Rola wychowania fizycznego, sportu i turystyki w procesie resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie

Przestępczość dzieci i młodzieży stanowi jeden z najistotniejszych problemów społecznych obecnej cywilizacji. Przestępstwa są wynikiem złożonego procesu, który można nazwać wykolejeniem, a w dalszych jego etapach- deprawacją.

W procesie tym występują określone prawidłowości, które należy poznać i których mechanizm działania trzeba zrozumieć, aby móc zapobiec niepożądanym skutkom, jakimi są czyny przestępcze.

Badania nad przestępczością nieletnich wykazują, że dominujące są dwa zespoły przyczyn a mianowicie czynniki środowiskowe i pochorobowe zaburzenia centralnego układu nerwowego. Nie są to jednak czynniki od dziecka zależne. Jest więc sprawa oczywistą, że problem nie może być rozpatrywany tylko z punktu widzenia winy i kary, ale przede wszystkim jako zagadnienie opieki wychowawczej, psychoterapii i pedagogicznej resocjalizacji.

Według wielu pedagogów, najprostszą metodą zwalczania przestępczości nieletnich jest akcja profilaktyczna. Łatwiej jest bowiem zapobiegać wykolejeniu młodzieży, niż zwalczać je. Dlatego tak istotną rolę w tym względzie ma do spełnienia szkoła, do której uczęszczają prawie wszystkie dzieci. Tutaj obserwowane są w większości wypadków pierwsze objawy niedostosowania społecznego dziecka i tu powinno mieć miejsce przezwyciężenie jego pierwszych niepowodzeń i trudności.

W procesie resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie ważną rolę odgrywa kultura fizyczna a zwłaszcza wychowanie fizyczne i sport. Nauczyciel wychowania fizycznego poprzez bliski kontakt z wychowankiem ma duże możliwości oddziaływań wychowawczych.

"Za wychowawcą sportowcem - pisze S. Jedlewski- chłopcy pójdą w ogień, darzą go szacunkiem, uznaniem, przywiązaniem, zrobią dla
niego o wiele więcej niż dla każdego innego człowieka."

Rola sportu w resocjalizacji jest ogromna. Wychowanie fizyczne wyzwala nadmiar energii wychowanków, rozładowuje napięcie emocjonalne. W sporcie młodzież widzi drogę do sławy, aprobaty i uznania w społeczeństwie. Nawet niewielkie efekty sportowe dają zadowolenie oraz satysfakcję i mogą doprowadzić do wiary w możliwości uzyskania lepszych wyników także w innej dziedzinie życia, jak np. nauce, pracy zawodowej itp.

Wychowanie fizyczne jest nieodzownym czynnikiem wszechstronnego rozwoju dziecka, wywiera korzystny wpływ na równowagę psychiczną, regeneruje siły fizyczne a tym samym przyczynia się do zwiększenia wydajności pracy umysłowej. Urok sportowej sławy jest często bodźcem do wytężonej pracy w wybranej dziedzinie sportu.

Wyjątkowa pozycja wychowawcza tego przedmiotu polega na jego specyficznych treściach i charakterze. Ćwiczenia porządkowe służą wyrabianiu karności i dyscypliny. Trudne ćwiczenia na przyrządach mają na celu kształtowanie cech wolicjonalnych, takich jak odwaga, zdecydowanie. Współzawodnictwo zespołowe w grach i zabawach sportowych ma na celu wykształcenie umiejętności działania kolektywnego, zdolności podporządkowania osobistych ambicji interesowi grupy.

Kształtowanie się prawidłowych postaw i zachowań młodzieży jest procesem długotrwałym i skomplikowanym. Kształcenie sądów i przekonań moralnych, rozwijanie uczuć i kształtowanie woli w kierunku postępowania zgodnego z przekonaniami moralnymi dokonuje się w toku długich lat życia - począwszy od pierwszych nakazów czy zakazów w wychowaniu rodzinnym poprzez zdobywanie wiedzy w szkole, aż do gromadzenia własnego doświadczenia życiowego. Z młodzieżą niedostosowaną społecznie proces ten jest szczególnie trudny.

O powyższej roli zajęć sportowych w resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie świadczą wyniki przeprowadzonych badań naukowych. w środowisku podwarszawskim. Eksperyment pedagogiczny polegał na prowadzeniu systematycznych treningów sportowych, w trakcie których oddziaływano wychowawczo zarówno przez zajęcia sportowe jak i indywidualne rozmowy. Porównanie zachowania i wyników w nauce z chwilą rozpoczęcia eksperymentu i po jego zakończeniu, wykazało znaczny wpływ zajęć sportowych na lepsze wyniki w nauce i poprawę zachowania. Badania te potwierdziły, że zajęcia sportowe wpłynęły na zmianę postawy tej młodzieży, a wartości takie jak nauka i systematyczna praca nad osiągnięciem wyników sportowych stały się dla tej młodzieży rzeczą pierwszoplanową.

Należy pamiętać, że samo włączenie wychowanków niedostosowanych społecznie do zajęć sportowych nie wystarczy. Istnieje konieczność indywidualnego kontaktu. Jak długo trwa stan egocentrycznego zaabsorbowania własną osobą, obawa przed kompromitacją w gronie kolegów, niewiara we własne siły wychowawca powinien stosować technikę podtrzymywania i doradzania. Musi on uświadomić sobie przyczyny własnych porażek i sukcesów, bo intelektualizacja stanów lękowych stanowi ważny moment resocjalizacji. Zajęcia te poprzez swój charakter narzucają wychowawcom dyscyplinę sportową, która w sposób naturalny, nie budzący sprzeciwów podporządkowuje ich pewnym przepisom i regułom, kształtuje w nich poczucie systematyczności, uczy koleżeństwa i odpowiedzialności zbiorowej. W czasie treningu wychowankowie zrzucają z siebie maskę, stają się naturalni, a przez to łatwiej ich poznać, dotrzeć do najgłębszych, nieraz zakamuflowanych cech osobowości. Jest to bardzo istotne w procesie resocjalizacji, gdyż poznanie psychiki dziecka umożliwia zastosowanie odpowiednich metod i środków wychowawczych.

Systematyczne zajęcia sportowe odciągają młodzież niedostosowaną społecznie od zajęć i zachowań destruktywnych, wykraczających poza przyjęte normy społeczno-moralne. Dostarczają natomiast właściwych form spędzania wolnego czasu i wprowadzają w nowe środowisko koleżeńskie.

Wychowawcza wartość rekreacji fizycznej polega głównie na właściwościach gier sportowych oraz gier i zabaw ruchowych. Uczniowie biorąc udział we współzawodnictwie muszą panować nad swoja pobudliwością, stosować się do przepisów, wymagać ich przestrzegania od innych, wykazywać inicjatywę, zdecydowanie i samodzielność. Gry sportowe przyczyniają się do celowego i planowego działania. To z kolei wymaga podporządkowania się ściśle określonym regułom i zasadom postępowania. Współdziałanie członków zespołu wpływa na kształtowanie się pozytywnych więzi takich jak: koleżeństwo, współzawodnictwo, wspólnota interesów, dążeń, zainteresowań.

Szereg korzyści wychowawczych daje także odpowiednio zorganizowana turystyka. Młodzież często ulega skłonnościom do ucieczek i zakazanych podróży. Turystyka może nadać temu zjawisku charakter konstruktywny, ułatwić zintegrowanie grupy, zbliżyć wychowanków do wychowawcy. Uprawianie turystyki np. pieszej czy rowerowej oprócz walorów poznawczych, rekreacyjnych wiąże się także z pewnymi regułami postępowania i zasadami zachowania, które odpowiednio wdrażane i sprawdzone w praktyce mogą dać efekty społecznie pożądane.

Wśród różnorodnych form rekreacji fizycznej można wyróżnić formy szczególnie przydatne w działalności rekreacyjno- resocjalizacyjnej, do których zalicza się :gry sportowe, terenowe, sporty zimowe, turystykę i zajęcia kulturalno-oświatowe.

Prowadzenie zajęć rekreacyjnych w formie gier sportowych, zwłaszcza uproszczonych, pozwala na maksymalne rozszerzenie ich zasięgu, na uniezależnienie od sprawności fizycznej uczestników. Atmosferę zainteresowania daną grą można wykorzystać także dla podejmowania działań społecznych na rzecz budowy brakujących urządzeń na terenie szkoły. Jednak zawsze na pierwszym miejscu stawiać należy cele rekreacyjne.

Reasumując, zaznaczyć należy ważną rolę kultury fizycznej, sportu, rekreacji i turystyki w resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie. W warunkach postępującego rozwoju cywilizacyjnego koniecznym jest, aby sportowe zabiegi profilaktyczne nastawione były w konkretnym środowisku przede wszystkim na zapobieganie społecznemu niedostosowaniu młodzieży.

Literatura:
"Szkice z socjologii kultury fizycznej" / Józef Dobrzeniecki
Szempruch J. "Nauczyciel w zmieniającej się szkole"
Socjoterapia: praca zbiorowa / pod red.Katarzyny Sawickiej. 1999
Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży oraz w instytucjach społeczno-opiekuńczych / Józef Kuźma i Zofia Szarota red.; Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie 1998

Twórcza resocjalizacja: wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży/ Marek Konopczyński 1996
 

Opracowanie: Urszula Grochowska

Profilaktyka - resocjalizacja potencjalna

Napisał Magdalena i Tomasz Horoszkiewicz

sobota, 29 marzec 2008

Profilaktyka, tzw. resocjalizacja potencjalna, jest znacznie skuteczniejsza niż oddziaływania resocjalizacyjne, które wymagają szerokiej wiedzy pedagogicznej, psychologicznej i socjologicznej. Zajęcia sportowe zaś stwarzają możliwość kształtowania psychiki młodego człowieka, oddziaływając zarówno na jego sferę fizyczną, jak i umysłową. W. Skoczylas przypisuje konkretnym dyscyplinom sportu wpływ na kształtowanie odpowiednich cech. I tak, np. kolarstwo najsilniej rozwija samodzielność, sporty walki - umiejętność przejmowania inicjatywy, zdecydowanie, wytrwałość, samoopanowanie. Gry zespołowe rozwijają najsilniej przejmowanie inicjatywy oraz odpowiedzialność, a w mniejszym stopniu wytrwałość i zdecydowanie. Tenis stołowy rozwija samodzielność i przejmowanie inicjatywy. Natomiast takie cechy jak zdecydowanie, śmiałość i samodzielność najlepiej rozwijają biegi krótkie, skoki i rzuty lekkoatletyczne (Jarosik, 2004, s. 14). Warto zwrócić uwagę na znaczenie sukcesu sportowego. Powoduje m.in. wzrost dumy, rozwijanie zainteresowań, dopinguje do dalszych systematycznych treningów, do doskonalenia umiejętności. Sukcesy, szczególnie te indywidualne, podnoszą niską zwykle samoocenę wychowanków, wzmacniają pozycję w grupie i wiarę we własne siły, pomagają realizować bardziej złożone i oddalone w czasie cele. Wychowanie przez sport uczy zasad funkcjonowania w zespole, wytrwałości, wymaga wysiłku w celu osiągnięcia sukcesu. Sport uczy hamowania emocjonalnych impulsów, przyczynia się wręcz do zmiany stylu życia specyficznego dla osób nadpobudliwych. Dyscypliny te zapewniają rozwój ruchowy, ważną ich cechą jest zespołowość, która obniża egocentryzm charakterystyczny dla neurotycznych wychowanków. Istotny jest też stały indywidualny kontakt z wychowankami, który, nawet w formie instruktażu sportowego, jest często oddziaływaniem terapeutycznym ułatwiającym niwelację stanów lękowych poprzez ich intelektualizację. Wychowanek dzięki różnorodnym formom i czynnościom ruchowym lepiej adoptuje się do życia, nabiera wiary we własne możliwości, pokonuje lęki i wewnętrzne opory i wreszcie cieszy się z osiągnięć. W kontaktach z rówieśnikami uczy się oceniać własne siły, przystosowywać się do życia społecznego. Bardzo ważny w świecie utraty autorytetów, szczególnie rodziców i nauczycieli jest autorytet wychowawcy sportowego, trenera, który prowadząc zajęcia z młodzieżą niedostosowaną społecznie może mieć poprzez bezpośrednie obcowanie z wychowankiem oparte na bliskości, wzajemnych i serdecznych stosunkach ogromny wpływ na jego osobowość. Trener powinien dążyć do poznanie wychowanka, troszczyć się o właściwy klimat zajęć, który sprzyjać będzie skutecznemu wychowaniu. Własny przykład trenera wychowawcy, ma duże znaczenie, jego pozytywna postawa wobec życia, opanowanie w sytuacjach stresowych, zamiłowanie do porządku i dyscypliny.

Mówiąc o twórczej resocjalizacji można mówić o dwóch zakresach pojęciowych. Pierwszy - nazwijmy go umownie operacyjnym - mówi, że twórcza resocjalizacja jest działalnością opartą na kreowaniu potencjałów rozwojowych nieprzystosowanego społecznie człowieka. W procesie resocjalizacji w mniejszym stopniu interesują nas jego deficyty czy ułomności, a w większym stopniu jego możliwości rozwojowe, talenty, uzdolnienia. Natomiast drugi zakres pojęciowy - nazwijmy go teoretycznym - mówi, że twórcza resocjalizacja jest działalnością opartą na metodach kulturotechnicznych, czyli na wykorzystaniu resocjalizacyjnych możliwości plastyki, muzyki, teatru i sportu. Oczywiście to wszystko musi być odpowiednio oprzyrządowane metodycznie. Istotne znaczenie odgrywa tu właściwa diagnoza.

Właściwy dobór metod resocjalizacji uwarunkowany jest różnymi czynnikami. W przypadku młodych ludzi bardzo istotną rolę odgrywa sport, który nie tylko hartuje charaktery i uczy przestrzegania reguł życia społecznego, lecz przede wszystkim uczy kooperacji, współpracy grupowej. Natomiast w przypadku dziewcząt istotną rolę odegrać mogą metody oparte na muzykoterapii, plastykoterapii czy terapii przez teatr.

Pojęcie resocjalizacji poprzez sport było już niejednokrotnie poruszane w fachowej literaturze. Trzeba się zgodzić ze zdaniem J. Bonikowskiego, że sport bezdyskusyjnie jest metodą resocjalizacji, a znaczenie tej metody zależy głównie od sposobów jej wykorzystania (Jarosik, 2004, s. 14).

Resocjalizacja przez sport

pr

2005-08-17, ostatnia aktualizacja 2005-08-17 00:00

W schronisku dla nieletnich w Dominowie na trybunie kortu zasiedli we wtorek wszyscy wychowankowie. Naprzeciwko trenera lubelskiego klubu tenisowego stanął 19-letni Przemek. W schronisku przebywa od ponad roku za rozboje

Chłopak wyszedł na kort wśród aplauzu kolegów. Janusz, jeden z wychowawców, zagrzewał do walki: - Przemek, weź tam wygraj!

Przed meczem obaw nie krył Stanisław Nawłatyna, wychowawca i trener Przemka. - On ma świetny forhend. W ogóle jest bardzo uzdolniony sportowo. Żeby tylko wytrzymał tremę. Pierwszy raz sięgnął po rakietę w maju.

Niemal co czwarty z mieszkańców placówki w Dominowie chodzi na zajęcia sportowe. - Tenis ich w pewnym sensie nobilituje - uważa Stanisław Cur, dyrektor schroniska. - W sporcie obowiązują przepisy, reguły jak w społeczeństwie. Przejdziesz ulicę na czerwonym świetle, dostaniesz mandat. Sfaulujesz - dostaniesz żółtą kartkę.

Żeby pokazać wychowankom, jak wygląda tenis w wykonaniu zawodowców, Stanisław Nawłatyna zorganizował we wtorek w ośrodku pierwszy pokazowy mecz. Jacek Wałęka, wiceprezes lubelskiego klubu 4hand, przyprowadził dwóch młodych zawodników z czołówki krajowej: 13-letniego Marcina Hołowińskiego i 16-letnią Paulinę Klimkiewicz. - Jestem trochę przerażona wyglądem tego miejsca - przyznała Paulina na widok kortu. Otoczony murem kort z trzech stron zabezpieczony jest drutem kolczastym, a z czwartej, przylegającej do drogi zewnętrznej - cancertiną, zwojami specjalnej taśmy tnącej.

Kiedy Paulina i Marcin rozpoczęli grę, trener Wałęka wyjaśniał jej kulisy: - Forhend. To najbardziej naturalne uderzenie. Człowiek jest tak skonstruowany, że łatwiej jest mu zagarniać do siebie.

Kilkanaście ogolonych na łyso głów obracało się rytmicznie za piłką. W lewo, w prawo, w lewo, w prawo.

- Teraz tenis idzie w kierunku siły - mówił trener Wałęka. - A zawodnik, który stoi przy siatce ma mniej czasu na reakcję.

W lewo, w prawo, w lewo, w prawo.

Po kilkunastu minutach, naprzeciwko lekko już znudzonej publiczności stanęli sam trener Wałęka i Przemek. Chłopak pochodzi z Krakowa, w lubelskim schronisku jest od 20 miesięcy. Przed dwoma laty wspólnie z kolegą obrabowali przechodnia ("był alkohol, coś nam odbiło i zabraliśmy chłopaczkowi telefon"). Na wtorkowy mecz wychowawca wyznaczył go w nagrodę, również za to, że miał ogromny udział w wybudowaniu trybun na korcie. Nim gra się rozpoczęła, dyrektor Cur zajął przy korcie pozycję wyjściową z aparatem cyfrowym w dłoni: - Zrobię parę zdjęć, które potem wyeksponuję.

Trener Wałęka dawał wyraźne fory Przemkowi, który z ogromnym zamachem walił rakietą w piłkę. - Bardzo dobrze, świetnie, wspaniale - komplementował każde poprawne uderzenie. - O Jezu, cukier w kostkach - westchnął jeden z widzów.

- Nie mogłem się skupić na grze, bo cały czas słuchałem, co mówią na trybunach - opowiadał potem zadowolony z przebiegu spotkania Przemek. - Zwracałem uwagę na reakcję nieletnich - zauważył z kolei wychowawca Nawłatyna. - Sugestywny sposób prezentacji gry przez trenera na pewno wielu zaimponował. Myślę, że tenis ich wciągnie.



Do Schroniska dla Nieletnich w Dominowie trafiają młodzi ludzie w wieku od 13 do 21 lat. Kieruje ich tam sąd na maksymalnie trzy miesiące (ten okres potem może się wydłużyć). Wśród wychowanków są sprawcy kradzieży, ale też zabójstw czy gwałtów. Schronisko w tej chwili ma ok. 50 pensjonariuszy. Trzy korty i trybuny zbudowali sami. Najbardziej cenią grę na korcie przeznaczonym z reguły dla wychowanków sprawiających kłopoty. Jest on wewnątrz kompleksu i stąd dostęp do niego jest niemal całodobowy.



Wychowawca od tenisa

Stanisław Nawłatyna ma 49 lat. Wychowawcą w schronisku dla nieletnich jest od 1982 r. Prowadzi koło sportowe. Skończył pedagogikę specjalną i resocjalizację na UMCS.

Napisał podręcznik do gry w tenisa ziemnego i opierający się na nim specjalistyczny program wychowawczy. - Tenis ma jedną zasadniczą zaletę - mówi. - Nie jest sportem kontaktowym i stąd łatwiej zapanować nad emocjami wychowanków. Są widoczni jak na dłoni. Gra uczy też strategii, walki z własnymi kryzysami.

Wśród ostatnich sukcesów zawodowych Nawłatyna wymienia Mariusza (15 lat). Chłopak, pochodzący z lubelskiego Czechowa, trafił do Dominowa za rozboje. Kipiał agresją. - Pracowaliśmy nad nim. W końcu zrozumiał, że to my chcemy mu pomóc, a jego koledzy z ławki wręcz przeciwnie. Kiedy stąd wyjeżdżał do Zakładu Poprawczego w Barczewie, był już innym człowiekiem. Zero nienawiści - mówi Nawłatyna. - Wiosną tego roku spotkałem go na MOSiR-ze podczas eliminacji do mistrzostw Polski pracowników schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych. Specjalnie przyjechał się z nami zobaczyć i podziękować.

Nawłatyna ma żonę (również pedagog specjalny, pracuje z dziećmi upośledzonymi umysłowo), dwie dorosłe córki i syna w liceum. Jego hobby to sport ekstremalny - windsurfing, wspinaczka skałkowa, kolarstwo górskie.

Specjalistyczny program wychowawczy oparty na tenisie ziemnym realizowany jest w placówce w Dominowie, jako pierwszej tego typu w kraju, od miesiąca. Biorą w nim udział niemal wszyscy wychowankowie.

---