Metoda Vojty
Rys historyczny
Twórcą metody Vojty był Prof. Dr. Vaclav Vojta (neurolog oraz neurolog dziecięcy)
Urodzony w 1917r. w Czechach, zmarł w 2002 w Monachium. W 1968r. Wyemigrował do Niemiec. Pracował w Kolonii w Uniwersyteckiej Klinice Ortopedii, oraz w Centrum Dziecka w Monachium. Od 1990r. wykładał na uniwersytecie Karola w Pradze.
Vaclav Vojta jest odkrywcą odruchowej lokomocji, wynalazcą diagnostycznej i terapeutycznej metody nazwanej jego nazwiskiem.
Założenia metody reprezentowane są przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Vojty, jest to zespół wykształconych nauczycieli metody - terapeutów i lekarzy. Od 35 Międzynarodowe Stowarzyszenie Vojty szkoli następnych specjalistów.
Diagnostyczna metoda Vojty
Została nazwana przez autora metodą kinezjologiczną, ponieważ na podstawie obserwacji wzorców ruchowych występujących u niemowlęcia pozwala ocenić stan rozwoju motoryki i postawy w pierwszym roku życia - jest to stan ontogenezy motorycznej i posturalnej.
Badanie neurorozwojowe
Opiera się na trzech elementach:
Dokładnej znajomości prawidłowego rozwoju, i oceny motoryki spontanicznej niemowlęcia w leżeniu na brzuchu i na plecach
7 odruchowych reakcji posturalnych, jest to zdolność do automatycznej kontroli ciała w przestrzeni
Wybranych odruchów pierwotnych
Rozwój psychoruchowy
Jest wynikiem dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego
Jest stymulowany przez orientację wzrokową, słuchową, dotykową i węchową
Jest zależny od motywacji dziecka do poznawania otoczenia
Wymaga obecności niezaburzonych:
- automatyzmu sterowania ciałem
- mechanizmów podporowo - wyprostnych
- fazowych ruchów celowych
Metoda Vojty
W metodzie Vojty nie naucza się, nie ćwiczy i nie trenuje „normalnych” procesów ruchowych: chwytanie, wstawanie, chodzenie. Metoda Vojty pobudza do aktywności mózg i drzemiące w nim „wrodzone, zakodowane wzorce ruchowe” oraz wymusza przetransportowanie tej aktywności do mięśni tułowia i kończyn w formie skoordynowanych ruchów.
Rozwój psychoruchowy
Obserwacja rozwoju w leżeniu przodem i tyłem przebiega pod kątem oceny:
- funkcji podporowych kończyn górnych
- stanu symetrii organu osiowego (głowa tułów) , którego najważniejszą częścią jet kręgosłup i współistniejące z nim stawy kuliste barkowe i biodrowe
- stopnia centrowania kości udowej i ramiennej oraz procesu niwelowania nadmiernych krzywizn kręgosłupa
Reakcje ułożeniowe
Są wywołane przez nagłą zmianę ułożenia dziecka w przestrzeni
Są motorycznymi odpowiedziami ośrodkowego układu nerwowego na tę sytuację
Są przyjmowane przez dziecko automatycznie w postaci konkretnych wzorców ruchu i postawy
Dynamika reakcji zmienia swój obraz: w zależności od wieku niemowlęcia, od poziomu dojrzałości OUN
Wybrane przez Vojtę reakcje
Reakcja trakcji
Reakcja Landau'a
Reakcja zawieszenia pachowego
Wychylenie boczne wg.Vojty
Reakcja zawieszenia poziomego (collis)
Reakcja zawieszenia pionowego (Paiper/Isbert)
Reakcja zawieszenia pionowego (collis)
W reakcjach ułożeniowych oceniamy zdefiniowane kinezjologicznie wzorce globalne i częściowe
- występują niezależnie od woli i motywacji dziecka
- u zdrowych niemowląt powtarzają się w tym samym kształcie
- w zaburzeniach neurologicznych ujawniające typowe odchylenia
Sposób wykonania badania
W jednakowych warunkach gabinetu
W odpowiedniej temperaturze
Stosując jednakowe chwyty na tułów i kończyny dziecka
Podawany taki sam bodziec czucia przy zmianie położenia ciała
Reakcja trakcji
Wykonanie - z leżenia na plecach pociągamy niemowlę za rączki tak aby oderwało głowę od podłoża do 45 stopni
Oceniamy
- utrzymanie głowy
- zachowanie nóg w obrębie bioder i kolan
Reakcja trakcji - dynamika w kolejnych miesiącach
Globalny wzorzec:
Bierna reakcja głowy i kkd.
Aktywniejsze zgięcie nóg i chwilowe utrzymanie głowy
Aktywne zgięcie nóg i synergia zgięciowa
Dążenie do siadu z uniesionymi nogami
Uzyskanie podporu na tylnych powierzchniach nóg
Reakcja Landau'a
Wykonanie - utrzymanie dziecka dokładnie horyzontalnie, pod brzuszek na dłoni z przygięciem głowy do tułowia, aby zapobiec orientacji optycznej
Oceniamy:
- utrzymanie głowy, tułowia i kręgosłupa
- zachowanie kończyn górnych i dolnych
Wzorzec globalny reakcji od zgięcia do wyprostu:
Bierny zwis ciała
Cranio-caudalny wyprost kręgosłupa szyjnego
Cranio-caudalny wyprost odcinka C i Th
Cranio-caudalny wyprost całego kręgosłupa, aktywne zgięcie nóg
Wyprost kręgosłupa, zgięcie w stawach biodrowych, luźny wyprost w kolanach- przygotowanie do podporu na stopach.
Reakcja zawieszenia pachowego
Wykonanie - unosimy dziecko do pionu tyłem do badającego chwytając oburącz za klatkę piersiową
Oceniamy - zachowanie nóg
Reakcja zawieszenia pachowego - wzorzec globalny
Bierne zgięcie zwisających kkd.
Zmniejszenie stopnia bezwładnego zwisania nóg
Aktywne zgięcie nóg
Dążenie do podporu na stopach
Pełne obciążanie stóp
Reakcja wychylenia bocznego wg.Vojty
Wykonanie - z pozycji na brzuchu, po otwarciu rąk unieś dziecko do pionu trzymając oburącz za klatkę piersiową tyłem do badającego energicznie pochylić tułów do pozycji horyzontalnej do boku, powtarzamy to w drugą stronę
Oceniamy
- ułożenie głowy, tułowia
- kończyn górnych
Reakcja wychylenia bocznego wg.Vojty - wzorzec globalny
Moro - podobny wzorzec kończyn górnych, bezwładne zgięcie nogi z pronacją
Moro - podobne odwiedzenie ramienia, zgięcie nogi
Moro - podobne odwiedzenie ramienia, przyciągnięcie kolana do brzuch
W pełni rozwinięta synergia zgięciowa nogi i luźne zgięcie w stawie barkowym i łokciowym
Przejście do wyprostu nogi i ramienia
Wyprost nogi wobec głowy dążącej do pionu, wyprost ramienia
Reakcja zawieszenia poziomegowg.Collis
Wykonanie - z pozycji leżenia na boku, tyłem do badającego, chwytając za ramię i udo górnoleżących kończyn podnosimy dziecko nad podłoże energicznym ruchem i natychmiast oceniamy. Przed wykonaniem badania musimy otworzyć rękę wolnej dolnoleżącej kończyny.
Oceniamy - zachowanie ręki, ramienia i nogi.
Reakcja zawieszenia poziomego wg.Collis - wzorzec globalny
Moro - podobna reakcja ramienia z obejmowaniem, bierne zwisanie zgiętej nogi
Moro - podobna reakcja odwiedzenia ramienia, bierne zwisanie zgiętej nogi
Zgięcie ramienia i zgięcie nogi
Pronacja przedramienia, poszukiwanie podparcia na ręce, zgięta noga
Podpór na otwartej ręce, noga zgięta w płaszczyźnie strzałkowej
Utrzymanie ciężaru ciała na otwartej ręce, zgięcie nogi w płaszczyźnie czołowej
Utrzymanie ciężaru ciała na otwartej ręce, dążenie nogą do podporu na stopie
Podpór na ręce i podpór na całej stopie
Reakcja zawieszenia pionowegowg.Peipera-Isberta
Wykonanie - z leżenia na plecach i w symetrii ustawienia głowy, po uprzednim otwarciu obu rąk unosi się dziecko dynamicznie do góry, do pionu, trzymając za ob uda.
Oceniamy - ramiona, ręce, głowę tułów
Reakcja zawieszenia pionowegowg.Peipera-Isberta - globalny wzorzec
Moro - podobna reakcja ramion z obejmowaniem
Moro - podobne odwiedzenie ramion, wyprost kręgosłupa szyjnego
Dążenie rękami do podporu o podłogę, wyprost C i Th
Obronna reakcja kończyn górnych z dążeniem do podporu na podłożu, wyprost całego kręgosłupa
Reakcja dowolna - zgięcie tułowia do przodu, próba uchwycenia za ubranie badającego
Reakcja zawieszenia pionowego wg.Collis
Wykonanie - z ułożenia na plecach unosimy dziecko do pionu chwytając za jedno udo. Natychmiast oceniamy reakcję i asekurujemy głowę.
Oceniamy - zachowanie wolnej kkd.
Reakcja zawieszenia pionowego wg.Collis - globalny wzorzec
Zgięta noga w kolanie i biodrze biernie zwisa
Noga luźno wyprostowana w kolanie i zgięta w stawie biodrowym utrzymana jest horyzontalnie
O czym mówią reakcje posturalne
Diagnozują zaburzenia ośrodkowej koordynacji
Pomagają ustalić główny problem do terapii
Służą kontroli efektów terapii
Wskazują prognozę poprzez analizę dynamiki zaburzeń posturalnych
Patologiczne wzorce częściowe można zauważyć w obrębie
Głowy, Tułowia, Rąk, Ramion, Nóg
Mogą mieścić się w obrazie asymetrii.
Badania kinezjologiczne noworodków wykazały że:
70% ma wszystkie prawidłowe reakcje posturalne
18% wykazuje najlżejsze zaburzenia ośrodkowej koordynacji 1-3 nieprawidłowych reakcji
7,5% wykazuje lekkie zaburzenia ośrodkowej koordynacji 4-5 nieprawidłowych reakcji
4% wykazuje średniociężkie zaburzenia ośrodkowej koordynacji 6-7 nieprawidłowych reakcji
0,5% ma ciężkie zaburzenia ośrodkowej koordynacji nieprawidłowe napięcie mięśniowe i wszystkie reakcje
1 i 2 stopień nie wymaga terapii ( do kontroli), pozostałe wymagają terapii.
Odruchy, automatyzmy, reakcje
Różnią się kompleksowością odpowiedzi
Wyzwalane przez zastosowanie określonego bodźca
Niezależne od woli badanego
Odruchy mają określony czas kiedy powinny występować
Czynności odruchowe
Objaw oczu lalki do 6 tygodni
Odruch chwytny ręki maksymalnie nasilony 12-36 doby
Odruch podparcia stóp od urodzenia do 6 tygodni
Czynności zależne od woli dziecka
Wodzenie wzrokiem po 4-6 tygodnia życia
Chwyt dowolny od 4 miesiąca życia i ewolucja tego chwytu w dalszych miesiącach
Dowolny podpór na stopach kkd. Po 7 miesiącu
Odruchy patologiczne
Nadłonowy skrzyżowanego wyprostu po 3 miesiącu
Galanta i Moro po 4 miesiącu
Odruch chwytny rąk po 6 miesiącu
Terapia
Możliwości wielostronnego zastosowania:
- W zaburzeniach ośrodkowej koordynacji u niemowląt
- W zaburzeniach motoryki spowodowanych uszkodzeniami mózgu
- W obwodowych niedowładach kończyn górnych i dolnych
- Przy różnorodnych chorobach mięśni
- W schorzeniach i ograniczeniach funkcji kręgosłupa
- W uszkodzeniach ortopedycznych
- Jako leczenie towarzyszące niedorozwoju stawów biodrowych
- Przy zaburzeniach oddychania, połykania i żucia
- Terapia Vojty, niezależnie od wieku dziecka pozwala na wywoływanie wszystkich mechanizmów składających się na prawidłowy rozwój, a w przyszłości na prawidłową lokomocję
- Im wcześniej tym lepiej- może być stosowana od dnia narodzin do późnej starości,
- Metoda ta bazuje na odruchowej lokomocji- terapeuta bazuje poprzez bodźce „ na drodze odruchowej”
Odruchowa lokomocja która stanowi podstawę terapii metodą Vojty stymulowana jest z 3 pozycji wyjściowych - na brzuchu, na plecach i w pozycji bocznej.
Na brzuchu - odruchowe pełzanie
Na plecach - 1 faza do obrotu
Na boku - 2 i 3 faza do obrotu
Do wyzwalania reakcji ruchowych służy
10 stref, tzw. stref wyzwalania, rozmieszczonych na tułowiu, kkg i kkd.
Przy kombinacji różnych stref, przez zmienne zastosowanie naciągania i ucisku uaktywniane są oba wzorce ruchowe odruchowy obrót i odruchowe pełzanie.