PROCES TONIĘCIA
Wstęp
Utonięcie typowe
Utonięcie nietypowe
Utonięcie pośrednie
Rozpoznanie wypadku tonięcia
I. WSTĘP
Tonięcie:
Proces w wyniku którego pierwotnie dochodzi do zaburzeń oddechowych, spowodowanych podtopieniem lub zanurzeniem w cieczy. Ciecz znajdującą się w drogach oddechowych uniemożliwia oddychanie. Poszkodowany może przeżyć ten proces lub może on zakończyć się zgonem, lecz niezależnie od wyniku końcowego określa się proces ten jako toniecie.
Rozwijające się niedotlenienie:
W ciągu pierwszych 72 godzin od podtopienia, u pacjentów występuje wysokie ryzyko rozwinięcia się ostrej niewydolności oddechowej. Dochodzi do niej w wyniku przedostania się wody do płuc. Następują zniszczenia warstwy surfaktantu, zapadnięcia się pęcherzyków płucnych oraz pojawienia się przecieku tętniczo-żylnego. Dodatkowo, może rozwinąć się zapalenie płuc, szczególnie w przypadku tonięcia w zanieczyszczonej wodzie. W skutek rozwijającego się niedotlenienia, śmierć może nastąpić już po wydobyciu ofiary z wody. Śmierć taka nazywana jest „utonięciem na sucho”.
Uwaga! Każdy, nawet pozornie błahy przypadek tonięcia, przy którym istnieje podejrzenie o wciągnięcie nawet niewielkich ilości wody do płuc musi być bezwzględnie skontrolowany przez lekarza.
Utonięcie:
Jest to śmierć wynikła z procesu tonięcia.
Medycyna sądowa dzieli utonięcia na:
1) Typowe: według 5 okresowego podziału.
2) Nietypowe: na proces tonięcia wpływają zmiany w narządach wewnętrznych.
3) Pośrednie: zwane inaczej „śmiercią w wodzie", gdzie śmierć następuje jeszcze przed dostaniem się wody do płuc.
Utopienie:
Opadnięcie ciała na dno, śmierć następuje z innych przyczyn niż utonięcie. Utopić można również krzesło, czy inny przedmiot.
II. UTONIĘCIE TYPOWE
Dzielone jest na pięć okresów. Mimo swojej nazwy, w praktyce tonięcie bardzo rzadko przebiega dokładnie wg. przedstawionego schematu.
Okres l faza wstępnej paniki
Trwa zazwyczaj 5-15 sekund i charakteryzuje się gwałtownymi głębokimi ruchami wdechowymi i wydechowymi wywołanymi podrażnieniem zakończeń nerwowych skóry przez zimną wodę. W tym okresie może dojść do wciągnięcia niewielkich ilości wody do płuc. Objawy te charakterystyczne są dla wypadków niespodziewanego znalezienia się w wodzie. Efekt ten nie występuje wśród osób nieprzytomnych i przy wpadnięciu do wody o temperaturze zbliżonej do temperatury ciała oraz przy wcześniejszym oswojeniu się z tą wodą, na przykład kiedy nieumiejący pływać natrafi podczas kąpieli na stromy spadek dna. Tonący zdaje sobie sprawę ze swojego położenia i stara się nie dopuścić do zachłyśnięcia się wodą. Świadomość braku umiejętności pływania i ocena niebezpieczeństwa sytuacji wywołują u niego panikę. Jest to okres niebezpieczny także dla ratownika. W czasie akcji trzeba zachować szczególną ostrożność.
Okres II faza świadomego oporu
Trwa tak długo, jak długo tonący jest w stanie powstrzymać się przed wciągnięciem wody do płuc. Czas trwania - przeciętnie 30-60 sekund. Występu je tu świadoma walka o niewchłanianie wody i zatrzymanie powietrza w płucach. Jest to najbardziej dramatyczny moment i w dalszym ciągu szalenie niebezpieczny dla ratownika. Tonący walczy o życie, co uwidacznia się w postaci wykonywania gwałtownych ruchów mających na celu skierowanie go ku powierzchni wody. Taka intensywna praca mięśniowa pochłania duże zasoby tlenu, przez co skraca tę fazę blisko trzykrotnie. Obliczono, że osoby pływające mogą zużyć nawet pięciokrotnie więcej tlenu od osób nieruchomo zanurzonych pod wodą. Przebieg tego okresu zależy również od: indywidualnej wrażliwości na brak tlenu, stopnia wytrenowania organizmu, temperatury wody i głównie od zasobów tlenu jaki zawierał organizm w momencie zaistnienia wypadku. Dalsza obrona przed wchłonięciem wody polega na nasileniu wydechów i połykaniu wody. W końcu nagromadzony nadmiar dwutlenku węgla i niedobór tlenu tak silnie pobudzają ośrodek oddechowy, że zmuszają mięśnie oddechowe do wykonania wdechu mimo świadomej obrony przed tym. Jest to już początek okresu trzeciego.
Okres III faza nasilonych oddechów
Jest fazą nasilonych oddechów i trwa zazwyczaj około 60-90 sekund. Wymuszone silne ruchy oddechowe powodują wciąganie wody do płuc, a przy udanych próbach wynurzenia, choć na chwilę, następuje wciąganie mieszaniny wody i powietrza, a także kontynuowane jest często połykanie wody. Ma tu też miejsce nie bezpieczeństwo wystąpienia wymiotów i zachłyśnięcia ich treści do dróg oddechowych. Przeprowadzone badania stwierdzają, że w tym okresie wprowadzana jest największa ilość wody do płuc. Jeżeli występuje odchylenie od typowego procesu tonięcia, to ma to miejsce najczęściej w tej fazie. Tonący w dalszym ciągu jest niebezpieczny dla ratownika.
Okres IV faza zaniku czucia i pobudliwości
Jest to postępujący zanik czucia i pobudliwości, trwający około 60-90 sekund. Na skutek niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego następuje zatrzymanie oddechu i utrata przytomności. Jest to już ostatni moment do powodzenia akcji ratunkowej i jeżeli w tym czasie tonięcie nie zostanie przerwane, niechybnie grozi to śmiercią ofiary wypadku. W związku z utratą przytomności przez tonącego wcale nie zmniejsza się zagrożenie dla ratującego. Wy wołanie dotykiem odruchu obronnego może stać się powodem silnego chwytu za przedmioty znajdujące się w zasięgu ręki.
Okres V śmierć
Trwa około 30-50 sekund. Występuje tu zazwyczaj kilka tzw. „końcowych ruchów oddechowych", dziejących się poza świadomością osoby tonącej. Po tym fakcie brak jest już jakichkolwiek zewnętrznych przejawów życia. Zakończeniem tego okresu jest śmierć.
Proces tonięcia trwa zazwyczaj od 3 do 6 minut. Nigdy jednak nie wiadomo, co rzeczywiście dziać się będzie w każdym odrębnym wypadku. Czasy tu podane są obliczone na podstawie badań prowadzonych na zwierzętach w warunkach laboratoryjnych.
III. UTONIĘCIE NIETYPOWE
W procesie agonii dochodzi do zalewania dróg oddechowych przez wodę, na sam proces tonięcia wpływają jednak zmiany w narządach wewnętrznych. Poniżej wymienione są ewentualności, z jakimi możemy się spotkać w praktyce:
a) Upojenie alkoholowe: upośledza odruchy obronne oraz zaburza umiejętność analizy. Przy zachowanej przytomności o wiele wcześniej dochodzi do wchłaniania wody. U 70% ofiar stwierdza się obecność alkoholu we krwi!!!
b) Wszelkie stany zaburzeń krążenia krwi wywołujące moment utraty przytomności: Przy utracie przytomności nie występują pierwsze dwa okresy, brak głównie fazy świadomego oporu. Wobec braku pracy mięśniowej u osób nieprzytomnych, zasoby tlenu w ustroju są wolniej spalane, przez co istnieją wielkie szansę na odratowanie. Ogólny czas tonięcia teoretycznie przedłuża się.
c) Osobną grupę stanowią przypadki obniżonej zdolności do samoratownictwa.
Poniższe przypadki odnoszą się do wpływu zimnej wody na organizm człowieka.
a) Po nagrzaniu ciała na słońcu lub po rozgrzaniu wysiłkiem fizycznym nagły kontakt z wodą o wyraźnie niższej temperaturze powoduje wstrząs termiczny. Następuje silne pobudzenie receptorów nerwowych skóry, wywołuje to kurcz podskórnych naczyń krwionośnych i nagłe odpłyniecie krwi do żył doprowadzających krew do serca. Wynikłe z tego przeciążenie serca, może zaburzyć jego prace lub je zatrzymać.
b) Jeżeli zimna woda przedostanie się do krtani, może dojść do odruchowego skurczu jej mięśni, co przez zamknięcie światła dróg oddechowych prowadzi do uduszenia. Podrażnienie zimna wodą nerwu krtaniowego, może też wywołać odruchowe zatrzymanie akcji serca.
c) W przypadku dostania się zimnej wody do ucha środkowego, dochodzi do zaburzenia poczucia równowagi, co w momencie nurkowania, może zupełnie zdezorientować nurkującego do tego stopnia, że nie będzie wiedział, w którym kierunku znajduje się powierzchnia wody.
d) Przechłodzenie ciała (hipotermia) wskutek zbyt długiego przebywania w zimnej wodzie następuje bardzo szybko, ponieważ woda około 28-krotnie szybciej przewodzi ciepło niż powietrze. Występuje tu nadmierna utrata materiałów energetycznych - głównie cukrów. Dochodzi do powstania niedoboru tlenu w tkankach na skutek utrudnienia procesu uwalniania tlenu w obniżonej temperaturze, a powstające niedotlenienie prowadzi do utraty przytomności. Zdarza się to najczęściej u rozbitków.
IV. UTONIĘCIA POŚREDNIE
Najczęściej są to wszelkie przypadki śmierci nagłej, kiedy to środowisko wodne nie ma praktycznie żadnego znaczenia w jej przebiegu. Zdarza się to zarówno wśród osób umiejących pływać jak i nieumiejących, a także wśród osób zdrowych jak i chorych. Jeżeli śmierć nie nastąpi natychmiast, to w czasie agonii do dróg oddechowych może dostać się woda, która wówczas przyśpieszy proces umierania. Takie właśnie przypadki śmierci nie są zauważalne przez osoby kąpiące się w pobliżu. Dopiero nastąpienie na ciało leżące na dnie zwraca uwagę otoczenia na nieszczęśliwy wypadek.
W innych przypadkach środowisko wodne ma jedynie znaczenie pośrednie w sensie wywoływania mechanizmów prowadzących do zgonów.
Zdarzają się też wypadki odruchowego zatrzymania krążenia w odpowiedzi na przestrach wywołany zetknięciem się z wodorostami lub ze spłoszoną przypadkowo rybą.
V. ROZPOZNANIE WYPADKU TONIĘCIA
Ratownik o kilkuletnim stażu pracy powinien momentalnie umieć odróżnić czy osoba wzywająca pomocy rzeczywiście jej potrzebuje i jaki jest aktualnie stan zagrożenia życia. Przerażenie jakie towarzyszy autentycznemu wypadkowi i walka o utrzymanie się na powierzchni wody, pozwala tonącemu w pierwszej fazie tylko na wydawanie nieartykułowanych, gardłowych dźwięków. Rzadko kiedy tonącemu udaje się krzyknąć pełne brzmienie słowa „ratunku". W parę chwil potem, kiedy tonący za wszelką cenę musi zaczerpnąć powietrza, dźwięki te mają charakter już tylko wdechowy (przez to bardziej cichy i mniej słyszalny).
UWAGA! NIE WOLNO LEKCEWAŻYĆ ŻADNEGO ALARMU, CHOĆBY WYGLĄDAŁ ZUPEŁNIE NIEGROŹNIE.
W przypadkach przebiegających odmiennie od tonięcia typowego, otoczenie najczęściej niczego nie dostrzega. Śmierć taka może być niezauważona nawet przez osoby kąpiące się w pobliżu ofiary.
Najczęściej i najszybciej spostrzegane są wypadki niespodziewanego znalezienia się w wodzie na drodze przypadku, działania „dowcipnych" kolegów lub przy wywrotce jednostki pływającej. Również dość łatwo rozpoznawalne są zagrożenia dotyczące osób umiejących pływać, które w tym momencie potrafią się przez jakiś czas utrzymać na powierzchni i wzywać pomocy.
Błędem jest mniemanie, że wypadkowi tonięcia zawsze towarzyszy dużo krzyku. Woda zalewająca usta tonącemu nie pozwala mu na swobodne wzywanie pomocy, a dodatkowo walczy on o nabranie powietrza co jest dla niego bardziej cenne niż wykonywanie wydechów, jakie towarzyszą głośnemu alarmowi.
Ogólnie wypadek taki dla przypadkowego obserwatora wygląda zupełnie niegroźnie. Tonący najczęściej po wykonaniu kilku wynurzeń z towarzyszącymi temu nieskoordynowanymi ruchami ramion, znika pod wodą i jeżeli do tej chwili nie zostanie zauważony, raczej nie ma szans na przeżycie.
Źródło:
„Prawie wszystko o ratownictwie wody” Zarząd główny WOPR
„I ty możesz zostać młodszym ratownikiem WOPR” Zarząd główny WOPR
„Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji, sytuacje szczególne: tonięcie”