Moje notatki z socjologii!
Przedmiotem zainteresowania socjologii są:
-zjawiska i procesy tworzenia się zbiorowości ludzkich,
- struktury zbiorowości ludzkich,
- procesy i zjawiska zachodzące w tych zbiorowościach,
- siły skupiające i rozbijające te zbiorowości ( grupy trwale Kościół, nietrwale partia)
- zmiany i przekształcenia zachodzące w tych zbiorowościach.
Trzy zasadnicze działy socjologii:
Działy badające instytucje:
- Socjologia edukacji
- Socjologia rodziny,
b) Działy badające różne typy zbiorowości:
- Socjologia wsi,
-Socjologia miasta,
- Klasy społeczne,
c)Działy badań nad procesami społecznymi:
- procesy komunikacji społecznej; prasa, radio, telewizja, Internet,
-procesy migracji i ruchliwości społecznej ( miasto - wieś, wieś- miasto, Polska - świat, spadek z drabiny społecznej (górnicy))
- procesy dezorganizacji społecznej ( przestępczość, alkoholizacja, narkomania, prostytucja).
Teorie socjologii:
Teoria struktur społecznych zwana teorią grupy społecznej,
Teoria społeczna zachowania się jednostek, zwana teorią zmiany społecznej,
Teoria społecznego się zachowania się zbiorowości.
Teorie powszechnego zasięgu.
To co odróżnia socjologię od innych nauk to charakterystyczne tylko dla niej poszukiwanie zjawisk zachodzących między ludźmi.
O swoistości socjologii decyduje jej zwyczaj spoglądania na ludzkie czynności jak na fragmenty większych całości, którymi są nieprzypadkowe grupy ludzi, powiązani siecią wzajemnych zależności.
Pojedyncze osoby pojawiają się w kręgu zainteresowania socjologii jedynie ze względu na swoje cech jako składniki sieci wzajemnych zależności.
JAN SZCZEPAŃSKI „ ELEMENTARNE POJĘCIA SOCJOLOGII”
Grupy społeczne
- Zbiór społeczny- ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólną, wyróżnianą przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ci ludzie uświadamiają sobie posiadanie tej cechy: kategoria wiekowa, płeć, kategoria zawodowa,
-Zbiorowość społeczna- wszystkie skupienia ludzi, w których wytworzyła się i utrzymuje pewna więź społeczna.
- Grupa społeczna- pewna ilość osób ( najmniej 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności.
- Krąg - zespół osób spotykających się stale i utrzymujących stale styczności osobiste nieposiadający wyraźnej zasady odrębności ani wykrystalizowanej organizacji wewnętrznej.
- Społeczność- zazwyczaj zbiorowość terytorialna, w ramach której członkowie mogą zaspokoić podstawowe potrzeby.
Budowa grupy społecznej:
Członkowie:
- każda grupa określa wzór fizyczny członka (ubiór, fryzura, zachowanie)
-Wzór moralny członka,
- Określa funkcje członka ( czynności, które powinien wykonać dla grupy),
- Grupy ograniczają ilość członków, np. ekskluzywne grupy: zamknięte, grupy elitarne, kluby łowieckie, prawnicy,
Grupy półzamknięte: ograniczone, grupy zawodowe, sekta,
Grupy inkluzywne, otwarte, grupy wyznaniowe, partie polityczne.
Ośrodki skupienia: to miejsca, przedmioty, wartości i symbole, które identyfikują grupę i stanowią materialna i ideowa podstawę jej trwania w czasie:
- Lokale (grupy sformalizowane)
- Miejsca stałych spotkań (grupy niesformalizowane)
- Siedziba grupy: Kościół, szkoła, sejm, koszary,
- Wartości: np. Kościół- dekalog, Harcerze - przysięga, kodeks, statut.
- Symbole: Kościół- Krzyż; Państwo - Godło, flaga; Wojsko- mundury; nazwa grupy.
Identyczność ośrodków skupienia jest potężnym czynnikiem trwania grupy. Każda grupa posiada poczucie własnej doskonałości i wyższości nad innymi grupami. Bardzo często grupy powołane do zadań doraźnych przedłużają swoje trwanie w czasie.
Rodzaje grup:
- Grupy małe: nieliczne, połączone stosunkami przyjacielskimi, kontakty osobiste, stosunki niesformalizowane, np. grupa przyjaciół, rodzina.
- Grupy celowe: sformalizowane, połączone przepisami służbowymi.
Funkcje grupy celowej:
* ochrona swoich członków, np. Związki zawodowe
* walka o jakieś reformy społeczne
* Biurokracja- system organizowania pracy mający zapewnić szczególne sprawne i efektywne instytucji i całych grup celowych.
-Grupy wielkie: anonimowość, zbyt liczne, nie wszystkie styczności odbywają się bezpośrednio.
- Grupy pierwotne: styczności bezpośrednie, osobiste, wysokie zaangażowanie członków w sprawy grupy, rodzina ( powstają samorzutnie), bliscy przyjaciele.
- Grupy wtórne: zorganizowane w celu spełniania określonego zadania, styczność rzeczowa pośrednia, ich działanie jest uregulowane przepisami, np. samorząd szkolny.
-Grupy nieformalne: ich więź wewnętrzna polega tylko na organizacji instytucji i kontroli nieformalnej, np. grupy rówieśnicze..
- Grupy formalne: rozwinęły instytucje formalne, formalny system kontroli i organizacji, np. partie polityczne, wojsko, policja.
- Grupy terytorialne: przynależność do terenu, miasto, wieś.
- Grupy klasowe.
Rodzina - jedyna grupa rozrodcza, rozwijająca się poprzez rodzenie dzieci, przekazuje dziedzictwo kulturowe. Stosunek małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji.
Funkcje rodziny:
- utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa,
- nadaje pozycję społeczną swoim dzieciom,
- utrzymuje ciągłość kulturową społeczną,
- zapewnia jednostkom zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, potrzeb intymnego współżycia, - rodzina jest instytucją kontroli społecznej zwłaszcza młodego pokolenia.
Zbiorowość terytorialna: to zbiorowość, której członkowie połączeni są więzią wspólnych stosunków do terytorium, na którym żyją i więzią stosunków wynikających z faktu zamieszkania na tym samym terytorium.
Klasa społeczna: wielkie grupy ludzi różniące się od siebie pod względem zajmowanego przez nie miejsca w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, pod względem ich stosunku (przeważnie utrwalonego ustanowionego przez prawo) do środków produkcji, pod względem ich roli w społecznej organizacji pracy i pod względem sposobu otrzymywania i rozmiarów tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają.
Klany : występują w różnych postaciach w wielu społeczeństwach. W Europie najbardziej znane są klany szkockie, stanowiące związki rodowe, polityczne.
Plemię: wyższa forma organizacji społecznej, obejmująca większa ilość rodzin, klanów.
Lud: zbiorowości, które w drabinie rozwoju społecznego zajmują miejsce między plemieniem a narodem.
Naród: zbiorowość obywateli państwa, a więc lud, który osiągnął wysoki poziom kultury i wysoki stopień organizacji politycznej, stanowiąc społeczność o wspólnym języku i kulturze, lecz skupioną podstawową więzią organizacji państwa.
Naród to wytworzona historycznie, trwała wspólnota ludzi powstała na gruncie wspólnoty języka, terytorium, życia ekonomicznego i układu psychicznego przejawiającego się we wspólnocie kultury.
Tłum: przelotne zgromadzenie większej ilości ludzi na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób. Ludzi w tłumie łączy więź psychiczna złożona z podobnych lub identycznych emocji i popędów wywołanych tą sama podnietą. Tłum nie posiada ustalonych norm organizacyjnych ani żadnego zespołu norm moralnych. Jego wpływ na członków wynika z natu5ry więzi emocjonalno- popędowej. W tłumie dochodzą do głosu prymitywne, lecz silne popędy i emocje niehamowane żadnymi normami etycznymi ani organizacyjnymi.
Rodzaje tłumów:
*Tłum agresywny:
- tłum linczujący
- tłum terroryzujący
- tłum walczący,
* Tłum uciekający:
- ucieczka przed pożarem lub trzęsieniem ziemi, ( instynkt samozachowawczy),
- ucieczka żołnierzy, (paniczny strach),
*Tłum nabywający,
* Tłum ekspresywny.
STANIAŁAW KOWALSKI „ SOCJOLOGIA WYCHOWANIA W ZARYSIE”
Środowisko
Środowisko społeczne jako środowisko wychowawcze.
Środowisko to układ osób lub grup, z którymi styka się dana jednostka.
Florian Znaniecki „ Ogół grup i jednostek, jednostek którymi w ciągu swego żtycia osobnik styka się prywatnie lub publicznie, bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale, osobiście lub rzeczowo nazywamy środowiskiem społecznym tego osobnika.”
Środowisko jest układem obiektywnym, w którym wszelkie elementy zależą od siebie wzajemnie, wszystkie rozwijają się we wzajemnym współistnieniu i współoddziaływaniu na siebie, zachowują się w taki Anie inny sposób, pełnią takie a nie inne role społeczne, charakterystyczne dla określonych instytucji i grup społecznych.
Podstawowe płaszczyzny środowiska:
Przyrodnicza, społeczna i kulturowa.
Wyróżnienie środowiska kulturowego ze względu na jego zróżnicowanie co do rodzajów występujących w nim dóbr, jak również na szczególne jego powiązania z pozostałymi płaszczyznami środowiska globalnego ( przyrodniczą i społeczną) ma doniosłe znaczenie dla realizacji zadań na wszystkich odcinkach pracy dydaktycznej i wychowawczej. Rozróżnienie choćby tradycyjnie przyjętych podstawowych dziedzin w tej płaszczyźnie wskazuje na szerokie możliwości realizacji wielorakich zadań wychowawczych na gruncie kultury lokalnej i regionalnej. Wymieńmy tu przykładowo takie dziedziny jak: wytwory kultury materialnej, wytwory kultury duchowej.
Techniczne środki przekazu treści kulturowych stały się istotnym elementem współczesnego środowiska stanowią źródło szczególnie sugestywnych bodźców, wywierających przemożny wpływ na tryb życia oraz sposób postępowania tak dorosłych jak i młodzieży.
Współczesnym przedmiotem socjologii, a tym bardziej socjologii wychowania jest wszakże społeczna płaszczyzna środowiska. Hierarchicznie jest ono płaszczyzną najwyższego rzędu. Stanowi dynamiczny układ stosunków międzyludzkich ukształtowanych i przekształcających się w toku tworzenia przez człowieka dób kulturowych na określonym podłożu środowiska przyrodniczego.
Społeczność lokalna jako podstawowy komponent środowiska lokalnego. Ma podstawowe znaczenie, ponieważ:
- stanowi jego płaszczyznę społeczną,
-obejmuje najbardziej podstawową przestrzenną całość środowiska społecznego.
Społeczność lokalna należy do zbiorowości i grup terytorialnych, tzn. zbiorowości i grup, które charakteryzują się swoistym splotem wynikających z faktu zamieszkania na wspólnym terytorium. Wzajemne stosunki łączące bądź dzielące grupy terytorialne i zbiorowości mogą być różnego rodzaju: stosunki nadrzędności, podrzędności i krzyżowania się. Czynnikami łączącymi albo dzielącymi te zbiorowości i grupy są także cechy geofizyczne zajmowanego przez nie terytorium, jak również historyczno- społeczne dziedzictwo kultury.
Cech społeczeństwa lokalnego wg E.F. Cook i L.A. Cook
- zajmowanie określonej przestrzeni,
-określony, zajmujący tą przestrzeń zbiór ludności,
- dziedzictwo historyczne dorobku materialnego i kulturowego.
Społeczność lokalna jest zbiorowością w wysokim stopniu zorganizowaną. Komponenty struktury społeczności lokalnej:
- układ grup i instytucji z uwzględnieniem zróżnicowania kategorii demograficznych,
- strukturę klasowa ludności,
- procesy ruchliwości społecznej,
- procesy asymilacji kulturowej rozmaitych grup etnicznych.
Społeczność regionalna:
J. Ziółkowski: ”Społeczność regionalna to złożony układ zróżnicowanych, współzależnych skupisk osadniczych typu miejskiego i wiejskiego, którego jądrem integracyjnym i ośrodkiem oddziaływania jest duże miasto”
Proces kształtowania się społeczności regionalnej i jej funkcje:
- Elementarne kontakty z okazji wymiany produktów, uczestnictwa w kulturze, szukania wykształcenia i zatrudnienia oraz rozrywki, stanowią wstępne stadium kształtowania się społeczności regionalnych.
- Wzmożony wpływ dużego miasta na okoliczne skupiska osadnicze, wsie i miasteczka, a od pewnego momentu decentralizują funkcje owego dużego ośrodka.
Środowisko lokalne zaspokaja własne codzienne potrzeby, a zarazem przez rozwijanie własnej, lokalnej kultury przyczynia się do zachowania oraz wzbogacenia zasobu dóbr szerszych kręgów środowiskowych.
Środowisko wychowawcze
Już z samej definicji środowiska jako systemu bodźców wywołujących reakcje i przeżycia psychiczne, przy jednoczesnym rozróżnieniu w nim poszczególnych aspektów: środowiska naturalnego, kulturowego i społecznego wynika, że pełni ono funkcję wychowawcza.
F. Znaniecki: „ Środowisko wychowawcze to odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu; wszelkie grupy społeczne i osoby, z którymi osobnik ów na podstawie oceny danej grupy powinien lub ma prawo się stykać, tzn. pozostawać z nimi, w okresie swego przygotowania na członka grupy, w stosunku wychowawczym, implikującym społecznie określone wzajemnie prawa i obowiązki wychowanka i wychowawcy”.
Rola środowiska wychowawczego:
- społeczna kontrola,
- regulacja bodźców, wpływów środowiskowych.
Wychowawcze funkcjonowanie środowiska.
Trzy sfery wywierające wpływ na proces uspołeczniania i wychowania:
- System zinstytucjonalizowanej działalności zmierzającej do realizacji celów wychowania, czyli Środowisko wychowawcze z definicji F. Znanieckiego.
- Systemy wartości i stosunków między ludzkich ( subkultury, grupy, instytucje, warstwy społeczne), które nie należąc do tamtego systemu wywierają jednak wpływ na przebieg uspołeczniania i wychowania, bądź nawet uczestniczą w działalności wychowawczej.
- Strefa tzw. patologii społecznej, czyli zagrożeń moralnych wywołanych wpływami z rodziny: rodziny moralnie upadłej, bandy przestępczej i innych ognisk o niskim morale zaburzającym proces uspołeczniania i wychowania.
PROCES USPOŁECZNIANIA
Uspołecznianie, socjalizacja to wchodzenie w kulturę, zwane akulturacją, z drugiej strony jako kształtowanie osobowości społecznej albo nabywanie społecznej dojrzałości czy kompetencji społecznych.
Termin wychowanie kładzie nacisk na to, co w omawianym procesie ma charakter działalności, uspołecznianie zaś to termin akcentujący raczej to, co w procesie tym stanowi efekt wpływów czy działania.
Proces stawania się człowiekiem, poczynając od opanowania chodzenia, manipulowania i mówienia a kończąc na najwyższym stopniu wszechstronnie rozwiniętej osobowości, jest funkcją doświadczenia kulturalno- społecznego.
Każdy człowiek, zwłaszcza żyjący w skomplikowanym społeczeństwie, bywa w ciągu swego życia ośrodkiem wielu kręgów społecznych, odgrywa kolejno, niekiedy współcześnie wiele ról.
Stefan Baley „ suma czy wypadkowa tych wszystkich ról, które dane jednostka pełni w społeczeństwie składa się ostatecznie na jej społeczną osobowość”
Rola społeczna to mający określoną strukturę system wymogów `związanych z określoną pozycją społeczną.
Rola społeczna to orientacja lub koncepcja jednostki, co do tego, jaki ma być jej udział w społeczeństwie.
Rola społeczna to system działań jednostki rozpatrywanych w odniesieniu do systemu wartości i norm danych zewnątrz.
Komponenty wzoru osobowego według F. Znanieckiego:
- Jaźń odzwierciedlona - wyobrażenie siebie samego w świetle zainteresowań, ocen i oczekiwań kręgu, co do wartości fizycznych, umysłowych i charakterologicznych.
- Stan socjalny- całokształt praw, które osobnikowi przyznaje i zobowiązuje się zapewnić kręg czy grupa społeczna.
- Funkcja społeczna- ogół obowiązków jednostki w danej roli społecznej.
- Znaczenia życiowe- wpływ pełnienia roli na życie własne jednostki i życie kulturalno- społeczne środowiska.
Rola społeczna wg J. Szczepańskiego „ Względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcją na zachowanie się innych osób, przebiegający według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru”
MECHANIZMY USPOŁECZNIANIA:
Odruch bezwarunkowy powstaje w wyniku skojarzenia w korze mózgowej tego bodźca bezwarunkowego z jakimkolwiek innym bodźcem niemającym utrwalonego filogenetycznie związku z określoną potrzebą organizmu.
Kanalizacja polega na tym, że jednostka zaspokaja swoje potrzeby za pomocą rozmaitych środków i sposobów - w wypadku, gdy w danym środowisku stosuje się tylko określone środki i sposoby ich zaspokajania, z biegiem czasu zdolna jest zaspokajać te potrzeby tylko za pomocą tych właśnie środków i sposobów. Kształtują się gusta, zostajemy wtłoczeni do przestrzegania i stosowania określonych zasad.
Motyw to stan organizmu, w którym jego energia jest zmobilizowana i skierowana w sposób wybiorczy ku czemuś, co często, choć nie zawsze jest elementem środowiska zewnętrznego i zwane jest celami.
Aspiracje różnią się od motywów stopniem realności zarówno wyobrażonego celu jak i pragnieniu osiągnięcia go. Im bardziej przedmiot aspiracji jest odległy, tym słabsza motywacja aktualnego zachowania się warunkującego osiągnięcie tego celu.
Motywacja zachowania ma swoje podstawowe źródło w potrzebach, dodatkowym stymulującym ja czynnikiem są same aspiracje, czyli wyobrażenia celu i pragnienie osiągnięcia go.
Identyfikacja odnoszona jest do stosunku jednostki wobec grupy.
Internalizacja odnoszona jest do reakcji jednostki na reprezentowane przez grupę wartości.
Identyfikacja to utożsamianie własnych interesów i wartości z interesami i wartościami grupy oraz podporządkowanie się wymaganiom grupy.
Porównując identyfikację z internalizacją stwierdzamy, że ta pierwsza to termin oznaczający stan utożsamiani asie z grupą czy rolą społeczną, a ostatnia zaś wskazuje na psychiczne mechanizmy prowadzące do tego stanu.
Internalizacja to psychologiczny mechanizm kształtowania się tego stanu, czyli na ma psychologiczny aspekt tzw. społecznego dziedziczenia przynależności do klasy lub warstwy społecznej.
Uspołecznianie to proces dynamiczny, polega na wchodzeniu w nowe grupy i role społeczne, uczeniu się ich, przechodzeniu do pełnienia ról wyuczonych a podejmowaniu nowych do wyuczenia i z kolei do ich pełnienia, na wychodzeniu z jednych grup i ról a wchodzeniu w nowe.
Uspołecznianie jest pojęciem szerszym, zawierającym wchodzenie w rolę zarówno w sposób konformistyczny, jak i w sposób twórczy, prowadzący do ich modyfikacji. Prawidłowy przebieg procesu uspołeczniania zachodzi, gdy jednostka wchodząca w coraz liczniejsze grupy i odnośne role, percypuje i internalizuje wartości, wzory i normy społeczeństwa globalnego w takim stopniu, że jej zachowanie jest zgodne z nimi, a jej stanowisko wobec odchyleń od nich, tzn. wobec zachowania dewiacyjnego negatywne.
Asocjacja jest możliwa jest możliwa tylko wtedy, gdy poszczególne komponenty środowiska wychowawczego jednostki są w zasadzie nosicielami wartości, wzorów i norm uznawanych przez środowisko jako całość.
Akulturacją to nie tylko percypowanie wartości, norm czy ról, ale również opanowywanie określonych umiejętności, nawet wyćwiczenie fizycznych i fizjologicznych narzędzi ruchu.
Proces uspołeczniania zachowuje w pewnym stopniu ciągłość przez wszystkie fazy od niemowlęctwa aż do wejścia w dorosłość.
Wszystkim szkolnym fazom uspołeczniania towarzyszy wizja przyszłej pozycji społecznej, mobilizująca do pełnienia efektywnie roli ucznia, która jest warunkiem realizacji owej wizji.
Możemy określić stan uspołeczniania na poszczególnych etapach, przede wszystkim w kolejnych fazach jego przebiegu, jak również w jego końcowym efekcie. Rozmaite środowiska stwarzają nierówne szanse uspołeczniania i wyznaczają różny jego przebieg.
Zdrowy rozsądek jest to zespół niewątpliwie bogatej, nieuporządkowanej, nie usystematyzowanej, często trudnej do wysłowienia wiedzy, którą posiłkujemy się przy rozwiązywaniu codziennych spraw.
Socjologia to pewien sposób myślenia o świecie, którym niepoślednie miejsce zajmuje zagadnienie zdrowego rozsądku.
Zdrowy rozsądek to surowa wiedza o sprawach życia. My to zaimek, który głównie stosowany jest w socjologii. Etykiety w socjologii posługujemy się terminami i definicjami z jęz. potocznego. Oddzielenie od sfery zdrowo rozsądkowej jest to konieczne dla zachowania prawa socjologii dla autorytatywnych orzeczeń.
- Socjologia poddaje się rygorom odpowiedzialności za słowo.
- Rozległość obszaru badań
- Odmienne rozumienie ludzkiej rzeczywistości.
To, co myślimy o własnych działaniach staje się modelem do rozumienia innych. Socjologia sprzeciwia się takiej personalizacji świata, czyli odnoszenia czyjegoś doświadczenia do siebie. Kluczem tego jest analiza formułowanych wcześniej sieci zależności
- Pozorna oczywistość zdrowego rozsądku. Swojskość jest najbardziej uporczywym wrogiem dociekliwości i krytycyzmu, a także innowacji i odwagi zmian.
Andrzej Janowski „ Uczeń w teatrze życia szkolnego”
Strategie nauczycieli - sztuka przetrwania i gra samym sobą.
Nauczyciele przystosowują się do sytuacji i zadań jakie przed nimi stoją przez stworzenie i stosowanie strategii przetrwania. Przetrwanie wymaga panowania albo kontroli nad sytuacją, co nie jest równoznaczne ze sprawowaniem kontroli.
Strategie przetrwania:
Socjalizacja: uczniowie mają zaakceptować wzorce lansowane przez szkołę. Socjalizacji służą, tzw. techniki uśmiercania polegające na tym, by ostentacyjnie nie zwracać uwagi na te aspekty osobowości młodego człowieka, które nie są zgodne z rola dobrego ucznia. Według P. Woodsa do „ technik uśmiercania” występujących w szkole brytyjskiej należy zaliczyć
- wzorce, tzw. grzecznego zachowania regulujące sposób zwracania się do nauczycieli, reagowania na to, co mówią itd.,
-podkreślenie roli zespołu a nie jednostki, a wiec częste mówienie „my - klasa, my - szkoła”
- łamanie woli
- nagradzanie za grzeczność,
- nacisk na właściwy wygląd ( mundurek, sposób ostrzyżenia włosów, wszystko co może osłabić poczucie indywidualności)
-dryl dotyczący zachowań w szkole, normy dotyczące tego jak siedzieć w ławce jak podnosić ręce, jak zachować się na przerwie, itp.
-ustawiczne przypominanie o purytańskiej etyce pracy.
b) Dominacja: nauczyciele są zwykle więksi, silniejsi i mądrzejsi niż uczniowie. Można z tego robić użytek. Jedną z technik w ramach tej strategii może być tzw. wyeksponowanie ucznia ze złośliwym komentarzem, tak by specjalnie doprowadzić do zmieszania „ Proszę zobaczcie, tak wygląda ktoś, kto…”. Nauczyciel czyni tak dla podkreślenia swej władzy. Czasem z przekonania, ze zawstydzenie oddziała wychowująco, zwiększy motywację do pracy.
c) Negocjacje: u podstaw leży idea wymiany, używa się tu apeli i próśb oraz pochlebstw, obietnic, przekupstw i gróźb. W zamian za dobre sprawowanie i wykonanie pracy nauczyciel oferuje zwykle przerwanie kontaktów, chwilowe przymknięcie oka na jakieś reguły lub obiecuje pewne działanie rozłamujące monotonię życia szkolnego, np. filmy, wycieczki itp. Często negocjacje oznaczają rzeczywiste umówienie się z grupą uczniów co do pewnych norm postępowania i potem uczniowie czują się w pewnym stopni zobligowani przez te wcześniejsze ustalenia.
d) Fraternizacja: stanie się dzieckiem, zaprzyjaźnienie się z dziećmi, dobra stosunki z dziećmi zlikwidują ich tendencję do sprawiania kłopotów. Młody nauczyciel często usiłuje się fraternizować przez wygląd, sposób ubierania, zachowania, mowę i zainteresowania. Postępowanie takie często przynosi mu duża popularność. Przykłady fraternizacji: rozmowy o TV, filmach, sporcie, ważnych wydarzeniach, o własnych doznaniach, obawach, wrażeniach, przemyśleniach. Delikatne flirty.
e) Nieobecność i wycofanie się: usuwanie się z pola gry, np. przez kończenie lekcji parę minut wcześniej lub rozpoczynanie parę minut później, tzw. wycofanie się cząstkowe. Podobnie jak twierdzenie jestem nauczycielem od godz. X do godz. Y.
f) Rytuał i rutyna: rytuał ma zwiększyć posłuch wobec idei porządku, np. w szkołach brytyjskich stosuje się często ceremonie rozpoczynania dnia przez modlitwę, hymn i coś w rodzaju kazania wygłaszanego przez dyrektora. Rutyny w szkole brytyjskiej rozkład godzin, sprawdzanie listy, semestry, budowa lekcji, dyktowanie uczniom notatek. Dzięki rutynie wielu nauczycieli radzi sobie w prowadzeniu zajęć.
g) Terapia zajęciowa: robienie czegoś przez cały czas bez względu na to czy ma to sens. Funkcje terapii zajęciowej spełniają: rysowanie map, obrazków, różne gry, eksperymenty, roboty ręczne. Czasem można zastąpić te czynności innymi, np. czyszczenie, sprzątanie.
h) Moralizowanie: służy do usprawiedliwienia większości strategii przetrwania. Nauczyciel skłonny do moralizowania łatwo wymyśli sobie pedagogiczne uzasadnienie swoich działań.
SZCZEGÓŁOWE PROBLEMY STRATEGII NAUCZYCIELII
Humor jako strategia wyraz autoekspresji.
Humor jako broń w konflikcie jest wyrazem agresji.
Humor kontroli, np. satyra ma charakter zapobiegawczy, służy powstrzymaniu osoby przed pewnym działaniem.
Humor wzajemnie akceptowany jest wyrazem solidarności, dobroduszności i przyjaźni.
Humor przynoszący społeczne odreagowanie daje chwilowe oderwanie się od powagi i koncentracji związanej z realizowanym zadaniem.
Indywidualizowanie i wyrównywanie: Nauczyciel powinien traktować wszystkich uczniów tak samo, ma być sprawiedliwy a z drugiej strony powinien on poszczególnego ucznia wyróżniać, zwrócić na niego uwagę,
Hałas w klasie a strategia nauczyciela:
hałas dobiegający z klasy jest wskaźnikiem czy i jak nauczyciel potrafi dać sobie radę z klasą. Hałas niesie informację o braku panowania nad klasą, a tym samym o braku kompetencji nauczyciela. Nauczyciel próbuje utrzymać spokój lub go zaprowadzić, czym chce kontrolować sytuację.
Strategia a podejmowanie decyzji.
Nauczyciele podejmują decyzję, które mogą mieć duże znaczenie dla jego pracy. Podejmowanie decyzji zakłada 2 procesy umysłowe. Związany z problemem, który się zauważył, 2 ze sposobem postępowania. W ramach 1 wyróżniamy:
- zdefiniowanie problemu,
- przewidywanie przyszłego biegu wydarzeń
-przewidywanie efektów możliwego działania,
W ramach 2 wyróżniamy
- analizę i wybór działania,
- sprawdzenie rezultatów działania
Granie samym sobą.
Włożenie w sytuację szkolną całej swojej osobowości nie pozostawiając nic lub prawie nic dla innych sfer życia. Nauczyciele zapraszają uczniów do domu i uczniowie zapraszają swoich nauczycieli do siebie. Uczniowie mają pewną władzę nad nauczycielami. Nauczyciel musi być lubiany by przedłużyli mu kontrakt o pracę.
Stanisław Kowalski „ Socjologia wychowania w zarysie'
Rodzina jako komponent środowiska wychowawczego.
Rodzina to para małżeńska i jej dzieci. Rodzina to grupa oparta w zasadzie na współżyciu płciowym, dostatecznie ścisła i trwała, aby stwarzać warunki dla prokreacji i wychowania dzieci.
Pokrewieństwo rzeczywiste- rodzice, dzieci własne.
Pokrewieństwo zastępcze- rodzice, dzieci przybrane.
Pokrewieństwo w linii wstępnej- rodzice, dziadkowie, pradziadkowie,
Pokrewieństwo w linii zstępnej - rodzice, dzieci, wnuki,
Pokrewieństwo w linii prostej- rodzice, dzieci, wnuki,
Pokrewieństwo w linii bocznej - rodzeństwo, ciotki, kuzynowie.
Rodzina mała: dwupokoleniowa
Rodzina duża: trzypokoleniowa lub kilka rodzin żyjących pod jednym dachem.
Rodzina powinna zaspokajać potrzeby:
Własne rodziny- jako grupy społecznej i jej poszczególnych członków
Całego społeczeństwa
Podstawowe funkcje rodziny;
Prokreacyjna ( małżeństwo, dzieci, trwałość biologiczna)
Wychowawczą ( konsekwencja prokreacji, udział rodziny w socjalizacji dziecka)
Gospodarczą ( funkcje produkcyjno-konsumpcyjne, zaspokaja potrzeby jej członków.
Dzieci uspołeczniają się w konkretnym życiu rodzinnym, uczą się elementarnych umiejętności (chodzenia, manipulowania rękoma, mówienia, posługiwania się naczyniami) niezbędnych do przyszłego, szerszego uczestnictwa w społeczeństwie, ale równocześnie ważnych już aktualnie w życiu rodzinnym
NIEFORMALNE GRUPY RÓWIEŚNICZE
Spontaniczne grupy nieformalne i grupy rówieśników, grupy formalne, zrzeszenia czy stowarzyszenia młodzieży to grupy dzieci i młodzieży. F. Znaniecki rozróżnia spontaniczne grupy dzieci jako grupy pierwotne od formalnych grup młodzieży starszej. Zaliczył jedne i drugie do kategorii grup rówieśników na zasadzie cech im wspólnych, a równocześnie odróżniających je od grup dorosłych. Cechy te to:
- podobieństwo składu osobowego i ustroju grupy,
- prostota ustroju grupy związana z małą jej liczebnością i ubóstwem tradycji,
-charakterystyczna dla wieku dzieci i młodzieży żądza nowych doświadczeń.
Cechy te autor sprowadza do niedojrzałości społecznej dzieci i młodzieży odróżniającej szeroko pojęte grupy rówieśników od grup dorosłych.
Nieformalne grupy rówieśników występują od wieku przedszkolnego poprzez wiek szkoły podstawowej i średniej aż do fazy starszej adolescencji u młodzieży studiującej. Grupy nieformalne powstają w wyniku nie zaspokojenia w warunkach życia pewnych potrzeb czy zainteresowań:
- niezaspokojone potrzeby młodych pokoleń przechodzących proces uspołeczniania w warunkach ograniczeń i kontroli ze strony środowiska wychowawczego,
-grupa rówieśnicza ma pomóc dzieciom w dążeniu zaspokojeniu tych potrzeb poza nadzorem dorosłych lub przy ich akceptacji.
Cechy grup rówieśniczych nieformalnych:
- mała grupa,
- spontaniczność.
- krótkotrwałość,
- niski stopień organizacji,
- niewielkie zróżnicowanie ról i pozycji.
Dziecięce grupy zabawowe:
Typowo dziecięce, zaspokajają potrzebę zabawy w zespole, pojawiają się w 3-4 roku życia, wraz z wekiem dziecka zwiększa się liczba uczestników grupy zabawowej. Cecha charakterystyczna tych grup to dokonywanie w zabawie podziału ról według zainteresowań i kompetencji z uwzględnieniem specyfiki ról chłopców i dziewcząt. Grupy zabawowe to grupy uczenia się ról społecznych przez naśladowanie i wyobraźnię. Grupa zabawowa stanowi dynamiczne podłoże umożliwiające przejmowanie i uczenie się ról dorosłych. Dopiero, gdy grupa przechodzi od zabaw do gier zaczyna kierować się regułami gry. Rozwija wyższy pozom organizacji w zakresie podziału ról i pozycji według kompetencji a także organizacji działalności zabawowej kontroli jej wyników. Zakres doświadczeń dostępnych dla grup zabawowych jest szczególnie szeroki i zróżnicowany w rozmaitych środowiskach. Chętnie poddają się one inspiracją dorosłych - pod warunkiem, że nie hamuje się ich spontaniczności. Grupy te łatwo przechodzą od zabaw społecznie aprobowanych do doświadczeń należących do zachowań dewiacyjnych.
Paczki:
Zwane także klikami, grupy 4-5 osobowe maksymalnie do 10 osób. W ich skład wchodzi młodzież szkolna w wieku starszej klasy podstawowej, szkoły średniej i wyższej. Selekcja dokonuje się intuicyjnie, ale według większych rygorów. Podstawy selekcji to wyrównany poziom dojrzałości, podobieństwo postaw moralnych, dążeń hedonistycznych itp.
Grupy te rekrutują się z młodzieży obojga płci. Każda z grup obejmuje młodzież z tej samej klasy szkolnej, przy mniej licznym udziale kolegów z klas najbliższych i to w zasadzie wyższej, a wyjątkowo tylko z niższej - chodzi wtedy o jednostkę wyjątkowo atrakcyjną. Dopuszczalna jest rozpiętość wieku członków
Cechy grupy:
- Względna trwałość, wysoki stopień solidarności,
- silna więź, słaba organizacji, równorzędność członków,
- częste spędzanie ze sobą wolnego czasu.
Paczki najczęściej:
- chodzą na wspólne wycieczki,
- wspólnie uczęszczają na imprezy, do kawiarni, restauracji, na dancingi,
- grają w karty,
-spotykają się towarzysko w domach rodzinnych,
-rozmawiają o sprawach grupy i jej członków
Intymność i częstość wzajemnego obcowania stanowi niezależnie od tych zróżnicowań podstawę owej swoistej więzi pomiędzy członkami paczki. Jest to więź tak ścisła, że lojalność w stosunku do paczki dominuje nad lojalnością względem rodziny.
Gang:
Inaczej banda to grupa osób w wieku dojrzewania lub w wieku młodzieńczym .
Cechy tej grupy:
- wyższy stopień organizacji
- określone role
- dominująca rola autokratycznego przywódcy,
-grupa zintegrowana, zbliżona do formalnej,
- trwalsza,
-rozwija i przechowuje własną tradycję, morale,
- łatwiejsze wejście niż do paczek,
Więź grupowa podkreślana przez emblematy, odznaki, charakterystyczny ubiór, przydomki. Częściej niż w paczce występuje skłonność do aktywności opozycyjnej w stosunku do osób dorosłych, a nawet do aktywności społecznie nieakceptowanej, aż do przestępczej włącznie.
Banda to typowa spójna i solidarna grupa o charakterze konfliktowym i to w dwóch aspektach:
- kształtuje się ona w konfliktach rówieśniczych, np. z innymi bandami
- banda jest grupą konfliktową w stosunku do dorosłych.
Banda neguje w swojej subkulturze obowiązujące ogólnie wartości kulturowe i normy społeczne.
1