*METODOLOGIA- nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. Klasycznie wyróżnia się metodologie: nauk ścisłych, nauk przyrodniczych, nauk społecznych.

REFLEKSA TEORETYCZNA- przedmiot badań (teoria)

R. METATEORETYCZNA- dyskurs o przedmiocie badań (wynik metodologii)

*ZADANIA METODOLOGII:

- wyznacza granic i zasady refleksji naukowej

- określa warsztat refleksji

- czuwa nad językiem

- określa reguły łączenia wiedzy poszczególnych dyscyplin lub paradygmatów

- ma być funkcjonalna (służyć badaniom)

Metodologia nauk przyrodniczych (wyjaśnienie, na podstawie których formułują się prawa nauki) ≠ metodologia nauk humanistycznych (wymagają mniej metodologii ze względu na inny obiekt badań)

JERZY KMITA - starał się wypracować metodologiczne podstawy badań o kulturze. Interpretacja humanistyczna (nauki humanistyczne)

• założenie o racjonalności polega na tym, że jakiś podmiot podejmuje czynność racjonalną, przewiduje się efekt,

• opis wiedzy tego podmiotu, który działa - zna cały zbiór swoich możliwości z ich przewidywalnymi skutkami

• opis literacki wartości (ktoś podjął taką, a nie inną decyzję)

Wytwór czynności racjonalnej = obiekt (np. wiersz dla poety)

Sens czynności racjonalnej = poeta sam wybiera ile wersów ma wiersz

Czynność nastawiona na interpretacje = czynność, która wynika z interpretacji

STRUKTURA - konstruktor badawczy

STRUKTURALIZM - wywodzi się z językoznawstwa strukturalnego. Strukturalizm jest teorią opartą na przekonaniu, iż język jest strukturą zorganizowanych systemów znaków, będących podstawowym kodem komunikacji międzyludzkiej. Strukturaliści ujmują język jako obiektywny i niezależny od konkretnego człowieka system relacji determinujący możliwości.

Strukturalizm, kierunek w nauce uważany raczej za metodę badania rzeczywistości niż określoną szkołę filozoficzną.

*STRUKTURALIZM - ZAŁOŻENIA:

- dążenie do obiektywizacji i formalizacji rezultatów badań (wyższy stopień rygoru naukowego)

- struktura jako samosterowny system - struktura nie jest prostą sumą elementów, określa relacje między nimi, badanie relacji

- traktowanie przedmiotu jako systemu

- przechodzi z systemu elementów do systemu znaków

- rozdzielność przedmiotu i podmiotu

- znaki są obiektywne

- język - ponadindywidualny system reguł - obiektywny

- podmiot i przedmiot są od siebie oddzielone (dystans!)

- język jako obiektywny i niezależny od konkretnego człowieka system relacji determinujących możliwości użycia słów i zdań

- mowa jednostkowa polegającą na tym, że w określonej sytuacji wybiera się z systemu językowego określone zwroty

*FERDYNAND DE SAUSSURE- celem było stworzenie naukowej STRUKTURY każdego JĘZYKA. Ogół zjawisk związanych z językiem nazwał LANGAGE (które składa się z):

-LANGUE: język jako system, abstrakcyjny, ponadindywidualny system reguł językowych (teoria, np. reguły jęz.pol.) <-samo w sobie nie ma znaczenia. Jest częścią społeczną mowy, zewnętrzną w stosunku do jednostki, która sama nie może go ani tworzyć ani zmienić. Istnieje on tylko dzięki pewnego rodzaju umowie zawartej między członkami społeczeństwa.

-PAROLE: mówienie, konkretne indywidualne wypowiedzi, (praktyka) <-ma znaczenie. Jest częścią indywidualna języka i mniej więcej przypadkową.

TEORIA de Saussure: /”Kurs Językoznawstwa ogólnego” - w 1916 r./

- uznanie, że wyrazy języka naturalnego są znakami, a nie nazwami;

- teza, że na znak językowy składa się kształt i pojęcie;

- teza o konwencjonalnym charakterze związku między kształtem a znaczeniem znak;

- oddzielenie języka jako systemu (franc. langue) od zdolności człowieka do posługiwania się językiem (franc. langage) i faktycznego wykorzystania konkretnego systemu językowego (franc. parole);

- uznanie, że langue (język jako system) jest zjawiskiem społecznym, danym wszystkim użytkownikom danego języka;

- określenie, na czym polega systemowość języka.

*KONCEPCJA ZNAKU De Saussure'a- znak składa się z :

-signifiant - „znaczące”, akustyczny obraz, brzmienie konkretnego słowa, odsyła nas do znaczonego (np. brzmienie słowa pies), słowo lub symbol

-signifie - „znaczona” - pojęcie psa; rzecz którą słowo lub symbol zastępuje

• tylko zespolenie tych dwóch jest ZNAKIEM.

• znak nie ma odniesienia do desygnatu - rzeczy

• każdy badany obiekt jest całościową strukturą, systemem, którego elementy ważne są ze względu na wewnętrzne powiązania i relacje

• znak jest arbitralny (arbitralność - narzucanie komuś własnego zdania w sposób nie przyjmujący sprzeciwu)- jego znaczenie nie wynika ani z odniesienia do desygnatu, ani z jakiegoś głębszego związku między znaczącym, a znaczonym

Arbitralny - dowolny w relacji obrazu akustycznego / graficznego (signifiant) do pojęcia (signifi); pojecie nie jest związane żadnym związkiem z szeregiem dźwięków, które mogą służyć jako signifiant, równie dobrze można by je przedstawić za pomocą jakiegokolwiek innego szeregu dźwięków. Więź pomiędzy tymi elementami ma charakter arbitralny, ponieważ pojęcia się zmieniają, nie ma żadnego koniecznego, naturalnego, istotnego znaczenia wiążącego signifiant i signifi.

• język funkcjonuje jako SYSTEM, funkcją języka jest konceptualizacja świata, a nie jego odzwierciedlenie

• znaczenie jest zjawiskiem społecznym, ponadindywidualnym

• znaki są obiektywne, zewnętrzne wobec podmiotu

*SEMIOTYKA, SEMIOLOGIA - wyszła od strukturalizmu - ZNAKOWOŚĆ. Wzór badań nad językiem przeniesiony do innych kultur. Zajmuje się wszelkimi systemami, procesami komunikacyjnymi - reklama, film, media. Wszystkimi środkami komunikacyjnymi.

Semiotyka nie zajmowała się podmiotem, widzem. Z jednej strony uformowała się psychosemiotyka - Sol Worth - kładła większy nacisk na problem komunikacji i sposób odbioru filmu. W większym stopniu badała relacje między znakami, a tymi co się nimi posługują (odbiorcy)

RÓŻNICE:

- strukturalizm - STRUKTURA

- semiotyka strukturalna - ZNAKOWOŚĆ

*ODDZIAŁYWANIE MET.STRUKTURALNEJ- wywodzi się z lingwistyki strukturalnej, ale oddziałuje na inne dyscypliny naukowe.

1) NA TEORIĘ LITERATURY:

-> PRASKA SZKOŁA STRUKTURALNA: Roman Jacobson, Jan Mukarovsky, wzajemnie zależności między obszarem faktów, a obszarem filozofii:

- pozytywizm - bazował na obszarze faktów, kult wiedzy, indukcja, od faktów do praw

- romantyzm - sfera dominacji filozoficznej, dedukcja. Od praw do tłumaczenia faktów.

Zależność naukowa i filozoficzna w strukturalizmie!

JAN MUKAROVSKY:

- korelacja systemu pojęciowego nauki - wzajemne relacje nadają sens pojęciom

- orientacja na znak i znaczenie

- dzieło sztuki jest punktem wyjścia badań - rozumiane jako zewnętrzna manifestacja niematerialnej struktury

- estetyka strukturalistyczna - ma być zorientowana na znak i znaczenie

- znakowość nie tylko każdego elementu dzieła sztuki, ale też całego dzieła w szerszym układzie kultury, albo społeczeństwa

- estetyka strukturalna może być elementem semiotyki

ROMAN JAKOBSON:

- język jest systemem funkcjonalnym

2) ANTROPOLOGIA, Claude Levi - Strauss:

- badał struktury pokrewieństwa

- kultura posiada budowę podobną do budowy języka

- kulturę, sztukę itp. rozumiemy jako kody wg modelu lingwistycznego porozumiewania się

- kultura - system komunikacji między ludźmi, inaczej - system relacji w obrębie, którego poszczególne przedmioty stają się znakami i jako takie stają się wymieniane, umożliwiając istnienie organizacji społecznej. Np. kobieta jest takim znakiem, jak musi wyjść za kogoś spoza rodziny

3) PSYCHOANALIZA- JACQUES LACAN, wyszła poza semiotykę bo dowartościowała podmiot

4) NARRATOLOGIA - dążyła do określenie reguł rządzących opowiadaniem

5) FILMOZNAWSTWO - awans naukowy filmoznawstwa w latach 50-tych, 60-tych - powstał Instytut Filmologii we Francji. Semiotyka strukturalna filmu rozkminiała:

- w jaki sposób film tworzy znaczenia?

- czy możemy uznać film za język?

Badania znaczenia filmu. Początek rozkmin -> ROLAND BART - „Problem znaczenia w filmie” (1860) - odnosił się bezpośrednio do koncepcji de Saussiera. Mówił, że w filmie są znaki:

- signifiant („znaczące”) - to kostium, muzyka, dekoracja, plecak. I to nas odwołuje do:

- signife - („znaczona”) uczucia, stan cywilny. Np. rozpoznajemy ucznia.

Związek ten jest analogiczny. Film NIE opiera się NA KODZIE, bo NIE MA języka.

CHRISTIAN METZ- myślał czy kino jest językiem. Czy jest system reguł - langue filmowe? Stwierdził, że nie ma języka filmowego (langue), są tylko jednostkowe przekazy filmowe - parole.

PIERRE PAUL PASSOLINI- wg niego wszystko jest znakiem, językiem. Komunikujemy się w sposób znakowy. Badanie filmu jako przekazu, jako systemu znakowego, zapisanego na taśmie filmowej.

*PSYCHOANALIZA FREUDA:

• teoria zaburzeń psychicznych

• teoria życia psychicznego

• teoria aparatu psychicznego: świadomość, nieświadomość, superego

PSYCHOANALIZA - może służyć jako narzędzie w badaniu np. literatury. Pisarz zachowuje się jak fantazjujące dziecko. Dorosły wstydzi się fantazji, bo nie wypada (superego). A pisarz może bo jest kimś więcej.

Marzenia senne - reakcja na nie stłumione i niezaspokojone potrzeby.

Funkcja literatury - czytając fantazje możemy realizować swoje fantazje. Ścisły związek z psychiką człowieka!

* ZNACZENIE PSYCHOANALIZY DLA NAUK HUMANISTYCZNYCH

Analiza mitów (wytwór ludzkiej fantazji, ale wymaga wyjaśnienia). Psychoan.próbuje to wyjaśnić - odkryła popędowość, nieświadomość i korzysta z technik analizy marzeń sennych. Złamanie tabu o kazirodztwie - mit o Edypie wg Freuda.

*PSYCHOANALIZA:

• przypomniała o podmiocie ludzkim

• zwraca się do rzeczy niepowtarzalnych, marginalnych, nawet błędnych i z nich wyciąga wnioski, np. pomyłki słowne

• kultura związana z podmiotowością, ścisłe związanie podmiotu z filmem. Pojęcie identyfikacji w psychoanalizie filmu

*TEORIA PSYCHOANALIZY w FILMOZNAWSTWIE:

1) Pożądanie w tekście - wskazujemy na zawartość, relacje, przyjemność płynącą ze śledzenie fabuły. Wszystko co jest w narracji filmowej realizuje pożądanie w tekście.

2) Pożądanie tekstu - tekst zaspokaja pragnienia, nie interesuje nas fabuła, ale głód pogrążenia się w filmie.

*ZWIĄZEK FILMU Z PSYCHOANALIZĄ: narodziły się prawie w tym samym czasie. W latach 70-tych teoria filmu sięgnęła do psychoanalizy.

*J.L. BAUDRY- ROZRÓŻNIENIE NA PODSTAWOWY APARAT I DYSPOZYTYW.

- aparat - all narzędzia i techniki potrzebne do produkcji filmu

- dyspozytyw- projektor; dotyczy spektaklu filmowego, projekcji filmu, ściśle związany z podmiotem. Projektor + miejsce jakie daje on podmiotowi. Ogół zasad składających się na sytuację odbioru filmu.

Metapsychologiczne wyjaśnienie wrażenia rzeczywistości - chodzi o projekcję filmu, a nie o sam projektor.

Aparat kina ściśle związany z perspektywą centralną wywodzącą się z malarstwa i z fotografii. Istotą aparatu jest to, że wymazuje różnice.

KINO wywołuje wrażenie rzeczywistości, naśladuje działanie aparatu psychicznego. Będąc w filmie jesteśmy ciut jak we śnie.

Odwołuje się do PLATONA - w człowieku zawsze istniało pragnienie kina. Metafora JASKINI Platona wyjaśnieniem pragnienia doznawania wrażeń w człowieku (jaskinia = kino). Regresja rozumiana jako cofnięcie się. Człowiek wyłącza swoją cielesną strukturę będąc w kinie. Poddaje się obrazom i stanowi razem z projektorem jedną strukturę ( tak jak łono matki). Powiązanie ze snem - doznanie wrażenia rzeczywistości.

*RÓŻNICE W JĘZYKU : STRUKTURALIZM vs. PSYCHOANALIZA. Język refleksji wynika z wewnętrznych założeń danego paradygmatu.

-> STRUKTURALIZM i semiotyka - język dążył do jasności, do stworzenia jasnych definicji, zwerbalizowania reguł

-> PSYCHOANALIZA - język pełen metafor, porównań

*IDENTYFIKACJA W PSYCHOANALIZIE: /Baudry/ 2 poziomy:

• bardziej fundamentalny - identyfikacja z własnym spojrzeniem, umieszczenie się w podmiotowym centrum z własnym spojrzeniem

• identyfikacja z postacią, ze światem przedstawionym, jest drugorzędna

MODELE ODBIORCY:

- semiotyka i strukturalizm : widz jest dekodującym przekaz, podmiot i przedmiot są od siebie oddzielone

- psychoanaliza: podmiot w stanie regresji; brak dystansu poznawczego

*J. LACAN - FAZA ZWIERCIADŁA

Człowiek żeby stać się człowiekiem potrzebuje jakiegoś obrazu siebie. Motyw z szympansem i dzieckiem przed lustrem. Szympans - zero reakcji. Dzidzi - radość i identyfikacja.

*BAUDRY- sięgnął do Lacana bo podmiot oglądając film, składa jego kawałki w całość - identyfikacja fundamentalna.

SKOPOFILIA - FREUD wyprowadził to z fazy dorastania, wpatrywanie się, przyjemność z patrzenia

WOJERYZM - dewiacja seksualna o zabarwieniu sadystycznym, upodobanie do podglądania osób uprawiających seks.

FEMINISTKI - przedmiotem są kobiety (mówią o nich), podmiotem faceci (mówią). Kobieta wyraża lęk przed kastracją.

TEORIA LITERATURY - BLOOM - „Lęk przed wpływem teorii poezji”. Próbuje wyjaśnić metaforycznego pisarza (relacja z ojcem):

- okres uwielbienia i identyfikacji z ojcem

- zaczyna odczuwać zagrożenie

- buntuje się przeciwko ojcu, staje się rywalem

*FENOMEN - zjawisko, rzecz obserwowalna w filozofii

*FENOMENOLOGIA - nauka filozoficzna, jeden z kierunków teorii poznania w filozofii.

Nazwa kierunku pochodzi od greckiego phainomenon oznaczającego to, co się zjawia.

• metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co i jak dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w rzeczywistości.

• podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia bezzałożeniowością. W nastawieniu naturalnym mamy na temat świata pewne założenia, domysły, teorie, spekulacje. Fenomenologia nawołuje do ich odrzucenia po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi.

• fascynacja oczywistością. Fenomenologia zaczyna budować teorię od tego, co oczywiste.

• sądy powinny być oczywiste, powinna je cechować "świetlista pewność”

• docieranie do istoty zjawisk, widzenie istotnościowe. W naoczności istotnościowej dana jest czysta istota zjawiska

- refleksja aksjologiczna (o wartościach) - kryteria piękna, estetyka

- ontologia (dotycząca bytu) - sposób istnienia np. dzieła sztuki

- refleksja epistemologiczna - podejmująca problem przedmiotu poznania

TEZY FENOM.:

• powrót do rzeczy samych (jako takich)

• odkrycie metody gwarantującej ich poznanie (świata jako takiego)

• zbudowanie filozofii pierwszej wolnej od innych warunków i założeń

TEZA O INTENCJONALNOŚCI ŚWIADOMOŚCI - świadomość jest zawsze świadomością czegoś

REFLEKSJA ONTOLOGICZNA - zadaje pytanie, których nie zadawał strukturalizm i semiotyka. Pyta o naturę i sposób istnienia dzieła sztuki. (zależne od świadomości twórcy i od świadomości odbiorcy)

INGARDEN - największym uznaniem cieszy się Ingarden, jako twórca specyficznej teorii estetyki i drobiazgowych analiz dotyczących sposobu istnienia i budowy dzieła sztuki. Zainteresowania jego związane z estetyką wynikały z chęci rozpatrzenia istnienia przedmiotu intencjonalnego, aby następnie łatwiej zrozumieć istnienie przedmiotów realnych. Wyróżnił trzy rodzaje wartości estetycznych: estetycznie neutralne, mające cechy estetyczne albo wartościujące cechy i wartości o własnych determinantach jakościowych.

Wyróżnił on w filmie dwie warstwy:

• zrekonstruowanych wyglądów wzrokowych, które są podstawową tkanką wizualną każdego filmu;

• przedmiotów przedstawionych;

Komplementarność tych dwóch warstw objawia się tym, że przez konstruowane wyglądy wzrokowe przejawiają się odpowiednie przedmioty; współistnienie obydwu wymienionych warstw doprowadza do zaistnienia zjawiska polifonii.

„Kilka uwag o sztuce filmowej” - kino jest sztuką. Film jest widowiskiem filmowym wytwarzanym za pomocą paska celuloidu. Ma świadomość dwoistości budowy filmu. Nie interesuje się rzeczywistością prefilmową(?) - scenografią, aktorami, natomiast interesuje się fantomami(?)- wytworzone, fikcyjne postacie filmowe. Koncepcja Ingardea nie obejmuje filmu dokumentalnego. Film funkcjonuje na pograniczu wielu innych sztuk. Uważa, że jest najbliżej malarstwa przedstawionego schematem literackim. Najważniejszy w widowisku jest wygląd, fantomy, fenomeny.

Jednym z podstawowych twierdzeń Romana Ingardena na temat budowy dzieła

literackiego, która jest mu z natury właściwa i która ma to dzieło konstytuować,

jest twierdzenie o WIELOWARTOWOŚCI DZIEŁA LITERACKIEGO:

1. Warstwa brzmień słownych i budujących się na nich językowych tworówów brzmieniowych wyższego rzędu

2. Warstwa jednostek lub całości znaczeniowych różnego rzędu

3. Warstwa różnorodnych uschematyzowanych wyglądów i ciągów lub szeregów wyglądowych

4. Warstwa przedmiotów przedstawionych w dziele i ich losów

4 warstwy dzieła literackiego: (w skrócie..)

- twory językowo brzmieniowe (?)

- warstwa znaczeń

- wyglądy rzeczy

- przedmioty przedstawione (przedmioty i ludzie z bajki)

Warstwy te mogą ulec pomnożeniu, a każde takie pomnożenie następuje

w przypadku wprowadzenia każdego kolejnego podmiotu mówiącego w dziele.

Wszystkie warstwy tworzące dzieło nie są zarazem jedynie luźną wiązką składników,

ale tworzą swoista organiczna całość, polifoniczna wprawdzie, ale ściśle

ze sobą powiązana. Warstwowość struktury dzieła literackiego, wskazywało na wagę wrażeń wyglądowych (wzrok, słuch, dotyk itd.) w jego percepcji. Dla Ingardena dzieło było tworem językowo-przedmiotowym: oto podstawowe składniki jego struktury - morfemy, wyrazy, zdania - nadbudowują świat wyobrażeń; następuje tu znamienne przejście od języka do zmysłów.

WIDOWISKO - twór o budowie warstwowej (dwie ostatnie warstwy - wygląd rzeczy, przedmioty przedstawione)

WYGLĄD łączy widowisko filmowe z malarstwem. Najważniejsza warstwa. Wygląd jest czymś co pośredniczy pomiędzy rzeczą i świadomością.

Wyglądy przywołują do życia przedmioty, fantomy.

3 PODSTAWY BYTOWE dzieła sztuki:

1) Fundament powstania dzieła sztuki (taśma, pasek celuloidu)

2) Fundament wykonania (ekran)

3) Fundament utrwalenia (taśma, pasek celuloidu)

*FILM JAKO SZTUKA INTERMEDIALNA:

Film rozumiany jako sztuka ruchomego obrazu. Jest tworem intermedialnym, w jednym przekazie integrującym najrozmaitsze techniki i technologie (niekiedy także i praktyki) audiowizualne spod znaku kina i mediów elektronicznych, jak choćby »klasyczną« analogową rejestrację faktów profilmowych z techniką wideo (blue box), z cyfrową animacją, grafika komputerową, symulacją komputerową... Sztuką intermedialną - na styku różnych przekaźników - film był zawsze, bo od samego początku dokonywała się w nim integracja rozmaitych sztuk (a zarazem i przekaźników): teatru, literatury, muzyki, plastyki, tańca, nade wszystko zaś fotografii, której przecież zawdzięcza swe istnienie”.

---