1. POWSTANIE LISTOPADOWE
Przyczyny wybuchu Powstania Listopadowego:
-powstańcze dążenia, jakie tkwiły w Królestwie Polskim, a związane były z łamaniem przez cara konstytucji i ograniczaniem autonomii Królestwa Polskiego
-napływające z Zachodu wieści o ruchach niepodległościowych
-patriotyczne manifestacje
-informacje o rewolucji lipcowej we Francji
-przygotowanie przez cara interwencji przeciw Belgii i zamiarze uczestnictwa w niej polskich wojsk
-zagrożenie dla młodych kadetów na czele z Piotrem Wysockim, iż zostanie wykryty ich spisek
Przyczyny upadku powstania listopadowego:
-brak wsparcia ze strony chłopów, stanowiących wówczas większą część polskiego społeczeństwo a także ze strony niemiecko-żydowskiej mniejszości narodowej, która zawsze pozostawała obojętna wobec suwerenności oraz wolności Polski.
-brak zgody co do strategii prowadzenia walki przez dowódców powstania.
-zupełny brak jedności w czasie obrad sejmu - ścieranie się lewicowo - konserwatywnych tendencji dotyczących sposobu prowadzenia walki.
-niewiara w sukces powstania, szukanie wszelkich dróg aby je zakończyć. Jeżeli wielki Napoleon nie zdołał pokonać Rosji mając tylu sprzymierzeńcach, jak więc ma to się udać małej Polsce.
-zbyt duże rozbieżności w uzbrojeniu i liczebności wojsk (200 tys. żołnierzy rosyjskich wobec 100 tys. polskich).
Skutki Powstania Listopadowego:
-polityczne: w lipcu 1831 powołano Komisję Rządu Tymczasowego pod prezesurą gen. Franciszka Ksawerego Dąbrowskiego, która na terenach zajętych przez wojska rosyjskie przeprowadziła likwidację administracji powstańczej. Jesienią 1831 roku Rosjanie powołali Rząd Tymczasowy pod prezesurą Fiodora Engela, którego zadaniem była pacyfikacja i militaryzacja Królestwa, administracja została podporządkowana naczelnikom wojennym; naczelnie komenderujący czynną armią generał-gubernator Królestwa Polskiego feldmarszałek Iwan Paskiewicz[18] 22 listopada 1831 wydał z rozkazu cesarza Mikołaja I postanowienie unieważniające "na zawsze" wszystkie uchwały i rozporządzenia "Rządu Rewolucyjnego"[19]; w 1832 roku nastąpiło znaczne ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego: zastąpienie konstytucji Statutem Organicznym, wcielenie armii polskiej do rosyjskiej, zniesienie polskiego sejmu i samorządów, postępująca rusyfikacja administracji, namiestnikiem królestwa został Iwan Paskiewicz.
-kulturalne: likwidacja polskiego szkolnictwa wyższego, obniżenie jakości szkolnictwa średniego, spadek ilości szkół elementarnych, wprowadzenie języka rosyjskiego jako dodatkowego do szkół średnich.
gospodarcze: nałożono wysoką kontrybucję, zbudowano na koszt Polski Cytadelę z silnym garnizonem rosyjskim, wprowadzono barierę celną na granicy polsko-rosyjskiej, po 1840 roku wprowadzono rosyjski system monetarny oraz system miar i wag, oraz ilości.
-demograficzne: interwencyjna armia rosyjska przywlokła ze sobą epidemię cholery, dziesiątkującą ludność Królestwa, w wyniku powstania około 11 tysięcy osób opuściło kraj
Rząd Tymczasowy
1grudnia powołano Towarzystwo Patriotyczne, które domagało się wszczęcia działań wojennych przeciwko oddziałom rosyjskim znajdującym się w Królestwie. Na czele stanął historyk Joachim Lelewel. Pod naciskiem Towarzystwa Patriotycznego doszło do utworzenia Rządu Tymczasowego z Adamem Czartoryskim. Negocjacje z Wielkim Księciem Konstantym zakończyły się postanowieniami, iż wojska polskie stacjonujące obok niego wrócą do Warszawy, a Wielki Książę Konstanty wraz z oddziałami rosyjskimi opuści granice Polski. Dnia 5 grudnia Józef Chłopicki ogłosił się dyktatorem i rozpoczął rokowania z carem. Jego postulatem było zobowiązanie się Mikołaja I do przestrzegania konstytucji oraz rozszerzenia jej na ziemie wchodzące kiedyś w skład Polski. Car nie zgodził się na te żądania i domagał się bezwarunkowej kapitulacji Warszawy. W następstwie Józef Chłopicki podał się do dymisji. Owocem dyktatury Józefa Chłopickiego było osłabienie rozpędu powstania oraz przygaszenie patriotyzmu wśród ludu Warszawy. Pod koniec stycznia sejm powierzył kierowanie powstaniem nowemu Rządowi Tymczasowemu. 25 stycznia 1831 sejm ogłosił detronizację cara Mikołaja I i dynastii Romanowów. Przestały obowiązywać te artykuły, które dotyczyły unii z Rosją. Najwyższa władza spoczywała w rękach sejmu. W skład sejmu weszli również delegaci z Litwy i Ukrainy. Polskę uznano za monarchię konstytucyjną.
Wojna polsko-rosyjska
Konsekwencją wybuchu powstania listopadowego i detronizacji cara Mikołaja I była wojna polsko-rosyjska, która rozpoczęła się na początku lutego 1831 roku. Na teren Królestwa Polskiego wkroczyła armia carska licząca około 115 tysięcy dowodzona przez Iwana Dybicza, naprzeciwko niej stanęła licząca niespełna 50-tysięczna armia polska. Celem Iwana Dybicza było zdobycie Warszawy i szybkie zakończenie wojny. Polacy postanowili bronić się na przedpolu stolicy. 14 lutego generał Józef Dwernicki pokonał wojska wroga pod Stoczkiem. Zwycięstwo to miało znaczenie tylko moralne, ponieważ nie zatrzymało ofensywy rosyjskiej. Złamała ją dopiero bitwa pod Olszynką Grochowską (25 II 1831) w wyniku, której wojska polskie wycofały się pod fortyfikacje Pragi, a Iwan Dybicz zrezygnował z dalszego szturmu, wskutek ciężkich strat.
Po zwycięstwie pod Olszynką Grochowską naczelnym dowódcą wojsk został generał Jan Skrzynecki. Nastał okres mobilizacji wojsk. Do wojska wstąpiło wielu ochotników z innych zaborów. Na Żmudzi wybuchło powstanie, które dało początek ruchom wyzwoleńczym na Litwie i Białorusi. Ważną rolę w powstaniu odegrał wielki talent strategiczny Ignacy Prądzyński, który stworzył plan kontrofensywy dla Polaków i tak w ciągu 14 dni biało-czerwoni zwyciężali w bitwach pod Wawrem i Dembem Wielkim oraz Iganiami. Sytuacja zaczęła się zmieniać na wiosnę, gdy masowo szeregi wojsk opuszczali chłopi-żołnierze, którzy za zaistniałą sytuację oskarżali szlachtę. Przegraną zakończyła się bitwa pod Ostrołęką (26 maja), spowodowana nieudolnym dowodzeniem Jana Skrzyneckiego. Bierna postawa dowódcy Polaków pozwoliła Rosjanom na spokojny przemarsz wojsk, aż do Warszawy. Narastające niebezpieczeństwo i drożyzna w stolicy spowodowało, że doszło do wielkich manifestacji dnia 15 sierpnia. Manifestujący domagali się zmiany w rządzie oraz objęcia kierownictwa przez lewicę. Władzę przejął Jan Krukowiecki, który dążył do rokowań z wrogiem i do kapitulacji. 6 września nastąpił atak na Warszawę dowodzony przez generała Iwana Paskiewicza. Decydująca walka została stoczona o Wolę, której bronił generał Józef Sowiński. Akt kapitulacji nastąpił dnia 8 września. Tego dnia gotowych do walki było jeszcze kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy, znacznie więcej niż w momencie wybuchu powstania. Jednak generalizacja śpieszyła się do zakończenia walki. Powstanie listopadowe zakończyło się 21 października 1831 roku. Klęska powstania listopadowego spowodowana była bierną postawą dowódców, nieprzeprowadzeniem reform społecznych (sprawa chłopska), przewagą liczb rosyjskich, brakiem pomocy ze strony państw Europy Zachodniej oraz tym, że nie objęło wszystkich ziem polskich.
2.WIELKA EMIGRACJA
Wielka Emigracja - ruch emigracyjny polskiej ludności w pierwszej połowie XIX wieku. Emigracja miała podłoże patriotyczno-polityczne, a bezpośrednią przyczyną był upadek powstania listopadowego.
Do emigrantów należała głównie szlachta, żołnierze powstańczy, członkowie Rządu Narodowego, politycy, pisarze, artyści, inteligencja. W późniejszym czasie dołączyli do nich także inni uchodźcy, głównie z zaboru rosyjskiego. Ośrodkiem emigrantów była Francja (głównie Paryż), pomniejsze znajdowały się też w innych krajach. Wśród emigrantów byli: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Bem, książę Adam Jerzy Czartoryski, Ernest Malinowski, Zygmunt Krasiński, Fryderyk Chopin i inni.
3.KOLONIALIZM
Kolonializm - polityka państw gospodarczo rozwiniętych, polegająca na na opanowywaniu i utrzymywaniu w zależności politycznej i gospodarczej krajów słabo rozwiniętych.
Kolonia - najczęściej zagraniczna posiadłość państwa, gdzie władzę sprawuje przedstawiciel metropolii.
Protektorat - typ kolonii, na czele której stoi lokalny władca, dysponujący własną armią i administracją, ale rzeczywistą władzę w niej sprawuje przedstawiciel metropolii (np. ambasador).
Półkolonialna forma zależności - kraje słabo rozwinięte pozostają formalnie suwerenne, ale ich gospodarkę kontrolują metropolie.
PRZYCZYNY I CELE KOLONIZACJI:
- korzyści ekonomiczne: kolonia jako rynek zbytu, źródło tanich surowców, źródło niedrogiej siły roboczej, miejsce osiedlana się ludności z metropolii (np. z powodu przeludnienia);
- korzyści polityczne: młodzi, wykształceni ludzie łatwiej mogli zrobić karierę polityczną w kolonii, niż w przeludnionym państwie;
- korzyści militarne: zakładano w koloniach bazy woskowe, kontrolowano najważniejsze szlaki handlowe;
- posiadanie kolonii zwiększało prestiż państwa (wielkość, bogactwo)
- chęć chrystianizowania ludów Afryki i Azji;
- "misja cywilizacyjna białego człowieka": biały człowiek, który był bardziej rozwinięty kulturowo powinien edukować inne ludy;
4.IMPERIALIZM
Imperializm (łac. imperialis - "imperium", "władza") - polityka państw o statusie lub aspiracjach mocarstwowych, zmierzająca do rozszerzenia ich wpływów politycznych, militarnych, gospodarczych i kulturalnych na obszary do nich nie należące. Jest to również okres historyczny zapoczątkowany w ostatniej ćwierci XIX wieku, odznaczający się światową dominacją kilku wielkich mocarstw. W myśli marksistowskiej, to najwyższe stadium rozwoju kapitalistycznej formacji społeczno-ekonomicznej.
5. I WOJNA ŚWIATOWA
1. Przyczyny wybuchu I wojny światowej.
Bezpośrednią przyczyną wojny stało się zamordowanie 28 czerwca 1914r. w Sarajewie (stolica Bośni i Hercegowiny) austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Zginął on z rąk serbskich terrorystów, inspirowanych przez serbski wywiad. Austriacy, choć nie dysponowali dowodami świadczącymi o takim spisku, chcieli wykorzystać to wydarzenie do rozprawienia się z Serbią, główną ich rywalką w gromadzeniu ziem południowosłowiańskich. W kategoriach generalnych przyczynę wojny stanowiło zniszczenie równowagi europejskiej ustanowionej na kongresie wiedeńskim w 1815r., a opierającej się na wzajemnym równoważeniu sił 5 mocarstw (Rosji, Austrii, Prus, Francji i
Wielkiej Brytanii). Równowaga ta załamała się w wyniku zjednoczenia Niemiec i ich dążeń do hegemoni. Nasilające się od końca XIX w. sprzeczności interesów wielkich mocarstw wyrażały się m.in. w:
-rywalizacji Rosji oraz Austro-Węgier i Niemiec o wpływy na Bałkanach;
-rywalizacji Niemiec i Wielkiej Brytanii o wpływy na Bliskim Wschodzie oraz panowanie na morzach;
-dążeniu Niemiec do rozszerzenia swych posiadłości kolonialnych kosztem Wielkiej Brytanii i Francji;
-dążeniu Francji do odzyskania terenów utraconych w latach 1870-1871 na rzecz Prus.
W kategoriach generalnych jedną z ważniejszych przyczyn wojny był intensywnych uczuć narodowych.
2.Przebieg działań militarnych
Główni uczestnicy I wojny światowej
Blok państw centralnychAustro-Węgry, Niemcy, Turcja (od X 1914r.), Bułgaria (od X 1915r.) Blok Ententy Rosja, Francja, Wielka Brytania, Serbia, Japonia, Włochy (od V 1915r.), Rumunia (od VIII 1916r.), Stany Zjednoczone (od IV 1917r.)
Lepiej przygotowani do wojny Niemcy chcieli ją rozstrzygnąć na swoją korzyść, zanim państwa Ententy, zwłaszcza Rosja i Anglia, zmobilizują swój ogromny potencjał militarny. Opracowany w 1905r. przez Alfreda Schlieffena niemiecki plan wojny zakładał uderzenie większością sił, poprzez neutralną Belgię, na Francję i pokonanie jej w ciągu kilku tygodni, po czym wojska niemieckie miały zostać przerzucone na wschód w celu zadania klęski Rosji. Plan ten jednak zawiódł.
Przebieg działań wojennych w latach 1914-1916
VIII 1914 Niemieckie uderzenie na Belgię, Luksemburg i Francję; wojska rosyjskie wkraczają do Prus Wschodnich i ponoszą klęskę pod Tannenbergiem
IX 1914 porażka wojsk niemieckich pod Marną; początek wojny pozycyjnej na froncie zachodnim
V-VI 1914 wielka ofensywa wojsk państw centralnych na wschodzie; Rosjanie zostają wyparci z Galicji Wschodniej oraz Warszawy (od VIII 1915r.)
XI 1915 front wschodni stabilizuje się na linii Ryga- Baranowicze- Pińsk- Krzemieniec
II 1916 początek bitwy pod Verdun (do końca roku ginie w niej 360 tys. Francuzów i 340 tys. Niemców)
VI 1916 ofensywa rosyjska w Galicji Wschodniej; interwencja niemiecka ratuje Austro-Węgry od całkowitej katastrofy
Wobec stagnacji sytuacji w walkach lądowych Niemcy próbowali szukać rozstrzygnięcia w działaniach morskich, ogłaszając 1 lutego 1917r. rozpoczęcie nieograniczonej wojny podwodnej. Akt ten, sprzeczny z konwencjami międzynarodowymi, pozwolił przezwyciężyć nastroje izolacjonistyczne w Stanach Zjednoczonych, które 6 kwietnia 1917r. wypowiedziały wojnę Rzeszy.
Przebieg działań wojennych w latach 1917-1918
IV-V 1917 nieudana ofensywa wojsk francuskich w Szampanii
VI-VII 1917 nieudana ofensywa Rosji na płd. Odcinku frontu i stopniowy rozkład armii rosyjskiej w wyniku rewolucji
IX-X 1917 Niemcy zajmują rosyjskie wybrzeże Bałtyku
III 1918 traktat pokojowy między Rosją a państwami centralnymi (tzw. pokój brzeski)
VII 1918 porażka wojsk niemieckich w tzw. drugiej bitwie pod Marną; kontrnatarcie Aliantów i stopniowy odwrót wojsk niemieckich
IX 1918 kapitulacja Bułgarii
X 1918 rozkład Austro-Węgier; podpisanie zawieszenia broni przez Turcję
3 XI 1918 kapitulacja Austrii; wybuch rewolucji w Niemczech
11 XI 1918 podpisanie przez Niemcy zawieszenia broni
3. Konsekwencje wojny
Wielka wojna lat 1914-1918 spowodowała zmiany w wielu dziedzinach życia. Jej najbardziej widocznym skutkiem były olbrzymie straty ludzkie i zniszczenia materialne. W latach wojny powołano pod broń ok. 60 milionów mieszkańców Europy. Zginęło ok. 8 milionów ludzi (w Europie), 13 milionów odniosło rany, a 7 milionów zostało inwalidami. Niemcy straciły 15,1% męskiej populacji, Austro-Węgry 17,1% , Francja 10,5% , a Wielka Brytania 5,1% .
Wojna zmieniła granice państw, układ polityczny świata, miała długotrwałe konsekwencje dla życia ekonomicznego, przekształciła ludzką mentalność oraz obyczajowość.
Doświadczenia militarne
1. Państwa walczące wystawiły milionowe armie; dowodzenie tymi wojskami, zaopatrywanie ich i przemieszczanie wymagało olbrzymiego aparatu administracyjnego, liczniejszego niż siły walczące na froncie; wojna dowodzona była „zza biurka”, przez wojskowych biurokratów, a szczególnego znaczenia nabrała instytucja sztabu generalnego.2. Wbrew pierwotnym prognozom wojna miała charakter długotrwałych zmagań, w których obrona wykazywała wyższość nad atakiem (tzw. wojna pozycyjna); wielką skuteczność udowodniła broń artyleryjska i karabiny maszynowe, a także umocnienia fortyfikacyjne; nowe rodzaje broni przełamania (pierwsze czołgi w 1916r.) znajdowały się dopiero w fazie eksperymentów.3. Po raz pierwszy użyto broni chemicznej (gazy bojowe).4. Po raz pierwszy na dużą skalę zostało użyte lotnictwo (głównie w celach rozpoznania i zdobycia przewagi w powietrzu).5. Na morzach rozstrzygające znaczenie miały wielkie okręty artyleryjskie (pancerniki i krążowniki), swą wielką karierę rozpoczęły okręty podwodne.
Skutki polityczne
Wojna przyniosła koniec potęgi czterech mocarstw: Austro-Węgier, Niemiec, Rosji i Turcji. Klęska Niemiec, osłabienie Francji oraz przejściowa nieobecność na scenie politycznej Rosji utrudniały wytworzenie się nowych zasad równowagi europejskiej.2. Powstanie nowych państw w Europie wywołało falę konfliktów politycznych i terytorialnych.3. W trakcie wojny doszło po raz pierwszy do znaczącej interwencji Stanów Zjednoczonych w sprawy europejskie, natomiast osłabiona Europa zaczęła tracić swą dominującą pozycję w polityce światowej. 4. Wojna wciągnęła ludy innych kontynentów w zmagania państw europejskich (m.in. poprzez obecność z koloni w siłach zbrojnych Wielkiej Brytanii i Francji), co przyspieszyło krystalizację dążeń narodowowyzwoleńczych mieszkańców Azji i Afryki.
5. POWSTANIE STYCZNIOWE
Powstanie styczniowe - było to największe polskie powstanie narodowe wywołane przeciwko Rosji. Wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 w byłym Wielkim Księstwie Litewskimi trwało do jesieni 1864. Spowodowane zostało narastającym terrorem jaki państwo rosyjskie siało na ziemiach polskich. Objęło tereny Królestwa Polskiego, Litwy, Białorusi i w mniejszym stopniu Ukrainy, poparła je także ludność polska z zaborów pruskiego i austriackiego. Powstanie styczniowe zostało zakończone militarną klęską Polaków.
Przyczyny wybuchu powstania styczniowego
Po przegranej przez Rosję wojnie krymskiej (1853-1856), Polacy zobaczyli słabość wewnętrzną swego zaborcy. Zmarli również car Mikołaj I i Iwan Paskiewicz, który dążył do pełnej rusyfikacji ziem polskich. Organizację powstania ułatwiły również sprzyjające Polakom reformy cara Aleksandra II Romanowa. Wzmocniło to ducha niepodległościowego, szczególnie wśród młodej części społeczeństwa. Zaczęto więc przygotowywać się do powstania pierwsze organizacje spiskowe (Związek Trojnicki w Kijowie, grupa studentów z Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu, konspiracyjne kółka młodzieżowe w Akademii Medyko-Chirurgicznej i Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie).
Społeczeństwo polskie w okresie przedpowstaniowym dzieliło swoje sympatie między trzy ugrupowania polityczne. Arystokracja i burżuazja zmierzały do poszerzenia reform przy współpracy z Rosją i przywrócenia sytuacji sprzed 1830 roku. Przywódcą tego obozu był Aleksander Wielkopolski. Stronnictwo Białych (liberalna szlachta i mieszczaństwo) było przeciwne szybkiemu wybuchowi powstania, dążyli do przeprowadzenia reform w sposób pokojowy. Natomiast Stronnictwo Czerwonych wysuwało program odbudowy państwa polskiego w granicach przedrozbiorowych, które miałoby nastąpić w wyniku powstania zbrojnego. Obóz ten tworzyli oficerowie (Jarosław Dąbrowski, Zygmunt Podlewski, Zygmunt Sierakowski), studenci i inteligenci.
Powstanie styczniowe poprzedziły liczne manifestacje. 11 czerwca 1860 pogrzeb wdowy po gen. Józefie Sowińskim (obrońcy Woli z 1831 roku) wywołał demonstrację patriotyczną z udziałem kilkunastu tysięcy osób. Kolejne przeprowadzono w październiku 1860 roku podczas zjazdu trzech monarchów w Warszawie. W rocznicę wybuchu powstania listopadowego, 29 listopada 1860 roku, zorganizowano następną wielką manifestację. Demonstracyjnie noszono wówczas tradycyjne stroje narodowe i śpiewano pieśni patriotyczne. 25 lutego 1861 tłumy demonstrowały z okazji trzydziestej rocznicy bitwy pod Olszynką Grochowską. Większość manifestacji była krwawo tłumiona przez władze rosyjskie.
W celu uspokojenia nastrojów car Aleksander II zmuszony był do nowych ustępstw. W lutym 1861 przywrócił Radę Stanu oraz Komisję Wyznań i Oświecenia Publicznego, której dyrektorem został Aleksander Wielopolski. Jednak już 8 kwietnia 1861 na Placu Zamkowym Rosjanie ostrzelali bezbronny tłum, co spowodowało ponowne nasilenie manifestacji w Warszawie i na prowincji. 14 października 1861 władze carskie ogłosiły wprowadzenie stanu wojennego w Królestwie. W latach 1861-1862 Polacy coraz bardziej domagali się reform i uniezależnienia państwa polskiego od Rosji. Pod koniec 1862 Stronnictwo Czerwonych, obejmujące już ponad 20 tys. członków, zaplanowało przeprowadzenie powstania na wiosnę 1863.
Aleksander Wielopolski od czerwca 1862 piastował urząd naczelnika rządu cywilnego Królestwa Polskiego. Zdawał on sobie sprawę z istnienia w kraju ruchów niepodległościowych. By pokrzyżować plany organizacjom spiskowym, zarządził przeprowadzenie "branki", czyli poboru do wojska rosyjskiego, obejmującego szczególnie zaangażowaną politycznie młodzież. Termin wyznaczono na połowę stycznia. W tej sytuacji młodzież z Warszawy zaczęła uchodzić do okolicznych lasów. Centralny Komitet Narodowy "czerwonych" przeobraził się w Tymczasowy Rząd Narodowy i 22 stycznia 1863 proklamowano powstanie. Wydano manifest powstańczy wzywający do walki i dekrety o uwłaszczeniu chłopów.
Przebieg powstania styczniowego
Walka od samego początku miała nierówny charakter. Istniała ogromna dysproporcja sił między oddziałami powstańców a wojskiem rosyjskim. Z chwilą wybuchu powstania styczniowego niewielkie oddziały polskie były skoncentrowane w 40 ośrodkach. Nie istniała regularna armia, a jedynie oddziały partyzanckie, z których zaledwie niewielki odsetek walczących był wyszkolony i dobrze uzbrojony.
Tymczasowy Rząd Narodowy początkowo był rozproszony. Działaniami powstańców faktycznie kierował młody naczelnik Warszawy Stefan Bobrowski. Wezwany przez rząd dyktator Ludwik Mierosławski stoczył dwie potyczki (zakończone klęskami) i uszedł z Królestwa. Następnym dyktatorem był gen. Marian Langiewicz. Ten również został pokonany i musiał opuścić Kongresówkę (Austriacy osadzili go w więzieniu). Od maja 1863 powstaniem kierował Rząd Narodowy zdominowany przez "białych", który oczekiwał pomocy z Zachodu. Tymczasem pomoc ta nie nadeszła, choć powstanie styczniowe wywołało ogromnie wrażenie na Europie, a do Polski odnoszono się z wielką sympatią.
We wrześniu powstanie styczniowe zaczęło przeżywać głęboki kryzys. Opanował go dopiero Romuald Traugutt, który objął stanowisko dyktatora 18 października 1863. Romuald Traugutt powołał regularne oddziały wojska, wprowadził dyscyplinę. Władze powiatowe sformował po części z chłopów. Niestety reorganizacja powstania przyszła za późno. Powstanie słabło. Całości dopełniły jeszcze dwa dekrety wydane 2 marca 1864 przez cara Aleksandra II, w których nadawał on chłopom na własność całą ziemię jaka znajdowała się w ich użytkowaniu, w zmian za obowiązek płacenia wieczystego podatku gruntowego. W ten sposób przeciągnął chłopów do obozu antypowstańczego.
11 kwietnia 1864 schwytany został ostatni dyktator powstania Romuald Traugutt i jego współpracownicy. Aresztowanie to wraz z rozproszeniem ostatnich poważniejszych oddziałów partyzanckich na wiosnę 1864 roku oznaczało właściwie koniec powstania styczniowego. Pojedyncze grupy partyzantów działały jeszcze do września 1864, jednak nie posiadając wsparcia stopniowo ulegały rosyjskiemu wojsku. Najdłużej, bo aż do maja 1865 roku, przetrwał na Podlasiu odział księdza Stanisława Brzóski. Ksiądz zginął na szubienicy w Sokołowie Podlaskim.
Skutki powstania styczniowego
Szacuje się, że w powstaniu styczniowym zginęły dziesiątki tysięcy osób. Około 400 osób stracono z wyroków sądów, 700 wcielono do armii carskiej, kilkanaście tysięcy zesłano na Syberię, a dziesiątki tysięcy drobnej szlachty z pogranicza polsko-ukraińskiego przesiedlono. Klęska powstania styczniowego spowodowała ogromne straty materialne, ludnościowe oraz konfiskatę majątków uczestników postania - 1660 majątków w Królestwie i 1800 na ziemiach zabranych.
Następstwem powstania styczniowego była też likwidacja odrębności i autonomii Królestwa Polskiego. Prowadzono w latach 1864-1876 bezwzględną rusyfikację. Zmieniono nazwę kraju na Przywiślański Kraj i podzielono na 10 guberni. Zlikwidowany został odrębny budżet Królestwa (1866), zamknięto Szkołę Główną w Warszawie (1869), w miejsce, którego utworzono uniwersytet rosyjski. Zakazano działalności oświatowej i kulturalnej w języku polskim, do szkół i urzędów administracyjnych wprowadzono język rosyjski jako język oficjalny.
Ostre represje dotknęły również Kościół katolicki i unicki. Dokonano kasacji wszystkich klasztorów w Królestwie, a miastom, które podczas powstania styczniowego czynnie pomagały powstańcom, odebrano prawa miejskie.
Powstanie styczniowe przyspieszyło uwłaszczenia chłopów w Królestwie, ogromnie rozszerzyło i umocniło polską świadomość narodową. W walce z zaborcą zjednoczyło rodzący się nowoczesny naród. Polacy wyszli z powstania styczniowego wewnętrznie wzmocnieni. Pomimo klęski, nie załamał się w nich duch oporu i siła walki (co potem uwidoczniło się w 1918 roku, gdy Polska odzyskała niepodległość). Ten zryw narodowowyzwoleńczy miał wpływ na dążenia niepodległościowe następnych pokoleń, spowodował też ponowne wysunięcie sprawy polskiej na arenę międzynarodową. Miał również swoje odbicie w twórczości literackiej (E. Orzeszkowa, M. Dąbrowska, S. Żeromski, B. Prus) i malarstwie (A. Grottger, J.Matejko, M. Gerymski) XIX i XX wieku.