednak masowy ich import zaczął się w latach 60-tych. Skrzyżowanie ich wówczas z naszą miejscową pszczołą środkowoeuropejską dawało niezwykle silny efekt heterozji. Rodziny, mieszańce pokolenia F1, potrafiły dawać 5 razy więcej miodu niż pszczoły miejscowe.
Pszczoła ta posiada także wady. Jest podatna na zaraźliwą biegunkę (Nosema Apis) oraz gorzej zimuje. W latach 70-tych i 80-tych większość naszych pasiek towarowych bazowała na pszczole kaukaskiej. Obecnie, po „zmieszańcowaniu się” naszej naturalnej populacji pszczół, krzyżówki pszczoły kaukaskiej z miejscowym trutniem nie dają już takiego silnego efektu heterozji jak niegdyś lub jest on bardzo słaby.
Pomimo tego, że obecnie pszczoły kaukaskie są wypierane przez pszczoły kraińskie, rasa ta nadal cieszy się wśród polskich pszczelarzy dużą popularnością. Obecnie w Polsce hoduje się 9 linii hodowlanych tej rasy, dla której otwarto księgi hodowlane. Materiałem wyjściowym dla wszystkich tych linii był materiał z importu.
Pszczoła kraińska
Pszczoła kraińska to podgatunek obejmujący kilka ras geograficznych. Naturalny zasięg geograficzny krainki to:
Alpy
Karpaty
Bałkany
Nizina Panońska
Stepowa część Ukrainy
Jeszcze w latach 60-tych rasa ta zajmowała swoją naturalną niszą jedynie około 10% terytorium naszego kraju. W przeszłości jej naturalny zasięg obejmował jedynie górzystą część południowej Polski. Bardzo popularna stała się w latach 80-tych. Obecnie jest to najpopularniejsza rasa pszczół hodowana w Polsce.
Krainka jest to pszczoła niejednolicie ubarwiona. Charakteryzuje ją stosunkowo długi języczek - około 6,5 mm. Umożliwia to tej pszczole wykorzystanie pożytku z koniczyny czerwonej. Jej cechą charakterystyczną jest intensywny rozwój i stosunkowo duża rojliwość. Wczesny rozwój i szybkie dochodzenie do siły sprawia, że pszczoły tej rasy bardzo dobrze wykorzystują pożytki wczesne i doskonale nadają się do rozmnażania rodzin.
Obecnie w Polsce w większości postępowych pasiek pszczelarze bazują właśnie na pszczole kraińskiej. W naszym kraju zarejestrowanych jest 40 linii hodowlanych tej rasy, dla których otwarto księgi hodowlane. Polska hodowla pszczół kraińskich bazowała przede wszystkim na hodowli pochodzącej z importu, głównie z Austrii, Jugosławii i Rumuni. Jedyną rasą hodowlaną pszczoły kraińskiej o rodowodzie czysto polskim jest linia „Dobra” z hodowli Jana Smotra z Tymbarku.
Źródło: Lubelskie Aktualności Rolnicze nr. 11/2011