Ćwiczenie V

Dawka lecznicza (dosis terapeutica s. curativa) określa się pewną ilość leku wprowadzoną do ustroju albo jednorazowo (dosis pro dosi) albo w ciągu 24 godzin (dosis pro die), która sprowadza do normy (homeostazy) czynności organizmu zaburzone chorobą. Oprócz pojęcia dawki leczniczej używa się dawki maksymalnej (dosis maxima) - jest to maksymalna dopuszczona dawka lecznicza. Dawka progowa, minimalna (dosis minima) to najmniejsza ilość leku, która wywołuje pewną określoną, widoczną reakcję w organizmie.

Znane w środowisku lekarskim jest postępowanie, gdy pierwsza dawka jest wyższa od następnych i równa się kilku dawkom jednorazowym. Jest to tzw. metoda leczenia uderzeniowego stosowana w terapii schorzeń bakteryjnych, przy hipowitaminozie i antybiotykoterapiach. W tej metodzie pierwsza dawka to dawka nasycająca (uderzeniowa), która odpowiada ilości leku potrzebnego do bardzo szybkiego uzyskania stężenia terapeutycznego. Następnie stosuje się dawki podtrzymujące (uzupełniające), które odpowiadają ilości leku koniecznego do utrzymania stężenia terapeutycznego. W farmakologii mamy inne też pojęcia:

• dawka efektywna (effective dose, ED)

• dawka toksyczna (toxic dose, TD)

• dawka śmiertelna (lethal dose, LD)

Aby te dawki przybrały charakter ilościowy, danemu symbolowi przyporządkowana jest liczba oznaczająca procenty, np. LD₃, TD₉₇. Liczba ta informuje nas u jakiej części zwierząt doświadczalnych wystąpi dane działanie, a więc:

• LD₃ oznacza, że po podaniu danego środka padło 3% zwierząt,

• ED₅₀ - u 50% zaobserwowano wyraźne działanie podanego środka (skutki farmakologiczne),

• TD₉₇ - 97% zwierząt zatruło się podaną dawką środka.

W badaniach klinicznych dawka efektywna = dawka lecznicza.

Przy dawkowaniu leków istotne jest by znać wskaźnik leczniczy (index therapeuticus, IT) - określa on bezpośrednio stosowanie danego leku. Do wyznaczania IT służą dawki średnie:

IT = TD₅₀/ED₅₀

Wskaźnik ten informuje nas, jaki jest przedział pomiędzy leczniczym a toksycznym działaniem danego leku. Im większy IT, tym lek jest bezpieczniejszy.

Czynniki które mają wpływ na wielkość dawek w lecznictwie weterynaryjnym:

• różnice gatunkowe:

• dotyczą różnych reakcji poszczególnych gatunków na ten sam lek; stwierdzono różnicę w reakcji różnych gatunków na morfinę (u większości gatunków zwiększa ona pobudliwość, szczególnie u kotów, zaś u psów przeciwnie - w początkowej fazie działa depresyjnie na OUN),

• dotyczy różnic we właściwościach przewodu pokarmowego u zwierząt poszczególnych gatunków. Wchłanianie leku zależy na przykład od pH środowiska (przy podawaniu leków per os u przeżuwaczy trzeba pamiętać, że pH jest inne w przedżołądkach, inne w trawieńcu, a inne w jelitach, podobnie u innych gatunków pH w żołądku i jelitach ma różne wartości). Także długość przewodu pokarmowego ma duże znaczenie. Zwierzęta roślinożerne mają dłuższy przewód pokarmowy i wchłonięcie jest pełniejsze, zaś w krótkim przewodzie mięsożerców lek może nie mieć czasu, by wchłonąć się w odpowiedniej dawce,

• dotyczy wielkości danego gatunku - jeśli przyjmiemy, że dawka dla człowieka i dużego psa ma wartość 1, to dawki dla innych gatunków zwierząt wynoszą: bydło - 15 (czyli jest 15 razy większa od dawki psiej), koń - 10, owca, koza i świnia - 5, kot - ½, list - ½-1, królik - ¼-½.

• masa ciała - w medycynie konwencjonalnej jest podstawowym kryterium wyliczania odpowiedniej dawki leku - preparat stosujemy na jednostkę masy ciała (w medycynie niekonwencjonalnej, np. w homeopatii, masa ciała nie ma znaczenia - dawka jest jednakowa dla doga i pekińczyka…). Masa ciała wskazuje na ilość tkanek, na które lek ma działać. Efekt: przez odpowiednie dawkowanie winniśmy uzyskać odpowiednie stężenie leku w tkankach objętych procesem chorobowym.

• wiek:

• u zwierząt w wieku do 3 tygodni życia występuje upośledzona przemiana leków w skutek nie w pełni wykształconego układu enzymatycznego (głównie układu cytochromu P45),

• upośledzona przemiana leków występuje też u osobników starych lub osłabionych po ciężkiej chorobie; należy wyliczyć odpowiednio mniejszą dawkę w stosunku do dawki ustalonej na podstawie masy ciała,

• jeżeli przyjmiemy, że zwierzę dorosłe dostanie dawkę w ilości 1, to zwierzę na pograniczu wieku dorosłego powinno dostać ½ dawki, a zwierzę młode lub chore i osłabione - 1/8 do ¼ dawki.

• płeć:

• u samic aktywność enzymów mikrosomalnych w wątrobie jest niższa, więc generalnie wiele leków działa u nich silniej i jest bardziej toksyczna niż jest to u samców, np. barbiturany, morfina, petydyna; u samców indukcja enzymów jest silniejsza pod wpływem wydzielanego testosteronu,

• przed podaniem leku samicy powinniśmy zapytać właściciela o ewentualną ciążę samicy i ogólnie o stan czynnościowy jej układu płciowego. Należy unikać podawania samicom ciężarnym leków przeczyszczających oraz tych leków, które działają embriotoksycznie lub teratogennie,

• większość leków może przenikać z krwi do mleka, więc trzeba dowiedzieć się czy samica jest karmiąca i jakim wieku są młode. Antybiotyki, zwłaszcza beta-laktamowe (penicyliny), znajdujące się w mleku mogą prowadzić do reakcji uczuleniowej i w efekcie nawet do śmierci młodych (lub uczulonego konsumenta mleka).

• droga wprowadzenia leku:

• wybór drogi wprowadzenia leku zależy od:

• stanu fizjologicznego zwierzęcia (np. w przypadku wymiotów nie podajemy leków per os),

• właściwości fizykochemicznych leku - te same leki mogą mieć różne postacie, inne do stosowania doustnego, inne do zewnętrznego, jeszcze inne do iniekcji, np. preparaty zawierające glikol propylenowy stosowane są zewnętrznie, a te z wodą i alkohol często per os,

• pożądanego czasu od podania do efektu działania (np. leki podane dożylnie działają natychmiast, domięśniowo lub podskórnie - nieco później, a podane doustnie działają długo, ale ze znacznym opóźnieniem),

• miejsca, na które lek ma działać (np. przy zakażeniach bakteryjnych przewodu pokarmowego, biegunkach, staramy się ograniczyć ogólnoustrojowe skutki niepożądane i leki podajemy per os, a nie na przykład w iniekcji).

• dawkowanie: jeśli za 1 przyjmiemy dawkę do podania doustnego, to dawki w przypadku innej drogi podania wynoszą:

• podskórnie - ½

• dożylnie - ¼

• domięśniowo - 1/3 do ½

• doprostniczo - ½

• podział dróg wprowadzania::

• enteralna (droga jelitowa)

• doustnie (per os, p.o.)

• doprostniczo (per rectum)

• parenteralna (droga pozajelitowa)

• iniekcje (iniectiones, l.poj. iniectio)

• dożylne (iniectio intravenosum, i.v.)

• domięśniowe (iniectio intramuscularis, i.m.)

• podskórne (iniectio subcutanea, s.c.)

• dootrzewnowe (iniectio intraperitonealis)

• nadoponowe (iniectio epiduralis)

• doopłucnowe (iniectio intrapleuralis)

• domostkowe (iniectio intrasternalis)

• okołolędźwiowe (iniectio paralumbalis)

• doskórne (iniectio intradermalis)

• dokomorowe (iniectio intracerebroventricularis) (dotyczy komór mózgu)

• wziewy, inhalacje (inhalatio)

• środki do znieczulenia ogólnego, np. halotan,

• substancje zwiotczające mięśnie, głównie oskrzeli, np. przy astmie (Clenbuterol)

• wlewy podskórne (hypodermoclyris) - dotyczy większej ilości płynów (np. kroplówka podana podskórnie)

^{Kopiowanie zalecone
2009 Hobbit & Leniwiec}

3

śr. zwiotczające mięśnie gładkie

śr. znieczulenia ogólnego

dokomorowe

doskórne

okołolędźwiowe

domostkowe

doopłucnowe

nadoponowe

dootrzewnowe

(intraperitonealis

podskórne s.c.

(subcutanea)

domięśn. i.m.

(intramuscularis)

dożylne i.v.

(intravenosum)

wlewy podskórne

inhalacje

(inhalatio)

doprostnicza

(per rectum)

doustna p.o.

(per os)

iniekcje

(iniectiones)

pozajelitowa (parenteralna)

jelitowa (enteralna)

droga wprowadzania

---