1. Wymień i scharakteryzuj podstawowe rasy koni hodowane w Polsce
Rasa śląska - [kł: 165; okp: 205; onp: 23/24] utworzona na początku XIX wieku na bazie ras oldenburskiej i fryzyjskiej, następnie krzyżowano je z xx. Typ półkrew angielska, podstawowym wykorzystaniem jest praca w zaprzęgu w stępie, także jako pospieszno-robocze. W ciężkich pracach na roli, w transporcie. Wskutek krzyżowania z różnymi rasami ich typ nie jest wyrównany. Hodowane w SK Sierakowie, indywidual.2060/300; państwowe 130/200.
Rasa wielkopolska - [kł: 157/159, okp: 189/190; onp: 20/21; m.c. 540/570] Ma geny koni wielu ras: trakeńskiej, wschodniopruskiej, berbeckiej, xx, oo, koni miejscowych. Typ półkrew angielska, jest młodą rasą, niegdyś chętnie kupowane przez wojsko. Są końmi szlachetnymi półkrwi, powstał z trzech grup: typu poznańskiego (kiepskie gleby, najbardziej wydelikacony, najmniejszy), typu mazurskiego, typu gryf pomorski. Użytkowany sportowo, skoki przez przeszkody. Hodowane: Książ, Gniezno, Starogard Gdański, Partynice, Strzelce Opolskie. indywidual: 4540/310, państwowe: 1200/560+110
Rasa małopolska - [kł: do 165; okp. 190; onp. 20-21; m.c. 500] - nazywane dawniej sądeckimi, typ lekki pociągowy, nadają się także do sportów jeździeckich, rekreacji. Typ półkrwi angloarabskiej (xo), można uszlachetniać je oo ale zmniejsza się wkł. Odporne na ciężkie warunki klimatyczne. Wyróżnia się grupy: lubelską, kielecką, sądecko, dąbrowsko-tarnowską. Stadniny: Kalinków, Klikowa, Pruchna, Walewice, Prudnik, Mleczownica. Indywidual: 3370/340, państwowa: 410/240
Czysta krew arabska „oo” - [kł: 148/151; okp. 180/181; onp. 18,4/19,4; m.c. 380-450] pochodzi z półwyspu arabskiego, ich zalety ukształtowały się pod wpł. czynników klimatycznych (upał, słońce, twarde podłoże). Sucha konstytucja, ładny pokrój, łabędzia szyja, dobra jakość rogu kopytowego, krótka głowa, szerokie czoło, sylwetkę można wpisać w kwadrat (kł=dt) odporne na upały i niskie temp. Użytkowane do pokazów, rajdów długodystansowych i wyścigów. Stadniny: Służewiec, Janków Podlaski, Białka, Michałów, Łobez. Indywidual: 30/20; państw. 290/30
Pełna krew angielska „xx” - [kł: 159/161; okp: 179/183; onp: 19,5-20,5; m.c. 510/560] wyhodowane na terenie WB na przełomie XVII i XVIII wieku w wyniku krzyżowania ogierów orientalnych z rasami miejscowymi. Szlachetna budowa, długa szyja, prosta głowa, długie kończyny. Stadniny: Rzeczka, Słubiec, Kozienice, Iwno, Jaroszów, Strzegom, Partynice.
Koniki polskie - [kł: 133/134; okp: 163/168; onp: 17/18] rasa wywodzi się z okolic Biłgoraja, zalicza się do kuców. Są długowieczne, odporne na choroby i trudne warunki utrzymania, niewybredne w żywieniu, bardzo twardy róg kopytowy, umaszczenie myszate, łagodne, chód drobny. Objęte hodowlą zachowawczą przez Instytut Genetyki i Hodowli Doświadczalnej PAN w Popielnie. Indywidual: 260/30, państw. 120/60.
2. Podaj historię hodowli i charakterystykę koni xx.
Konie pełnej krwi angielskiej. Wyhodowana w Wielkiej Brytanii w XVII/XVIII w. w wyniku krzyżowania ogierów ras orientalnych z miejscowymi klaczami i stosowania kojarzenia krewniaczego. Ostra selekcja na podstawie wyników gonitw na torach płaskich (ocenie poddawano obie płcie). Hodowlę na cechy wyścigowe rozpoczęto już za czasów Tudorów oraz w pierwszym okresie panowania Stuartów. Klacze ze stadnin królewskich zw. Royal chares kojarzono z końmi z Italii - hiszpańskimi i orientalnymi. Wszystkie konie xx wywodzą się od 3 protoplastów, założycieli trzech linii: Byerly-Turk (koń kapitana Byerleya, 1690), Darley Arabian (przywieziony z Syrii), Godolphin Arabian (upominek dla Ludwika XV od sułtana Maroka). W 1793 roku ród Weatherby utworzył księgę stadną - General Stud Book. Konie tej rasy nazywa się także z niemieckiego vollblood - pełna krew. Do polskich sławnych koni xx należały m.in. ogiery: Ruler (1883) i Sac-a-Papiera, Villarsa, Bafura. Konie tej rasy brały udział w tworzeniu wielu innych ras, jest to rasa o zasięgu między kontynentalnym.
Rasa wcześnie dojrzewająca, choć pełny rozwój w wieku 5 lat. Średnie wymiary: [kł: 159/161; okp: 179/183; onp: 19,5-20,5; m.c. 510/560], cechy budowy: długa szyja, długa głowa, długi grzbiet, kłąb, zad i lędźwie. Wysokość w kłębie=wysokość w zadzie (zad nieco spadzisty). Sylwetka sucha, długie nogi. Klatka piersiowa niezbyt szeroka ale głęboka i długa o dużej pojemności. Przedramię długie, kopyta małe. Łopatka ustawiona ukoście, długie, mocne pęciny, skóra cienka, włos jedwabisty, delikatny, najczęściej: gniade, skarogniade i kasztanowate, bardzo rzadko siwe (3%).
3. Podaj historię hodowli i charakterystykę koni oo.
Konie czystej krwi arabskiej, ich ojczyzną jest Półwysep Arabski, prawdopodobnie pochodzą od dzikich koni libijskich. Hodowlę tej rasy zapoczątkowali arabowie między I-VI w n.e., jest to najstarsza rasa koni świadomie doskonalona przez człowieka. Zalety tych koni kształtowały się pod wpływem warunków klimatycznych - upał, nasłonecznienie, twarde podłoże oraz ciężkiej, wyczerpującej pracy pod siodłem oraz selekcji. Klacze selekcjonowano na podstawie wytrzymałości w czasie polowań i wypraw na łupy zaś ogiery na podstawie budowy ciała, harmonii ruchów i inteligencji. Dzięki temu konie te są odporne na niesprzyjające warunki, niewybredne w żywieniu, wytrzymałe na długich dysansach, zdolne do noszenia dużych ciężarów, twarde i mocne kopyta. Wyróżnia się trzy podstawowe typy: Kuhailan (mocniejsza bud. ciała, umaszczenie gniade do skarogniade, głowa o wklęsłym profilu, krótka w stosunku do całości), Saklavi (nieduży do 155 cm, łabędzia szyja, prosta głowa, często siwa maść), Munighi. Używane do sportów rajdowych, długodystansowych, pokazów, jazdy rekreacyjnej.
Zaliczane do ras późno dojrzewających (5-7 lat), kł: 148-159 cm. Konstytucja: drobna postura, rozbudowana część czołowa, szyja łabędzia, grzbiet lekko wklęsły, kłąb mało wyrazisty, kłoda mocna, cienka skóra, wysoko ogon, zad krótki, poziomy.
W Polsce w 1845 J. Dzieduszycki sprwadził do kraju szereg koni orientalnych (znakomite klacze Saharę, Mlechę i Gazellę) - od są dziś kontynuowane polskie rody. W 1931 Zeintarski sprowadził kilka ogierów orientalnych (m.in. Kuhailan Hajfi).
4. Podaj historię hodowli i charakterystykę ciężkich koni pociągowych w Polsce.
W ubiegłym stuleciu rozpoczęto proces uszlachetniania rodzimych koni roboczych posiadających cechy mierzynów końmi importowanymi. Użyto do tego celu rasy zimnokrwiste: Norfolk-Bretony, Ardeny, Dole, Belgi, Nadreńskie Belgi, konie północno-szwedzkie, głównie z Francji, Niemiec i Belgii. W rezultacie otrzymano następujące odmiany lokalne:
Konie Łowicko-Sachaczewskie - pochodzą od ogierów belgijskich i ardeńskich, najczęściej mają maś kasztanowatą.
Konie Sokólskie - są silne, mają dobry chód, najczęściej spotyka się maść kasztanowatą w różnych odcieniach, z jasną grzywą i ogonem.
Konie Lidzbarsko-Warmińskie - domieszka krwi dole i koni północnoszwedzkich, charakteryzuje je duża masa ciała.
Aktualnie polskie konie zimnokrwiste są wyrównane w typie i genetycznie zbliżone do ardena. Są one masywne, spokojne, małoruchliwe, przeznaczone do ciężkich prac i transportu.
Pokrój.
Regionalne różnice dotyczą budowy ciała. Ogólnie są to małe lub średniej miary konie zimnokrwiste w typie pospieszne roboczym. Głowa sucha, o prostym profilu, przyjazna w wyrazie. Szyja dobrze umięśniona. Kłąb słabo zaznaczony. Grzbiet szeroki, czasem długi i miękki. Klatka piersiowa głęboka. Zad ścięty, silny. Kończyny dobrze umięśnione, szczotki pęcinowe nieznaczne. Kończyny zwykle solidne i suche. Kopyta małe. Chody bardzo dobre. Są to konie wytrzymałe w pracy, mało wymagające pod względem warunków utrzymania. Umaszczenie, zależnie od typu regionalnego, kasztanowate z jasną grzywą i ogonem (konopiaste), gniade, dereszowate. Wysokość w kłębie 150-157 cm.
Stadniny: Nowe Jankowice, Kętrzyn, Bielin.
5. Podaj historię hodowli i charakterystykę koników polskich.
Dzikimi przodkami koników polskich są tarpany odkryte przez Przewalskiego w 1876 r. Zamieszkiwały one do końca XVII wieku lesiste obszary wschodniej Polski, Litwy i Prus. W okolicach Puszczy Białowieskiej przetrwały do 1780 roku, kiedy to zostały odłowione i umieszczone w zwierzyńcu hrabiów Zamoyskich koło Biłgoraja. W roku 1808 z powodu panującej biedy zostały one rozdane okolicznym chłopom, tam w wyniku krzyżowania z lokalnymi końmi wykształciła się rasa nazwana przez prof. Vetulaniego konikiem polskim. Ów naukowiec rozpoczął w 1936 r. pracę nad regeneracją dzikich tarpanów leśnych w Puszczy Białowieskiej na bazie koni biłgorajskich. Niestety w czasie II wojny hodowla ta została zniszczona, część koników wywieziono do Niemiec. W 1949 roku ocalałe koniki trafiły do Popielna, tam w Instytucie Genetyki i Hodowli Doświadczalnej PAN prowadzi się nad nimi badania naukowe i hodowlę zachowawczą. Przebywają one na otwartej przestrzeni, opieka ogranicza się do podawania siana w zimie.
Są to konie późnodojrzewające (3-5 lat), długowieczne, odporne na choroby i trudne warunki utrzymania. Mają twardy róg kopytowy pozwalający pracować niepodkutym na bitych drogach. Cechy pokroju: [kł: 133/134; okp: 163/168; onp: 17/18] mały wzrost, silna i krępa budowa; lekka głowa o prostym profilu, szyja krótka i nisko osadzona, prosta; mało wyraźny kłąb, głęboka klatka piersiowa, zad ścięty, grzywa i ogon o obfitych i grubych włosach, maść myszata.
Pogłowie: indywidual: 310/90, państwowe 120/50. Hodowla: rezerwaty: Popielno, Roztoczański Park Narodowy; warunki stajenne: Popielno, Racot, Sieraków
6. Narysuj i opisz wady postawy kończyn przednich.
Patrząc od przodu przprowadzamy umowne linie od guzów barkowych prostopadle do podłoża. Rozróżniamy wady:
Zbieżna Y, rozbieżna odwrotnie, francuska (krótki Y w dół), szpotawa (8 między nogami)
Przy postawie rozbieżnej chód jest sztywny, mało wydajny
Może też być barania noga (cofnięty nadgarstek), koziniec (nadgarstek wypchany do przodu), niedźwiedzia łapa.
7. Narysuj i opisz wady postawy kończyn tylnych
wąska, szeroka, Iksowata (krowia), beczkowata (jak odwrotne, zwężone na końcu U), francuska, szpotawa (kopyta do wewnątrz).
Postawa krowia, beczkowata = chód sztywny, mało wydajny, nieprawidłowo obciążone wiązadła. Przy podsiebnej przednie i tylne nogi nadmiernie zużywają się na skutek nienormalnego ich obciążenia. Szablastość tylnych nóg jest wadą koni wierzchowych.
8, 9. Omów pojęcia
bukszyny - zapalenie okostnej nadpęcia, spowodowane zbyt intensywną pracą koni 2-3 letnich. Powstają ok. 6 tyg. po rozpoczęciu sezonu wyścigowego (ok. 15 VI). Kończyna przyjmuje kształt butelkowaty. Bukszyny same znikają, gdy wyłączymy konia z użytkowania
gruda - zapalenie skóry i tkanki podskórnej, pęciny i korony. Przyczyną jest uszkodzenie mechaniczne, zranienie, infekcja. Powoduje ból, a w efekcie kulawiznę, trudna w leczeniu.
nakostniak - występuje na przednich nadpęcinach. Niegroźny ale gdy znajduje się w okolicy główki kości rysikowej, powoduje splint; jest to wyniosłość kostna na przednich kończynach występująca po stronie wewnętrznej nadpęcia, odwrotnie na tylnych kończynach. Ich obecność świadczy o słabej kości.
opoje - spowodowane wadą przemiany materii, jest to puchlina pochewek stawowych, najczęściej na stawach skokowych, rzadziej na pęcinowych lub w okolicy nadgarstka.
podkój - występuje u koni tuż pod wystającą kością nadgarstka dodatkową. Zarysowuje się wskutek zbyt mocnego przyciśnięcia ścięgien zginaczy palca do kości nadpęcia i słabym wykształceniem kości rysikowych.
splint - specyficzny, bardzo groźny rodzaj nakostniaka. Powstaje wskutek stanu zapalnego więzadła i okosntnej pomiędzy nadpęciem, a wewnętrzną kością rysikową.
szpat - wada zwrotna, powoduje usztywnienie kończyny, objawem jest kulawizna, początkowo koń ją rozchodzi, ale im jest starszy tym gorzej zgina nogę. Czasem prowadzi do tzw. koguciego chodu.
szpat krwawy - duży krwiak spowodowany pęknięciem naczyń krwionośnych na skutek przeciążenia pracą. Jest to najpoważniejszy skutek zapalenia okostnej i w rezultacie prowadzi do usztywnienia kończyny. Wada ta dyskwalifikuje konia z hodowli.
zajęczak - występuje w tylnej, dolnej części stawu skokowego, jest to wada pięknościowa, gdy pojawia się na szeroki i mocnym stawie nie eliminuje konia zużytkowania.
zatraty - skaleczenia koronki na skutek schylania lub ścigania się kończyn. Profilaktyka - stosowanie strychulców.
żabki - rozrosty kostne stawów pęcionowo-koronowych i koronowo-kopytowych, powstają wskutek uderzenia lub nadwerężenia nadmiernym obciążeniem więzadeł, Częściej na nogach przednich. Przyczyną oprócz stromej postawy są wady przemiany materii i zła konstytucja tkanki kostnej.
10. Wymień najważniejsze elementy puszki rogowej kopyta,
Kopyto to końcowa część nogi otoczona przez puszkę rogową (będącą pierwszą warstwą kopyta). Składa się ona z: krawędzi koronowej, rowka koronowego, warstwy listewkowej, podeszwy rogowej, listków rogowych ściany wsporowej, grzebienia strzałki.
12. Omów podstawowe dokumenty w hodowli koni w Polsce.
Karta ogiera/klaczy - jest to podstawowa postać prowadzenia ksiąg stadnych. Wystawia ją OZHK dla licencjonowanych klaczy i ogierów. Zawiera następujące informacje o koniu: pochodzenie, data i miejsce urodzenia, umaszczenia + odmiany, ocenę bonitacyjną, karierę hodowlaną i użytkową, wyniki prób dzielności.
Świadectwo pokrycia klaczy - wystawia opiekun ogiera po pierwszym skoku, część A użytkownik ogiera po sezonie daje do ZHK, część B (poświadczenie urodzenia źrebięcia) wypełnia pracownik ZHK.
Dowód urodzenia źrebięcia - wystawia ZHK na podstawie poświadczenia urodzenia źrebięcia. Sporządza się przed odsadzeniem dla potomstwa ogierów uznanych, zawiera imię źrebięcia.
Zezwolenie na dalszy odchów ogiera (świadectwo ochronne) - wystawiające rocznym ogierom rokującym nadzieje hodowlane.
Świadectwo uznania ogiera - wystawiane przez ZHK na przeglądach kwalifikacyjnych ogierów 2,5 letnich, upoważnia do rozpłodowego użytkowania ogiera.
Świadectwo wpisu do ksiąg - wystawiane przez ZHK na wniosek na podstawie ksiąg hodowlanych. Potwierdza wartość hodowlaną zwierzęcia.
Dziennik prób i stanowień - rejestr codziennego próbowania klaczy i daty pokryć.
Rejestr źrebiąt - rejestr źr. urodzonych w stadninie wg kolejności urodzeń. Zawiera nazwę, rodowód, wymiary, masę ciała i dalsze losy konia.
Księga ewidencyjna - rejestr koni z ich karierą hodowlaną
Świadectwo pochodzenia konia (stud book certificate) dokument międzynarodowy wydawany przez PZHK koniom eksportowanym.
Księgi stadne - prowadzone przez PZHK oraz OZHK, dzielą się na: wstępne (wpisuje się ogiery po rodzicach wpisanych do ksiąg i klacze mające przynajmniej ojca w księdze, jeśli matka nie jest wpisana klacz musi uzyskać co najmniej 70 pkt. bonitacyjnych w tym 13 za typ). główne (wpisuje się ogiery po rodzicach wpisanych do ksiąg głównych oraz klacze po ojcu z księgi głównej a matce przynajmniej wstępnej. Księgi stadne dla koni xx, oo, xxoo, - prowadzone przez PTWK wg odrębnych przepisów.
13. Omów pojęcia linii męskiej i żeńskiej. Co to jest hodowla na linię.
linia męska - wszystkie ogiery pochodzące od założyciela linii lub jego męskich potomków
linia żeńska - wszystkie klacze pochodzące od założycielki linii lub jej żeńskich potomków
hodowla na linię - jest odmianą kojarzenia krewniaczego, ma ona za zadanie zwiększyć udział genów wybitnego przodka - założyciela linii. Jeśli osobniki z danej linii zachowują cechy założyciela mówi się o linii rzeczywistej, jednak w większości wypadków linia traci odrębność po 5-6 pokoleniach i mówimy wtedy o linii formalnej.
14. Jakie znasz indeksy budowy konia i jak się je oblicza.
indeks obwodu klatki piersiowej = ob. klatki pierś x 100% / wys. w kłębie
indeks kościstości = ob. nadpęcia x 100% / wys. w kłębie
indeks długości tułowia = dł. skośna x 100% . wys. w kłębie
indeks wysokości w krzyżu = wys. w krzyżu x 100% / wys. w kłębie
indeks głębokości = głęb. klatki piersiowej x 100% / wys. w kłębie
indeks eurysomii = ob. klatki piersiowej x 100% / skośna dł. tułowia.
15. Omów budowę i funkcję układu rozrodczego klaczy.
Układ rozrodczy klaczy składa się z:
jajniki - gruczoły rozrodcze, parzyste, kształtu fasolowatego lub owalnego kształtu o wymiarach 3-7 cm, produkują komórki rozrodcze oraz hormony płciowe.
jajowody - przewody wyprowadzające jaja z jajnika, dł. 30-35 cm, rozpoczyna się lejkiem do którego przechodzi uwolnione jajo. Uchodzi do macicy
macica - silnie umięśniony organ, tu rozwija się płód, dwa jej końce pozostają wolne, reszta zlewa się w całość, dalej występuje szyjka macicy
pochwa - odcinek służący do kopulacji i wydania na świat źrebięcia, przechodzi w przedsionek moczowo-płciowy do którego otwiera się cewka moczowa. Ujście pochwy otoczone jest wargami sromowymi pomiędzy którymi znajduje się łechtaczka zbudowana z ciał jamistych.
16. Omów grę hormonalną klaczy w czasie rui.
W warstwie korowej jajników zlokalizowane są pierwotne komórki rozrodcze żeńskie otoczone pęcherzykami, które oprócz komórki jajowej zawierają naczynia krwionośne i substancje zapasowe. Wskutek działania estrogenów zaczyna się rozwijać tylko jeden pęcherzyk. Komórka jajowa otorbia się i tworzy pęcherzyk Graffa. 4 stadium rozwoju pęcherzyka przypada na najsilniejsze objawy rui. Dalej następuje rozmiękczenie otoczki pęcherzyka i jego pęknięcie. Wypływa płyn pęcherzykowy, a komórka jajowa zostaje uwolniona do jajowodu, proces ten zwany jest owulacją. W miejscu pęcherzyka Graffa powstaje zabliźnienie - krwawy skrzep przekształca się w ciałko żółte ciążowe (po zapłodnieniu) lub właściwe. Komórka jajowa przez lejek dostaje się do jajowodu, szybko się przesuwa, zapłodnienie następuję na 2/3 wysokości jajowodu. Komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia w czasie do 10 godzin po owulacji, potem obłania się, przechodzi przez cały jajowód i jest resorbowana.
Ruja występuje wiosną (głównie w maju), cykl płciowy trwa średnio 21 dni. Owulacja następuje najczęściej na 2 dni przed końcem rui objawia się niespokojnością, rozstawieniem tylnych nóg, błyskaniem sromem, częstym oddawaniem moczu ze śluzem.
17. Omów grę hormonalną klaczy w czasie ciąży.
Ciałko żółte do 150 dnia produkuje progesteronm który wpływa na hamowanie jajeczkowania i podtrzymanie rozwoju zarodka, działa ono na macicę przygotowującą się do rozwoju zarodka. Ciałko żółte wzrasta do połowy cyklu, a potem zaczyna się zmniejszać. Po 10 dniach zamiera. Gdy klacz zostanie zapłodniona powstaje ciałko żółte ciążowe, które jest dodatkowym źródłem progesteronu. Gdy produkcja progesteronu jest zbyt niska może dojść do wystąpienia objawów rui, co przy kolejnym pokryciu może prowadzić do poronienia już żyjącego zarodka.
W czasie ciąży w kubkach błony śluzowej macicy uwalniane są do krwiobiegu hormony gonadotropowe surowicy źrebnej klaczy. Pojawiają się one w surowicy około 40 dnia źrebności, najwyższy ich poziom występuje około 75 dnia i oboża się do 120 dnia ciąży. W 180 dniu źrebności znikają hormony gonadotropowe i krwiobiegu. Ilość hormonów w dużej mierze zależy od rasy koni (szlachetne wytwarzają więcej). Hormony wytwarzane w błonie śluzowej macicy nie przenikają do moczu. Łożysko około 110 dni zaczyna wytwarzać duże ilości hormonów estrogennych, najwięcej pomiędzy 200 a 280 dniem ciąży. Są one wydalane z moczem i ich obecność może być wykorzystywana do diagnozowania ciąży.