Polityka pieniężna (inaczej polityka monetarna) - systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe.
Cele polityki monetarnej banku centralnego
Cel finalny (główny i nadrzędny) - jest to odpowiednio zdefiniowany cel ogólnogospodarczy wynikający z realizacji polityki ekonomicznej danego kraju. Przykładowo w Polsce celem finalnym NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o ile nie ogranicza to realizacji tego celu” (Ustawa o NBP z 1997 r.).
Cel pośredni - wyznaczenie określonej kategorii ekonomicznej, która pozostaje w stabilnej relacji z celem finalnym. Przykładowo w Polsce NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego, choć dopiero w 2004 r. Rada Polityki Pieniężnej ustaliła wysokość owego celu inflacyjnego na 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik CPI powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 proc.[1].
Cele operacyjne, które zależą od celu finalnego i powinny wpływać na cel pośredni:
Kontrola stóp procentowych
Kontrola przyrostu podaży pieniądza
Stabilizowanie poziomu kursu walutowego
Kształtowanie masy pieniądza rezerwowego
Kształtowanie poziomu stóp procentowych
Działania banku centralnego w ramach celów operacyjnych można podzielić na:
Politykę restrykcyjną (twardą), której celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku, podwyższanie stóp procentowych, zmiany poziomu rezerw obowiązkowych - jest to polityka antyinflacyjna.
Politykę ekspansywną (miękką), której celem jest zwiększanie podaży pieniądza poprzez zakup papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżanie stóp procentowych, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych.
Strategie realizacji celów
Jako, że bank centralny nie ma możliwości bezpośredniego oddziaływania na poziom cen, koncentruje się na określaniu i realizacji celów operacyjnych[2]. Określa zatem poziom zmiennych, do których przeważnie zalicza się podaż pieniądza, stopę procentową, kurs walutowy, nominalny PKB oraz prognozę inflacji - pełnią one rolę wskaźników polityki pieniężnej[2]. Ich wrażliwość pozwala na łatwiejsze określenie, czy prowadzona przez bank centralny polityka jest ekspansywna, czy raczej restrykcyjna w stosunku do danego okresu[2].
strategię monetarną (ang. monetary targeting) - jako bezpośredni cel występuje podaż pieniądza[2];
operowanie zmianami stopy procentowej (ang. interest rate targeting) - wpływanie na ceny kredytów[3];
oddziaływanie na kurs walutowy (ang. exchange rate targeting) - uwzględnianie jego wpływu na ceny eksportu i importu oraz pośredniego wpływu na poziom cen krajowych[4];
oddziaływanie na dochód nominalny (ang. nominal income targeting) - uzależnianie polityki pieniężnej od dochodu nominalnego[5]
strategię bezpośredniego celu inflacyjnego (ang. direct inflation targeting) - dążenie do uzyskania określonego poziomu inflacji. W strategii tej korzysta się również z prognozowania poziomu inflacji[5].
Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej
Instrumenty polityki pieniężnej to instrumenty jakimi posługują się banki centralne w celu kontroli podaży pieniądza i krótkoterminowej stopy procentowej[6].
instrumenty pośrednie - oddziałują na płynność bankową, czyli podaż i koszt kredytów. Banki centralne czynią to za pomocą trzech klasycznych instrumentów, do których należą;
polityka dyskontowa - zmiana oficjalnej stopy redyskontowej;
operacje otwartego rynku - sprzedaż lub skup papierów wartościowych z rynku;
kontrola rezerw obowiązkowych - regulacja poziomu rezerw obligatoryjnie gromadzonych przez banki;
instrumenty typu administracyjnego - związane z bezpośrednią kontrolą banku centralnego nad systemem bankowym - np. racjonowanie kredytów.
Ponadto banki centralne oddziaływać mogą przez perswazję (ang. moral suasion) - przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych. Polega to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i rząd nieformalnych zaleceń w celu wymuszenia określonych działań. Często oddziaływanie to ma skalę znacznie szerszą - międzynarodową i wywierane jest przez międzynarodowe organizacje finansowe
Polityka pieniężna, polityka monetarna, część ekonomicznej polityki państwa obejmująca decyzje dotyczące kształtowania podaży pieniądza, w celu dostosowania jej do potrzeb gospodarki.
Ponieważ podaż pieniądza uzależniona jest od jego emisji oraz od wartości udzielonych przez banki komercyjne kredytów, sterowanie nią polega na utrzymywaniu określonego, możliwie stabilnego tempa emisji pieniądza oraz regulowaniu aktywności kredytowej banków komercyjnych. Instrumentami polityki pieniężnej są:
1) stopa procentowa kredytu refinansowego, tj. kredytu zaciąganego przez banki komercyjne w banku centralnym. Jej podwyższenie powoduje wzrost stóp oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych, ograniczenie wartości udzielanych przez nie kredytów i zmniejszenie podaży pieniądza. Obniżenie stopy kredytu refinansowego powoduje skutki odwrotne.
2) stopa rezerw obowiązkowych, wyrażająca minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów. Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza możliwości udzielania kredytów przez banki komercyjne, a zatem ogranicza podaż pieniądza, obniżenie tej stopy powiększa podaż pieniądza.
3) stopa rezerw specjalnych, określająca procentowo część depozytów, którą banki komercyjne obowiązkowo muszą przekazać do banku centralnego jako rezerwę specjalną. Skutki jej zmian są identyczne jak w przypadku stopy rezerw obowiązkowych.
4) operacje otwartego rynku.
Polityka pieniężna może mieć charakter ekspansywny (łagodny) - państwo, wykorzystując wymienione instrumenty, zwiększa podaż pieniądza w celu pobudzenia popytu globalnego, wzrostu dochodu narodowego i zatrudnienia (powstaje tu jednak realna groźba inflacji), albo restrykcyjny (twardy) - państwo ogranicza podaż pieniądza, dążąc do zmniejszenia nadmiernego popytu i związanego z tym wzrostu cen (ten typ polityki pieniężnej wykorzystywany jest w walce z inflacją). Realizując określone cele polityki ekonomicznej, państwo posługuje się zazwyczaj odpowiednią kombinacją polityki pieniężnej i polityki fiskalnej.