Drogi rozwoju psychologii klinicznej

Badacze rozwoju psychologii jako początek psychologii klinicznej przyjmują rok 1896

W 1896 roku Lightner Witmer założył pierwszą klinikę psychologiczną przy Uniwersytecie Pensylwania w Filadelfii

Celem powołania kliniki była chęć wykorzystania psychologii empirycznej w praktyce

W tym samym czasie na zjeździe APA przedstawił koncepcję metody klinicznej

W 1907 roku Lightner Witmer założył pismo "Psychological Clinic"

W swoich postulatach Witmer wychodził z przekonania, że:

Nie ma zasadniczych różnic pomiędzy czystą nauką a nauką stosowaną

Psychologia kliniczna jest ściśle związana z medycyną, socjologią i pedagogiką

Nazwa „kliniczna” nie zawęża psychologii klinicznej do psychologii medycznej - nie określa miejsca praktyki a metodę postępowania

Metodą kliniczną jest studium przypadku (case study)

Podejście kliniczne, czyli nastawienie na indywidualne badanie i rozwiązywanie problemów, jest ważne tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z szeroko pojmowaną normą

Do 1914 roku w Stanach Zjednoczonych powstało wiele klinik psychologicznych wzorowanych na klinice Witmera

W 1917 roku na zjeździe APA powstało Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Klinicznej (AACP), które oficjalnie używało pojęcia psycholog kliniczny i za cel obrało

podwyższanie standardów zawodowych i rozwoju badań w tej dziedzinie psychologii

W Stanach Zjednoczonych psychologia kliniczna wzięła swój początek z nurtu pragmatycznego, natomiast w tym samym czasie w Europie psychologia kliniczna miała za cel powiązać teorię z naturą zaburzenia psychicznego

Początków możemy doszukać się już w 1886 r. w Wiedniu, gdzie twórca psychoanalizy Zygmunt Freud starał się powiązać swoją teorię na temat zaburzeń człowieka z praktyką terapeutyczną

Prekursorem psychologii klinicznej w Europie jest również Emil Kraepelin, który realizując nurt badań empirycznych sformułował pierwszą nowoczesną klasyfikację zaburzeń psychicznych

W Rosji do intensywnego rozwoju badań empirycznych przyczynili się Bechteriew i

Korsakow

Współczesna psychologia kliniczna ma o wiele szersze zastosowanie, niż to wynika z prac jej prekursorów

Zajmuje się zarówno zdrowiem, jak i wieloma postaciami zaburzeń psychicznych, w różnych fazach życia człowieka, w oparciu o czynniki społeczne i kulturowe

Poszerzanie zakresu zainteresowań spowodowało wyróżnienie w psychologii klinicznej wielu subdyscyplin:

- Psychologia uzależnień

- Psychologia kliniczna zdrowia

- Psychologia katastrof

- Psychologia interwencji kryzysowej

Psychologia kliniczna a inne dziedziny nauk

Psychologia kliniczna posiada silne powiązania z innymi dziedzinami nauki, tj. z filozofią, naukami społecznymi, jak i z naukami przyrodniczymi (biologią, medycyną)

To umiejscowienie pomiędzy naukami humanistycznymi a przyrodniczymi decyduje o jej bogactwie, ale również przysparza wiele trudności

Podstawowym problemem jest fakt, że wszystkie te dziedziny oparte są na odmiennych założeniach ontologicznych i epistemologicznych

Z tego też powodu można zaobserwować na przestrzeni rozwoju psychologii klinicznej tendencję ku naukom humanistycznym (lata 70 i 80 XX w) lub ku naukom

przyrodniczym (ostatnia dekada rozwoju genetyki i neuronauki)

Psychologia kliniczna jako jedna z głównych dziedzin psychologii stosowanej powiązana jest z innymi działami psychologii teoretycznej:

- Z psychologią osobowości

- Z psychologią rozwoju

- Z psychologią społeczną

- Z psychologią ogólną

- Z psychologią ekologiczną

- Z metodologią badań psychologicznych

Rozwój psychologii klinicznej

Pierwotnie główną dziedziną zainteresowań było badanie i pomaganie (głównie dzieciom)

Silny związek z psychiatrią

Poszerzenie swojej tematyki o różne formy zaburzeń, niepełnosprawności, uwarunkowania zdrowia

Podział na subdyscypliny:

- Psychologia kliniczna człowieka dorosłego

- Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży

- Psychologia kliniczna zdrowia

- Psychologia kliniczna przemocy

- Psychologia kliniczna uzależnień

Psychologia kliniczna - obszar zainteresowań

Obszarem zainteresowań psychologii klinicznej jest dziedzina rzeczywistości związana ze zdrowiem i chorobą; z zaburzeniami, kryzysami, dysfunkcjami, z sytuacjami warunkującymi rozwój zdrowia i jego ochronę oraz leczeniem zaburzeń. Innymi słowy obszarem zainteresowań są zjawiska zdrowia i choroby, czynności rozpoznawania tych zjawisk i

praktycznego działania, czyli pomocy, opieki, leczenia i rehabilitacji

Psychologia kliniczna - przedmiot badań

Definiując przedmiot badania można ująć obszar zainteresowań danej dziedziny

Sposób określenia psychologii klinicznej zależy od preferowanego podejścia do obszaru: podejścia wąskiego lub podejścia szerokiego

Psychologia kliniczna - przedmiot badania wg podejścia wąskiego

Podejście wąskie zawęża psychologię kliniczną do:

Dziedzina badań i praktyki - nauka o zaburzeniach przystosowania lub zaburzeniach czynności i ich wewnętrzny mechanizm regulacyjny

Dziedzina psychologii stosowanej, zajmująca się zaburzeniami procesów regulacji psychicznej człowieka

Dziedzina psychologii, zajmująca się zaburzeniami zachowania i przeżyć

Zachowanie jest pojmowane wtedy jako czynność ukierunkowana na cel, mająca wewnętrzny mechanizm regulacyjny. Zaburzenie ma miejsce, gdy:

- Nie służy zaspakajaniu potrzeb człowieka (rozwojowych)

- Nie służy wypełnianiu zadań życiowych (kulturowych)

Psychologia kliniczna wg podejścia wąskiego:

dziedzina badań i praktyki psychologicznej, zajmująca się opisem i wyjaśnieniem zaburzonego zachowania i przeżywania, określaniem ich psychologicznych przyczyn oraz stosowania tej wiedzy w diagnozie i pomocy psychologicznej

Psychologia kliniczna - przedmiot badania wg podejścia szerokiego

Zwolennikami szerszego podejścia do psychologii klinicznej są praktycy, którzy przywiązują duże znaczenie problemom zdrowia psychicznego i promocji zdrowia

Wg takiego ujęcia psychologia kliniczna jest dziedziną badań i praktyki psychologicznej, zajmującą się opisem i wyjaśnieniem zdrowych i zaburzonych form zachowania, przeżywania i funkcjonowania somatycznego, określeniem przyczyn zdrowia i zaburzeń oraz wypełnieniem zadań praktycznych, polegających na diagnozie zdrowia i/lub zaburzeń w celu zastosowania psychologicznych form pomocy

Ujęcie szersze wymaga zatem określenia kryteriów

zaburzeń, zdrowia i normalności

Psychologia kliniczna - przedmiot badania

Podsumowując można zatem stwierdzić, że psychologia kliniczna jest dziedziną odrębnych studiów i badań, w ramach których tworzy się i rozwija przedmiot dziedziny, obejmujący

zespół koncepcji i twierdzeń:

- Opisujących i wyjaśniających zdrowe i zaburzone funkcje psychiczne, somatyczne oraz zachowanie osób, grup i społeczności

- Wyjaśniających przyczyny zdrowia i zaburzeń oraz biopsychospołeczne mechanizmy

- Ustalających zasady badania naukowego i jednostkowej diagnozy zdrowia i zaburzeń

- Opisujących i wyjaśniających zasady oraz mechanizmy interwencji pomocowych

Normalność - nienormalność

W papirusie Edwina Smitha opisywano mózg ludzki i tam lokowano funkcje psychiczne człowieka (XVI w p.n.e.) W starożytności Chińczycy, Hebrajczycy i Grecy zaburzone zachowania przypisywali demonom lub bogom. Decyzja o tym, czy opętanie było dziełem dobrych czy złych duchów zależało od jednostkowych objawów. Ludzi takich albo bano się, albo też darzono szacunkiem, ponieważ uważano, że mają nadprzyrodzone moce. Większość przypadków uważano za dzieło rozzłoszczonych bogów lub złego ducha, zwłaszcza gdy osoba stawała się pobudliwa i zachowywała się w sposób sprzeczny z naukami religii. Główną metodą walki były egzorcyzmy i zaklęcia

Inny pogląd reprezentował Hipokrates (461-429 p.n.e.).

Wszystkie zaburzenia podzielił na trzy główne kategorie: manię, melancholię i zapalenia mózgu. Leczenie nie polegało na magii. Zalecał przy np. melancholii uregulowane i spokojne życie, dietę jarską, powstrzymywanie się od wszelkiego nadmiaru, celibat, ćwiczenia i ewentualne upuszczenie krwi

W średniowieczu bardziej naukowe aspekty medycyny przetrwały w krajach islamskich (szpital psychiatryczny w Bagdadzie, Damaszku i Aleppo). W średniowiecznej

Europie (500-1500 r.) badania naukowe nad zaburzonym zachowaniem były mocno ograniczone, a leczenie psychicznie zaburzonych to raczej rytuał lub przesąd niż próba zrozumienia problemu W drugiej połowie średniowiecza w Europie próby zrozumienia zaburzonych zachowań objęły tzw. zbiorowe szaleństwo - powszechnie występujące grupowe histerie, które dotykały całe grupy ludzi (epidemie majaczenia, skakania, tańczenia, konwulsji) - tarantyzm, taniec św. Wita, likantropia

Pod koniec średniowiecza lekarz Paracecelsus (1493-1541) jako pierwszy z krytyków przesądów dotyczących opętania (jest to forma choroby, którą należy leczyć)

Na początku XVI wieku powstają pierwsze azyle, gdzie podjęto opiekę na chorymi

Reforma humanitarna pod koniec XVIII wieku w większości placówek w Europie i Ameryce (uwalnianie z kajdan, traktowanie z szacunkiem, stosowanie kaftanów bezpieczeństwa, etyczne normy) XX wiek to rozwój humanitaryzmu, leczenia biologicznego (leki, rehabilitacja)

Norma - patologia psychiczna

Wg Antoniego Kępińskiego (1989) diagnoza zaburzeń psychicznych wymaga specyficznych metod, mających na celu rozpoznanie cudzych stanów psychicznych i muszą to być metody odmienne od tych które służą do diagnozy zaburzeń somatycznych

To co wyróżnia diagnozę zaburzeń psychicznych, to niejednoznaczny przedmiot diagnozy i nie zawsze dające się zobiektywizować metody diagnostyczne

Zaburzenia psychiczne są opisywane przez wiele objawów, przy czym te same objawy mogą występować w wielu różnych zespołach

Istotna dla diagnozy staje się częstość występowania, nasilenie oraz współwystępowanie objawów

Wnioskowanie o rodzaju objawu choroby psychicznej odbywa się na podstawie subiektywnego opisu doznań pacjenta i na podstawie obserwacji badającego

Opisy takie mogą być zniekształcone zarówno przez chorego jak i przez samego diagnostyka

Trudność w zobiektywizowaniu diagnozy pogłębia fakt, że ustalenie przyczyn wielu zaburzeń jest bardzo trudne (liczne hipotezy, niejednoznaczne poglądy na temat etiopatologii)

Podobny problem dotyka diagnozy zaburzeń osobowości.

Patologię osobowości, niedostosowanie społeczne, nieadekwatność emocjonalna, zachowania aspołeczne opisuje się i definiuje w sposób wieloznaczny (odzwierciedlenie w liczbie odmiennych narządzi diagnostycznych)

Określenie co jest normą a co patologią jest niejednoznaczne

Normalność może być określana jako:

- Powszechność, masowość, częstość występowania w danej populacji;

- Zgodność z oczekiwaniami, konwencją, wzorcami zachowania właściwymi dla danej populacji;

- Zgodność z normami obowiązującymi w danej populacji

Większość zaburzeń psychicznych jest opisywana w kontekście społecznych zachowań jednostki - odnoszenie do norm społecznych

Element względności normy

Kryteria rozpoznawania zaburzeń psychicznych zmieniają się pod wpływem czynników kulturowych, ideologicznych, obyczajowych (odzwierciedlenie w kolejnych wersjach

Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania ICD)

Obecnie istnieją różne kryteria na podstawie, których określa się co jest patologią

---