CELE KSZTAŁCENIA
DOROSŁYCH
MAGDALENA ZDUN
Cele kształcenia a przemiany współczesnej oświaty
Cz. Kupisiewicz ujął zagadnienie celów kształcenia następująco:
,, cele wyraża się na ogół w postaci haseł eksponujących wszechstronność rozwoju, samodzielność myślenia i działania , rozwój uzdolnień zainteresowań, wdrażanie do pracy i ustawicznego uczenia się , przygotowanie do życia
w szybko zmieniającym się świecie.`'
Przykładem rekonstrukcji celów są obrady międzynarodowej grupy specjalistów zaproszonych do współpracy w UNESCO. Zespół ten przygotował podstawowe założenia w publikacji , która ukazała się w 1980 roku. Opracowanie prezentuje założenia ogólne badanego problemu , przegląd teoretycznych poglądów, stan i potrzeby w różnych częściach świata.
Przykładem może być również zorganizowana konferencja
w Polsce w styczniu 1978 r., której tematem stał się model wykształconego Polaka .Nie będzie on już przykładem encyklopedysty ,ale człowieka mądrego o wiadomościach zintegrowanych w funkcjonalny system własnej wiedzy, wrażliwego i refleksyjnego obywatela, aktywnego społecznie, doskonalącego siebie i wzbogacającego własne siły duchowe.. Również w okresie PRL-u powstał Raport o stanie oświaty . Współcześnie natomiast odbywają się międzynarodowe konferencje, kongresy , sympozja i seminaria, których tematem są między innymi cele kształcenia dorosłych.
Właściwości edukacji dorosłych a stanowienie jej celów
Aksjologiczna problematyka edukacji ludzi dorosłych nabiera coraz większego znaczenia. Oddaliliśmy się już znacznie od czasów, w których edukację odnoszono niemal wyłącznie do pokoleń dorastających , ale nie dorosły chociaż kiedy edukację dorosłych ujmowano wyłącznie w kategoriach funkcji zastępczej w stosunku do tego , które powinno być zdobyte w młodszych latach życia. Dziś ujmujemy jej funkcję znacznie szerzej: jako pomoc świadczona dorosłej jednostce w dalszym rozwoju podporządkowanym dążeniu do optymalizacji własnego życia z punktu widzenia dobra indywidualnego i społecznego zarazem.
Po pierwsze , cele edukacji dorosłych mają charakter propozycji kierowanych bezpośrednio do samych podmiotów , spośród których oni mieliby wybrać stosowne dla siebie, zaakceptować i odnieść w stosunku do własnej osoby. Są to, więc oferty dotyczące tego ,co jednostka może osiągnąć w procesie osobistego, autonomicznego rozwoju.
Po drugie, cele edukacji dorosłych odnoszą się o wiele bardziej do tych dziedzin i poziomów rozwoju osobowości, które wyznaczają kształtowanie się jej w sposób zindywidualizowany. Odnoszą się do tych procesów, które określa się dziś mianem personalizacji pojmowanej jako czynne kształtowanie samego siebie i sterowanie własnym wyborem spośród tych możliwości , jakie otwiera przed jednostką współczesne życie kulturalne.
Po trzecie cele kształcenia dorosłych mają punkt odniesienia zawężony do indywidualnej koncepcji i indywidualnego planu życia. Sprawia to między innymi ,że cele te mogą pozostawać niejako martwymi, pozbawionymi atrakcyjności propozycjami, jeśli konkretne jednostki realizują takie plany życiowe, w których zamierzone rozwijanie i wzbogacanie własnej osobowości nie odgrywa własnej roli.
Istota, funkcje , cechy i wskaźniki celów
Cele są to z góry oczekiwane ,świadome , planowe, a zarazem konkretne efekty procesu dydaktyczno- wychowawczego. Efekty te odnoszą się do pożądanych zmian , które zachodzą w wiedzy, umiejętnościach, zdolnościach poznawczych i zainteresowaniach uczniów.
Cele kształcenia w oświacie dorosłych charakteryzują się licznymi cechami. Najważniejsze z nich to ich realność i konkretność. Do ich oceny wykorzystuje się odpowiednie wskaźniki. Określają one stopień: realności celów i związanych z nimi planów działania; złożoności celów i związanych z nimi planów działania ; ekstensywności i intensywności przewidywania celów; adekwatności wyrażania w celach i planach działalności potrzeb osobistych i społecznych; społecznej wartości celów aprobaty społecznie znaczących celów w systemie hierarchii wartości.
Źródła wprowadzania celów i ich treści
Różne są źródła wprowadzania celów. Mogą nimi być natura ludzka i życie społeczne człowieka. Stosownie do wyróżnia się dwie grupy wyprowadzania celów: naturalistyczną i socjologiczną.
W ramach naturalistycznej grupy stosowania celów wymienia się wprowadzenie ich z natury ogólnoludzkiej człowieka z indywidualnych jego właściwości i losu człowieka charakteryzującego jego bieg życia.
W grupie socjologicznej natomiast cele edukacji określa się z empirycznego stanu życia lub ideologicznego obrazu tego życia.
W pierwszym przypadku są to cele socjologiczno-empiryczne,
w drugim ideologiczne.
Cele mogą brać się z jakości życia człowieka. Przyjmuje się je jako jakości życia człowieka, jako pochodną jakości świata, w którym człowiek egzystuje, jakości samego człowieka. Dla ustalenia celów edukacji z jakości życia człowieka potrzebne są stabilne kryteria . Według T. Tomaszewskiego
Kryteriami jakości życia człowieka mogą być bogactwo przeżyć , poziom świadomości, poziom aktywności, twórczość, współzawodnictwo w życiu społecznym. Treści celów edukacji można określić także z doświadczenia życiowego jednostek i grup społecznych.
Poziomy celów edukacyjnych i kompetencje w zakresie ich
ustalania
UNESCO wyszczególniło takie kategorie celów oświaty dorosłych: pośrednie i ostateczne .
Pierwsze z nich są najbardziej ogólna kategorią celów edukacyjnych.
Wśród ostatecznych celów edukacyjnych zawartych w konstytucjach państw i deklaracjach międzynarodowych przywołuje się takie wartości, jak: umiłowanie wolności, sprawiedliwości, prawdy, solidarności, uczciwości, samodyscypliny, poczucie obowiązku, szacunku i tolerancji dla innych. Cele ostateczne mają charakter uniwersalny. Ostateczne cele kształcenia maja charakter globalny i regionalny. Pierwszy z nich odnosi się do systemów edukacyjnych wszystkich krajów, a drugi ogranicza się do poszczególnych regionów świata bądź państw. Mają one tez charakter uniwersalny i swoisty. Swoistość edukacyjnych celów ostatecznych oświaty dorosłych zakłada ustawiczną reaktualizację wartości.
Kto jest uprawniony do formułowania celów kształcenia?
Jeżeli cele pożądanych zmian wyłania się z życia człowieka, uznawanych przez niego wartości, potrzeb czy projekcji przyszłości i jej perspektyw, wówczas najbardziej kompetentnymi do ich formułowania są filozofowie. Zajmują się tym również pedagogowie , psychologowie, socjologowie , politycy ekonomiści, zwłaszcza ci, którzy zajmują się ekonomiką oświaty.
Aby cele kształcenia mogły służyć praktyce trzeba , muszą zostać przełożone na język konkretów. Oznacza to wyrażenie ich w kategoriach szczegółowych celów kształcenia .Przyczynia się to nie tylko do sprawniejszej
i pełniejszej ich realizacji, ale doprowadza do sytuacji, w której nauczyciele
i uczniowie uznają cele ogólne i pośrednie za swe cele indywidualne. Sytuacje taką nazywa się utożsamianiem jednostki z zespołem ze względu na cel. Szczegółowym celom kształcenia nadaje się postać operacyjną .Są nimi precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów kształcenia w postaci: zadań, pytań, problemów i poleceń. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań studentów, jakie maja oni przejawiać po ukończeniu zajęć, a czego nie umieli wykonać wcześniej.
BIBLIOGRAFIA:
,,Studia pedagogiczne- strategie kształcenia dorosłych'' artykuł pt. ,, Miejsce celów w koncepcjach i strategiach kształcenia'' , ,,Cele oświaty dorosłych'' red. Józef Skrzypczak
J.Półturzycki ,,Dydaktyka dorosłych''
T. Aleksander ,,Wybrane problemy edukacji i wychowania w okresie przekształceń ustrojowych'' ,Kraków 1996
F. Urbańczyk,, Dydaktyka dorosłych'' ,Wrocław 1973
T. Wujek ,,Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych''
1
7