Dzieje sześciu pojęć - Tatarkiewicz

- 3 najwyższe rodzaje wartości; dobro/bonum, piękno/pulchrum, prawda/verum

- 3 rodzaje czynności i trybów życia; teoria, działanie, twórczość,

- XIX w. podział filozofii na ; logikę, estetykę, etykę

- 2 rodzaje bytów; te, które są częścią natury, te które zostały stworzone przez człowieka

- Arystoteles oddzielił to co jest samo przez się i to co jest dla nas

- 2 rodzaje poznania; umysłowe/ aisthesis i zmysłowe/ noesis

- 2 czynniki bytu; składniki i ich układ, czyli elementy i forma

- rozróżnienie na świat i język; którym o świecie mówimy; inaczej rzeczy i znaki

Klasy, którymi zajmuje się estetyk;

1. klasy rzeczy fizycznych np. dzieł architektonicznych, malarskich; uznawane za klasy najprostsze, którymi łatwo się posługiwać

2. klasy zjawisk psychicznych; estetyk interesuje się nie tylko dziełami budującymi upodobanie, lecz także samym upodobaniem, które budzą

3. tematem estetyki są także; taniec, śpiew, dokonujące się w czasie; operuje wtedy klasami nie rzeczy, lecz przebiegów zdarzeń, czynności artysty i czynności odbiorców

4. czynności te estetyk tłumaczy zdolnościami posiadanymi przez artystę i odbiorcę; operuje klasami zdolności tak samo jak klasami czynności. Starożytni rozumieli sztukę tylko jako umiejętność, czyli jako zdolność wytwarzania rzeczy, klasa sztuk była dla nich klasą zdolności

5. chcąc wytłumaczyć sztukę czy piękno bądź upodobanie do sztuki i piękna, estetyk poddaje je analizie, wydziela z nich składniki i struktury, formuje wtedy klasy elementów i układów. Układy są zaś abstrakcjami; przeto estetyk operuje również klasami przedmiotów abstrakcyjnych

Kategorie różnych nazw używanych w estetyce:

1. nazwy przedmiotów fizycznych; dzieło sztuki

2. nazwy przedmiotów psychofizycznych; artysta i widz

3. nazwa przedmiotów psychicznych; przeżycie estetyczne

4. nazwy zbiorów, np. sztuka, w sensie tego co wykonali artyści

5. nazwy czynności, przebiegów, np. taniec, czy przedsięwzięcie teatralne

6. nazwy zdolności; wyobraźnia, talent, smak

7. nazwy układów, forma

8. nazwy stosunków; symetria

9. nazwy własności; piękno

- sztuka była niegdyś nazwą zdolności człowieka, mianowicie zdolności wytwarzania przedmiotów potrzebnych człowiekowi; dziś jest raczej nazwą zbiorów tych przedmiotów. Znaczenie jej nie tylko zmieniło się, ale weszło do innej kategorii z kategorii f do kategorii d

- piękno; jest nazwą własności kategorii i ; gdy mowa o pięknie dzieła sztuki, czy krajobrazu, w mowie potocznej może też oznaczać rzeczy piękne, kategorie a , przedmioty posiadające własności piękna

- przeżycie estetyczne; jest nazwą czynności psychicznych; c

- forma; oznacza najczęściej nie same rzeczy, lecz układ części i wzajemny ich stosunek; niekiedy jest nazwą przedmiotu widzialnego, dotykalnego, dającego się wziąć do ręki, waha się między kategorią i a kategorią a

- poezja; jest bądź nazwą zbiorową np. poezja XX w., znaczy tyle co poetyczność, jest wtedy nazwą własności i

- twórczość, jest w estetyce nazwą twórczego talentu, pewnej własności umysłu; innym azem oznacza czynność artysty, w mowie potocznej oznacza również zbiór; waha się między kategoriami i, e , d

- mimesis i naśladowanie artystyczne; są nazwami czynności artystycznych, bądź stosunku działa do wzoru , należy więc do kategorii e, h

- wyobraźnia, geniusz, smak, zmysł estetyczny; są nazwami nie tyle przeżyć psychicznych dających się doświadczyć c, suponowanych zdolności umysłu, są więc nazwami typu f

- prawda artystyczna; jest nazwą najczęściej używaną dla oznaczenia stosunku utworu do jego wzoru; kategoria h , ale niekiedy także niekiedy własności bezpośrednio odczuwanej c

- styl, używany z przymiotnikiem np. styl klasyczny, bywa rozumiany jako nazwa zbiorowa d, w sensie zbiorów wszystkich utworów klasycznych, jako nazwa własności wyróżniających te utwory i

- nazwa sztuk pięknych została wprowadzona przez Charlesa Batteux w 1747 dla oznaczenia rzeźby, malarstwa, poezji, muzyki, tańca

- pojęcia; dwa znaczenia, coś co znaczą i coś co oznaczają

- definicja; zdanie podające znaczenie jakiejś nazwy

Twierdzenie Tomasza z Akwinu; że piękne są rzeczy, które podobają się, gdy się je ogląda, jest definicją piękna; a jego teorią jest twierdzenie, że piękno zależy od doskonałości proporcji i blasku

Piękno: Dzieje kategorii

Odmiany piękna

- kategorie estetyczne są odmianami a nie rodzajami piękna

- rodzaje piękna: konieczne i dowolne [ Perrault], względne i bezwzględne [ Home], własne i skojarzone [ Fechner],

- zestawienia odmian piękna; str. 181

- w Grecji; symetria/ współmierność, czyli geometryczne piękno form, harmonia/ zestrój, czyli piękno muzyczne, eurytmia, czyli subiektywnie uwarunkowane piękno,

- w Rzymie; uformowała się kategoria wzniosłości, dzięki retorom i koncepcji wymowy wyższej,

- w średniowieczu; oddzielano piękno/ decus od ładności/ decor

- czasy nowe; wdzięk/ gratia, subtelność, przystojność,

- XVIII piękno rozumiano jako jedną z kategorii estetycznych; oddzielał wielkość, niezwykłość i piękno,

- XIX w. podział na kategorie; tragiczne estetyczne, piękne, wzniosłe, patetyczne, cudowne, błazeńskie, groteskowe, urocze, wdzięczne, ładne,

- str. 186,

- za odmianę piękna była uważana odpowiedniość, odpowiedniość rzeczy do zadania jakie te rzeczy mają spełniać, ; prepon, decorum,

- piękno formy i piękno odpowiedniości

- Sokrates; coś jest piękne samo w sobie lub jest piękne dlatego, że jest dostosowane do swojego przeznaczenia

- piękno w węższym i szerszym znaczeniu; piękno same w sobie i piękno ze względu na użyteczność,

W sztukach plastycznych odróżnia się dwa składniki; strukturę i ozdobę/dekorację, ornamentację

Uroda

- w Rzymie było znane rozróżnienie na piękno; dostojne i urodziwe; dostojność przeciwstawiano elegancji, właściwą niewieściej urodzie, z 2 strony urodę, czyli zewnętrzne piękno, przeciwstawiano wewnętrznemu, czyli duchowemu; wytworzyła się wręcz opozycja piękna i urody,

- kategorie estetyki; dignitas, venustas, elegantia/ doskonałość, uroda, wytworność,

Wdzięk/ Charis/Gratia

- charyty, gracje jego ucieleśnienie - piękna i wdzięku

- w średniowieczu gratia to także łaska boska

- Odrodzenie; ujęcie szersze piękno obejmuje wdzięk, w ujęciu węższym tylko sam wdzięk; dopatrywało się go w zachowaniu, wyglądzie naturalnym, swobodnym, niewymuszonym, przeciwieństwem była sztywność i sztuczność, za uosobienie wdzięku uchodziły obrazy Rafaela

- teoria; piękno podoba się jedynie dzięki regułom, natomiast wdzięk podoba się bez reguł

- Lord Kames; wdzięk jest dostępny jedynie wzrokowi, objawia się jedynie w człowieku, w twarzy, w ruchu, w muzyce, jest metaforą

Subtelność

- w starożytności znaczy tyle co; ostry, szczupły, drobny,

Wzniosłość

- styl wzniosły, czyli górny uchodzi za najwyższy z 3 stylów wymowy; nazywany zamiennie wielkim i poważnym

- wzniosłość i wielkość z czasem zespoliły się z pięknem

- były oczywiście głosy opozycji, które zaprzeczały jakoby wzniosłość mogła być utożsamiana z pięknem i odwrotnie

Dwojakie Piękno

- w szerszym znaczeniu; wszystko co oglądamy, słuchamy, wyobrażamy sobie, to co wdzięczne, subtelne, funkcjonalne, natomiast w węższym znaczeniu nie tylko nie uważamy wdzięku, subtelności, funkcjonalności, za właściwości piękna, lecz je pięknu przeciwstawiamy

Porządki i Style

- starożytni w muzyce wyróżniali tonację; dorycką, jońską, frygijską , w mowie; poważny, pośredni, prosty w architekturze; dorycki, joński, koryncki,

- style zmieniają się wraz z czasem pod wpływem czynników społecznych, gospodarczych, psychologicznych

- wyraz styl zastąpił renesansowa manierę, jest styl poszczególnego artysty, indywidualny, epoki,

Piękno Klasyczne

- różne znaczenia wyrazu klasyczny;

1 gdy mowa o poezji lub sztuce, znaczy tyle co doskonały, wzorowy, powszechnie uznawany,

2 tyle co starożytny; w tym sensie zwykło się mówić o filozofii klasycznej

3 klasyczny jako naśladujący wzory klasyczne i podobny do nich

4 zgodny z przepisami, z regułami obowiązującymi w sztuce i literaturze

5 to tyle co ustanowiony, typowy, stanowiący normę, zwłaszcza używany dawniej, mający za sobą tradycję,

6 posiadający cechy takie jak; harmonia, umiar, równowaga, spokój

- piękno leży w naturze rzeczy, jest ich własnością obiektywną, nie jest zależne od ludzkiego wymysłu czy konwencji

- piękno jest rzeczą wiedzy, trzeba je badać, poznawać, a nie wymyślać, improwizować, jest związane z rozumem,

Piękno Romantyczne

Przeżycie estetyczne: dzieje pojęcia

1) Dawne dzieje

- przeżycie estetyczne; to przeżycie wobec piękna i sztuki, zdolność postrzegania piękna i zajmowanie wobec niego postaw

- nazwa jest późniejsza niż pojęcie

- aisthesis, oznacza wrażenie zmysłowe występuje wraz z pojęciem noesis, oznaczającym myślenie

- XVIII Baumgarten; cogita sensitiva/ poznanie zmysłowe utożsamił z poznaniem piękna

- w XIX w. estetyka zaczęła funkcjonować jako nazwa dyscypliny filozoficznej; estetycznymi zaczęto nazywać stany psychiczne, przeżycia uczucia, doznawane pod wpływem piękna i sztuki

- wcześniej przeżycie estetyczne było nazywane przeżyciem piękna

- przeżycie piękna jest po prostu oglądaniem; starożytne pojecie patrzenia i oglądania było szerokie obejmowało; postawę badacza, który rzecz studiuje jak i postawę tego, który ją po prostu ogląda

- znajomość piękna zawdzięczamy zmysłom; oczy widzą symetrię, uszy słyszą harmonię,

Arystoteles nie używa pojęcia przeżycia estetycznego, ale opisuje właśnie to;

1 przeżycie intensywnej przyjemności czerpanej z patrzenia i słuchania

2 przeżycie to jest na tyle intensywne, że człowiek wydaje się być zaczarowany

3 ma swoje stopnie natężenia

4 przeżycie to jest właściwe człowiekowi i tylko jemu

5 pochodzi od zmysłów jednak nie jest zależne od ich ostrości

6 przyjemność tego rodzaju pochodzi z samych wrażeń

Platon:

- estetyka to zmierzanie ku teorii samego piękna, prawdziwe piękno jest obecne nie w rzeczach lecz w ideach

- zdolność duszy do postrzegania idealnego piękna

Plotyn; piękno w świecie dojrzy ten jedynie kto ma piękno w sobie

- sensus animi; przeżycia estetyczne pochodzą z widzenia i słuchania

- Tomasz z Akwinu przyjął koncepcje Arystotelesa; teoria swoistych przeżyć estetycznych postawę estetyczną oddzielił od biologicznej i przypisał ją tylko człowiekowi,

- Boecjusz; dla uchwycenia piękna człowiek musi piękno mieć w sobie

- przeżycie estetyczne; „wewnętrzny zmysł duszy” „widzenie duchowe” pochodziły z tradycji Platońskiej

- Jan Szkot Erjugena; postawę estetyczną jako kontemplacyjną postawę widza przeciwstawił postawie praktycznej; upodobanie przeciwstawił pożądaniu

- do przeżycia piękna potrzebne jest nie tylko piękno przedmiotu, ale także szczególna postawa podmiotu, by dostrzec piękno w rzeczach trzeba mieć we własnym umyśle ideę piękna,

- racjonalne rozumienie przeżyć estetycznych znajdowało poparcie w koncepcjach starożytnych, którzy byli autorytetami odrodzenia; Gravina twierdził, że przeżycia wobec piękna i sztuki tym się właśnie wyróżniają, że irracjonalne uczucia opanowuje w nich umysł, wprowadzając do w stan uniesienia, stan szaleństwa, w którym ludzie śnią z otwartymi oczami, Gravinia określa szałem delirio; Platońska teoria według której istotą sztuki była mania/ szaleństwo

- XVIII przeżycia estetyczne przez sztukę służą temu by w bezpieczny sposób zająć umysł człowieka, który czuje się nieszczęśliwy gdy brak mu zajęcia

2) Wiek Oświecenia

- teoria piękna może być jedynie teorią smaku, analizą umysłu, teorią przeżyć estetycznych

- Jakiej zdolności umysłu zawdzięczamy przeżycia estetyczne; zdolności postrzegania, rozumienia, władzy umysłu służącej rozpoznawaniu piękna i prawdy

Kant; pojęcie smaku czyli; zdolność rozpoznawania tego co się komu podoba; przeżycie estetyczne nie jest aktem poznania, jest czymś więcej niż prostym przeżyciem przyjemności

Cechy;

Bezinteresowne: występuje niezależnie od tego, czy jego przedmiot występuje realnie, podoba się nie rzecz lecz samo jego wyobrażenie

Baepojęciowe;

Dotyczy samej formy rzeczy

Nie ma ogólnej reguły jakie przedmioty będą się podobać, trzeba każdy oceniać, sprawdzać oddzielnie, dlatego sądy o upodobaniach estetycznych są jednostkowe, ale mogą być powszechne w myśl zasady, że jeśli coś podoba się jednemu jest prawdopodobieństwo, że będzie podobać się i drugiemu

Didero; smak nie jest ludziom dany w równym stopniu i jest dany rzadko

- zmysł piękna „sense of beauty” zdaniem angielskich filozofów był dany każdemu, zdolność rozpoznawania piękna łączono czasem z rozpoznawaniem dobra, obie nazywano „ zmysłem moralnym” [ Shaftesbury]

- Hutcheson; oddzielił od zmysłu moralnego zmysł piękna, twierdził, że piękno nie jest przedmiotem wiedzy racjonalnej; subiektywna reakcja zmysłów na obiektywne bodźce

- Gerard; 7 zmysłów wewnętrznych; zmysł piękna, nowości, wzniosłości, wyobraźni, harmonii, śmieszności, cnoty

- kojarzenia grają istotną rolę w sposobie przeżyć estetycznych

- Hume; piękno nie jest własnością rzeczy samych w sobie, leży w umyśle który je ogląda

- Burke; piękno nie jest wytworem naszego rozumu, jest w przeważającej mierze jakąś jakością ciał działającą mechanicznie na ludzki umysł za pośrednictwem zmysłów

- Baumgarten; przeżycie estetyczne jest poznaniem zmysłowym, a przez to pozaniem niższym bo niewyraźnym

- Schopenhauer; przeżycie estetyczne jest kontemplacją; doznajemy tego uczucia gdy przyjmujemy postawę widza, opuszcza zwykłą praktyczną postawę wobec rzeczy, skupia się wyłącznie nad tym co ma przed sobą

3)Ostatnie Sto lat

- przedmioty piękne nie mają cech wspólnych, zbyt są na to różnorakie, dlatego nie może istnieć ogólna teoria piękna , natomiast można znaleźć wspólne cechy tego co odczuwamy gdy postrzegamy piękne przedmioty - cechy wspólne przeżyć estetycznych

- przeżycie estetyczne jest przeżyciem swoistym/ swoiste elementarne przeżycia estetyczne

- teoria hedonistyczna; przeżycie estetyczne to doznawanie uczucia przyjemności, piękno jest zobiektywizowaną przyjemnością

- teorie kognitywne; przeżycie estetyczne jest rodzajem poznania

- iluzjonizm; odbiegłszy od rzeczywistości poruszają się w świecie złudzeń, pozorów, imaginacji; przeżycie estetyczne jest świadomym złudzeniem, przy postawie estetycznej oscyluje między złudzeniem a uświadomieniem sobie złudzenia; przeżycia estetyczne różnią się tym, że zawarte w nim uczucia są uczuciami pozornymi; w przeżyciach estetycznych fikcyjne są nie sądy lecz przedstawienia

- teoria aktywnej natury przeżyć estetycznych; „empatia”; przeżycie estetyczne dochodzi do głosu, gdy podmiot własną aktywność przerzuca na przedmiot, przez to przypisuje przedmiotowi estetycznemu własności, których ten sam przez się nie posiada

- teoria kontemplacji; skrajne przeciwieństwo teorii empatii, przeżycia estetyczne nie czerpiemy z siebie z podmiotu, lecz właśnie z przedmiotu, z rzeczy oglądanych, przez poddanie się im i wchłonięcie ich piękna; jest swoistym przeżyciem widza, przeżyciem skupienia, biernym poddaniem się pięknu, do kontemplacji należą nie tylko wrażenia ale także pamięć; warunkiem przeżycia estetycznego jest chwilowe usunięcie ze świadomości spraw, w których jesteśmy praktycznie zainteresowani, spraw utylitarnych, osobistych

- teoria upojenia; Edward Abramowski przeżycie estetyczne występuje wtedy, gdy odtrąci się pierwiastek intelektualny,

- Nietsche; przeżycia estetyczne są po części apollińskie a po części dionizyjskie

- wśród psychologów pojawiła się koncepcja, że nie ma jednego uczucia, które moglibyśmy zakwalifikować jako estetyczne; o przeżyciu estetycznym świadczy raczej harmonijne połączenie różnych uczuć i pewna postawa umysłu

Roman Ingarden; przeżycie estetyczne jest złożone i wielofazowe, rozwijając się w czasie przechodzi przez szereg etapów, w jednej sprawdza teorię postawy aktywnej, innym razem biernej, emocjonalnej; początkiem przeżycia jest emocja wstępna, mająca charakter wzruszenia, drugi etap następuje gdy pod wpływem tego wzruszenia całą naszą uwagę kierujemy ku przedmiotowi który je wywołał; zaczyna się etap 3 skupione oglądanie tej jakości- według tej teorii przeżycie estetyczne jest kolejno marzeniem i skupieniem

- pluralistyczna koncepcja przeżyć estetycznych; przeżycia estetyczne są różnego rodzaju; bierne, czynne, posiadający współczynnik intelektualny, emocjonalny, obejmuje stan kontemplacji i ukojenia, wzmożonej uczuciowości - mieszczą się w pojęciu przeżyć estetycznych - według tej teorii może być wyłącznie tylko marzeniem lub tylko skupieniem

4) Piękno: Spór Obiektywizmu i Subiektywizmu

- chodzi o to, czy wartość estetyczna jest własnością rzeczy, czy też ludzką na rzeczy reakcją?

- obiektywistyczne stanowisko w estetyce np. Platon; są rzeczy piękne, które są nimi zawsze i same przez się; Pitagorejczycy; proporcja i ład jako jedna obiektywna wartość, która wytwarza piękno, [ wrażenie harmonijności/eurytmii]

- stanowisko subiektywizmu np. Hume; piękno rzeczy istnieje jedynie w umyśle tego co te rzeczy ogląda; sofiści: kosmos nie ma w sobie ani piękna, ani brzydoty, tylko człowiek je wytwarza „człowiek jest mirą wszechrzeczy, a więc i piękna”, piękno to subiektywnie odczuwana przyjemność dla oczu i uszu; sceptycy: wszystkie sady o pięknie za subiektywne

- pytanie o relatywizm estetyczny? Czy rzeczy są piękne dla jednych, czy też muszą być piękne dla innych, czy też mogą być piękne dla jednych a brzydkie dla innych

- w starożytności i średniowieczu przeważał obiektywizm a w nowożytności subiektywizm

- stanowisko kompromisowe między obiektywizmem a subiektywizmem Sokrates; są dwa rodzaje pięknych rzeczy, te piękne same przez się i te, które są piękne tylko dla kogoś, piękno polega na celowości, odpowiedniości, dostosowaniu do przeznaczenia

- przechodzenie od symetrii do wrażenia symetrii posiadanej przez widza; przyjmowano obiektywne piękno, ale kazano robić od niego ustępstwa w ramach subiektywnych warunków postrzegania piękna

II Średniowiecze

- liczne odwołania do starożytności

- Augustyn; czy dlatego coś jest piękne bo się podoba, a może podoba się bo jest piękne?; podoba się bo jest piękne, zestawił pojęcie piękna z odpowiedniością; rzeczy piękne są same przez się, a odpowiednie są zawsze w stosunku do czegoś [ pulchrum i aptum]

- Tomasz; nie dlatego coś jest piękne bo my to kochamy, ale jest przez nas kochane ponieważ jest piękne i dobre

- Bazyli z Cezarei; piękno nie jest jakością, lecz stosunkiem, stosunkiem przedmiotu, który się podoba do podmiotu, któremu się podoba

- Duns Szkot; piękno rzeczy zależy od wszelkich własności i stosunków w tej rzeczy zawartych, piękno jest układem/ zbliża się do koncepcji starożytnej

III Odrodzenie

- przeplatają się koncepcje; obiektywna i subiektywna np. Petrarka

- obiektywna; piękno podlega niezmiennym prawom, zadaniem artysty jest piękno, i prawa je tworzące odnaleźć, artysta morze co najwyżej dodać ozdobę / ornamentum, ale prawdziwe piękno leży w naturze rzeczy

- Ficino; piękno to moc, która umysł czy zmysły wzywa i porywa, był przekonany, że idea piękna jest nam wrodzona

- podejście subiektywistyczne; piękno widoków zależne jest od oczu patrzącego, od ich widoków i potrzeb, od łatwości z jaką mogą widok oglądać „nie ma nic takiego co by wszystkim mogło się podobać”, „ nic nie jest dobre ani złe to tylko myśl robi rzeczy dobrymi i złymi”

IV Barok

- reguła i rozum jako hasła XVII estetyki; obiektywistyczna postawa objawiająca się w uniwersalizmie i racjonalizmie

- Kartezjusz; piękno i upodobanie w pięknie miał za sprawę subiektywistyczną, nie mogacą być za przedmiot nauki

- Pascal; sądy estetyczne są zależne od mody

- Spinoza; piękno nie jest własnością rzeczy, lecz reakcją oglądającego je człowieka, same rzeczy nie są ani piękne ani brzydkie

V Oświecenie

- XVIII w. zwycięstwo estetyki subiektywistycznej

- Hutcheson; piękno nie jest własnością obiektywną, lecz postrzeżeniem w umyślenie jest uzależnione od stałych proporcji nie jest określone racjonalnymi zasadami; konsekwencją takiej postawy było zaprzestanie szukania ogólnych zasad i reguł piękna, bo w nie wierzono, usiłowano znaleźć psychologiczne podłoże zjawisk estetycznych, wyobraźnia, smak, czy po prostu proces kojarzenia, pojawiła się koncepcja szczególnego zmysłu piękna

- 1)następuje zwrot z powrotem do antyku/ sztuka klasycyzmu , odnowa teorii obiektywistycznej 2) zwrot w sztuce barku w kierunku romantyzmu/ subiektywizm; istotna rola indywidualnych przeżyć estetycznych i składniki twórczości

- Kant; próba pogodzenia stanowiska obiektywistycznego i subiektywistycznego, przeżycie i upodobanie estetyczne nie jest spowodowane ani przez samo wrażenie ani przez sam sąd, lecz przez ich łączne działąnie

- na przełomie XIX i XX w. silny był prąd traktujący piękno jako zjawisko wyłącznie psychologiczne, nie uznając innej estetyki niż psychologiczna; Jakub Segał

Nie ma jednej cechy, która była by uznawana za cechę wszystkich przedmiotów pięknych, są natomiast wspólne cechy postawy estetycznej wobec przedmiotów, przeżycie estetyczne jest zależne od zajęcia postawy estetycznej, ta zaś może każdy przedmiot uczynić estetycznym, samo pojęcie przedmiotu estetycznego jest natury psychologicznej

- podejście subiektywno socjologiczne; co jest piękne zależy od układu społecznego, każdy strój ma swoje piękno, podobnie z epokami, które także swoje piękno posiadają

- konwencjonalizm; co jest piękne zależy od przyjętej koncepcji

Dzieje 6 pojęć Tatarkiewicz

1

---