Jarosław Paczewski
Międzynarodowy transport drogowy
Międzynarodowy drogowy transport towarów prowadzony jest w oparciu o ratyfikowane przez Polskę konwencje międzynarodowe oraz o przepisy krajowe. Do podstawowych przepisów w tym zakresie należy ustawa z dnia 2 sierpnia 1997 r. o warunkach wykonywania międzynarodowego transportu drogowego (Dz. U. Nr 106, poz. 677 z późn. zm.). Określa ona zasady wykonywania międzynarodowego zarobkowego i niezarobkowego transportu drogowego osób i rzeczy pojazdami zarejestrowanymi w kraju i za granicą. Postanowieniom ustawy nie podlegają przewozy pojazdami samochodowymi, których dopuszczalna ładowność wraz z ładownością przyczepy nie przekracza 1500kg, oraz samochodami osobowymi przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż 5 osób łącznie z kierowcą.
Wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego na terytorium Polski obliguje - zgodnie z art. 4 ust. 3 powołanej ustawy - kierowcę pojazdu samochodowego zarejestrowanego za granicą do posiadania szeregu dokumentów w zależności od rodzaju przewozu. Należą do nich:
1. zezwolenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej lub zezwolenie wydane przez Europejską Konferencję Ministrów Transportu na przewóz osób lub rzeczy,
2. dokumenty wymagane zgodnie z umową europejską dotyczącą międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) - dokumenty związane z towarem i jego opakowaniem, przystosowaniem i wyposażeniem pojazdu oraz uprawnieniami kierowcy do wykonywania takich przewozów,
3. świadectwo wymagane zgodnie z umową o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów (ATP),
4. zezwolenie na przejazd pojazdu, z ładunkiem lub bez ładunku o masie, naciskach osi lub wymiarach przekraczających wielkości określone w przepisach dotyczących międzynarodowych przewozów ładunków ponadnormatywnych i przewozu ładunków pojazdami ponadnormatywnymi,
5. formularz jazdy - w przypadku wykonywania przewozu okazjonalnego, wahadłowego, lub przewozu osób na potrzeby własne,
6. dowód uiszczenia opłaty obowiązującej w międzynarodowym transporcie drogowym,
7. zapisy zamontowanego w pojeździe urządzenia rejestrującego samoczynnie prędkość jazdy oraz czas jazdy i postoju kierującego pojazdem samochodowym.
Kierowca pojazdu samochodowego zarejestrowanego w kraju zobowiązany jest na podstawie art. 4 ust. 2 ww. ustawy posiadać dodatkowo, oprócz wyżej wymienionych następujące dokumenty:
1. koncesję na wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego,
2. zezwolenie zagraniczne na przewóz rzeczy lub zezwolenie na przewóz osób w międzynarodowym transporcie drogowym.
Powyższe dokumenty kierowcy pojazdów samochodowych wykonujący przewozy międzynarodowe obowiązani są nie tylko posiadać, ale i okazywać na żądanie uprawnionych organów kontroli: Policji, administracji celnej, Straży Granicznej oraz zarządowi dróg. Jednak wymienione organy posiadają odmienne uprawnienia.
Ustawodawca nie przyznał Policji uprawnień dotyczących kontroli koncesji na wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego oraz zezwoleń zagranicznych na przewóz rzeczy u przewoźników krajowych.
Straż Graniczna nie posiada uprawnień do kontroli koncesji, zezwoleń na przewozy ładunków ponadnormatywnych, dowodów opłat drogowych u przewoźników krajowych. Ustawodawca nie upoważnił Straży Granicznej do kontroli zezwoleń na przewozy ponadnormatywne oraz kart opłat drogowych u przewoźników zagranicznych.
Zarząd dróg może kontrolować tylko zezwolenia na przejazd pojazdów ponadgabarytowych u przewoźników krajowych jak i zagranicznych. Najszersze uprawnienia kontrolne w zakresie wymienionych dokumentów posiada administracja celna.
I Koncesja na wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego
Zgodnie z art.6 ust.1 powołanej ustawy wykonywanie międzynarodowego zarobkowego transportu drogowego pojazdem samochodowym zarejestrowanym w kraju podlega koncesjonowaniu. W związku z tym przewoźnicy krajowi w przewozach międzynarodowych powinni posiadać przy sobie oryginał koncesji. Wyłączone jednak z tego obowiązku są przewozy dla potrzeb własnych przedsiębiorcy. Minister Transportu i Gospodarki Morskiej może ograniczyć ilość wydawanych koncesji w przypadku braku możliwości zapewnienia odpowiedniej liczby zezwoleń zagranicznych.
Aby otrzymać koncesję, przedsiębiorca zobowiązany jest spełnić poniższe warunki:
- posiadać udokumentowaną co najmniej trzyletnią praktykę w wykonywaniu krajowego transportu drogowego lub roczną praktykę w wykonywaniu transportu międzynarodowego,
- nie być karanym za przestępstwa skarbowe, przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym, mieniu lub dokumentom,
- posiadać zabezpieczenie w postaci środków pieniężnych lub rzeczowych lub inne zabezpieczenie majątkowe odpowiadające co najmniej 3000 ECU na pojazd albo 150 ECU na tonę dopuszczalnej ładowności pojazdu lub na jedno miejsce siedzące w autobusie,
- wykazać prawo do dysponowania pojazdem, który odpowiada warunkom technicznym określonym w przepisach Prawa o ruchu drogowym,
- wykazać, że przewozu dokonuje kierowca posiadający odpowiednią praktykę i świadectwo kwalifikacji określone przepisami Prawa o ruchu drogowym oraz, że nie jest karany za przestępstwa j/w.
II. Zezwolenie na wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego
Zgonie z art. 21 ust. 1 ww. ustawy wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego na terytorium Polski przez zagranicznego przedsiębiorcę pojazdem samochodowym zarejestrowanym za granicą wymaga zezwolenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej. Oznacza to, że w trakcie przewozu następuje przekroczenie granicy państwowej, czyli wykonywanie przewozu, który zaczyna się i kończy na terenie naszego kraju nie jest możliwe na podstawie tego zezwolenia. Na taki przewóz (przewóz kabotażowy) wymagane jest odrębne zezwolenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej. Minister wydaje zezwolenia na przewóz ładunków i przewóz osób.
Zezwolenia te mogą być wydane na jeden przewóz - zezwolenie jednorazowe - na jazdę tam i z powrotem oraz na nieograniczoną liczbę jazd w okresie jednego roku kalendarzowego - zezwolenia stałe. W przewozach między Polską i Austrią obowiązują dodatkowo zezwolenia premiowe.
Powyższe zezwolenia określone ze względu na termin ich ważności mogą służyć jako uprawnienia do realizacji przewozów towarowych:
- dwustronnych - tzn. przewozów pomiędzy Polską a krajem, któremu przyznane jest zezwolenie (krajem rejestracji pojazdu). W tym przypadku przewozy odbywają się na podstawie zezwoleń „loco” lub zezwoleń „ogólnych”;
- tranzytowych - tzn. przez terytorium Polski. W tym przypadku transport odbywa się na podstawie zezwoleń „tranzytowych” lub zezwoleń „ogólnych”;
- przewozy do lub z krajów trzecich - tzn. wszystkich pozostałych krajów nie będących krajami rejestracji realizującego przewóz pojazdu. Przewozy te realizuje się posiadając zezwolenia „do/z krajów trzecich”.
Wspomniane zezwolenia „ogólne” są to zezwolenia na przewozy nie obejmujące wariantu „do/z krajów trzecich”. Wymóg posiadania zezwolenia (również EKMT) dotyczy także jazd bez ładunku.
Oprócz zezwoleń na wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego wydanych przez Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej udzielane są również zezwolenia Europejskiej Konferencji Ministrów Transportu. Zezwolenia te upoważniają przewoźników z państw należących do EKMT (chodzi o kraj rejestracji pojazdu) do przewozów wielostronnych między tymi krajami i przewozów tranzytowych. Zezwolenia EKMT są wydawane na okres jednego roku lub kolejne 30 dni kalendarzowych. Należy zaznaczyć, że Europejska Konferencja Ministrów Transportu preferuje przy wydawaniu zezwoleń pojazdy ekologiczne oraz ekologiczne i bezpieczne.
Wykonywanie międzynarodowych przewozów drogowych osób i ich bagaży wymaga również posiadania zezwolenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej, chyba że jest to przewóz okazjonalny i tym samym pojazdem na całej trasie przejazdu przewozi się tę samą grupę osób i dowozi ją do miejsca początkowego albo polega on na przewozie osób w jedną stronę, tylko do miejsca docelowego. Jednak w tym przypadku wymagany jest formularz jazdy.
Wykonywanie regularnej międzynarodowej komunikacji autobusowej wymaga posiadania zezwolenia na wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego. Integralną częścią zezwolenia jest rozkład jazdy autobusów obowiązujący na danej trasie.
Inną formą realizacji międzynarodowych przewozów drogowych osób jest przewóz wahadłowy. Polega on na wielokrotnym przewozie umówionych grup podróżnych tam i z powrotem do tego samego miejsca przeznaczenia. Realizacja tej formy przewozu wymaga posiadania zezwolenia na międzynarodowy przewóz osób i dodatkowo formularza jazd - jak w przewozach okazjonalnych.
Odmienną formą międzynarodowych przewozów osób lub rzeczy są przewozy na potrzeby własne, czyli przewozy niezarobkowe wykonywane przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do podstawowej działalności gospodarczej pojazdami samochodowymi będącymi jego własnością lub do których posiada udokumentowane prawo dysponowania. Pojęcie przewozów dla potrzeb własnych nie obejmuje działalności turystycznej.
Istotnym ułatwieniem dla przedsiębiorców krajowych wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe dla potrzeb własnych jest możliwość wykonywania tych przewozów bez posiadania koncesji na transport międzynarodowy. Wykonywanie przewozów dla potrzeb własnych nie wymaga od przedsiębiorcy posiadania zezwolenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej, jeżeli przewozy te są realizowane pomiędzy Polską i Niemcami, Belgią, Holandią oraz Litwą. Wymaga natomiast posiadania przez przedsiębiorcę stosownych zaświadczeń. Powyższe zasady zostały przyjęte na mocy umów bilateralnych pomiędzy Ministrami Transportu umawiających się państw.
Z wieloma innymi krajami - w zależności od wzajemnych preferencji - ustalono kryteria, których spełnienie pozwala na uniknięcie obowiązku posiadania omawianych zezwoleń. Są to m.in. kryteria odpowiedniej ładowności pojazdu, jego dopuszczalnej masy całkowitej, „ekologiczności” pojazdu czy rodzaju przewozu. Określenie kryteriów stosowania odstępstw ułatwiających wzajemne kontakty gospodarcze odbywa się na zasadach wzajemności.
III Realizacja międzynarodowych przewozów drogowych towarów niebezpiecznych wymaga posiadania przez przedsiębiorcę dokumentów określonych w umowie ADR wraz z załącznikami A i B. Załącznik A stanowi „Przepisy dotyczące materiałów i przedmiotów niebezpiecznych”, załącznik B „przepisy dotyczące pojazdów i przewozu. Szczególną rolę umowy ADR oraz wysoki stopień jej specjalizacji podkreśla powołanie jej i jej niektórych postanowień w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 15 czerwca 1999r. w sprawie przewozu materiałów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 57, poz. 608).
Jeżeli przewóz materiałów niebezpiecznych rozpoczyna się na granicy - właściwa graniczna placówka kontrola Straży Granicznej, przed zezwoleniem na wjazd pojazdu z materiałem niebezpiecznym na terytorium Rzeczyposolitej Polskiej zgłasza jego przewóz do właściwego ze względu na miejsce rozpoczęcia przewozu na terytorium Polski komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej oraz właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego Policji.
IV Towary spożywcze szybko psujące się przewożone w międzynarodowym transporcie drogowym podlegają postanowieniom umowy o międzynarodowych przewozach żywnościowych artykułów szybko psujących się i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do ich przewozu (ATP). Zgodnie z umową przewóz takich środków spożywczych wymaga okazania świadectwa wystawionego przez władze kraju rejestracji pojazdu.
V Przewozy międzynarodowe, w których pojazd z ładunkiem lub bez ładunku o masie, naciskach osi lub wymiarach przekracza wielkości określone w przepisach o ruchu drogowym wymagają zgodnie z art. 4 ust.2 pkt 6 oraz art. 4 ust. 3 pkt 4 ustawy o warunkach wykonywania międzynarodowego transportu drogowego odrębnego zezwolenia. Zezwolenie to wydaje Generalny Dyrektor Dróg Publicznych w Warszawie, przy czym specjalne zezwolenia może wydawać upoważniona przez niego inna państwowa jednostka organizacyjna.
Należy zaznaczyć, że jednocześnie ze wzrastającym natężeniem ruchu drogowego oraz wysokim poziomem wymiany towarowej, kontrola wymienionych wyżej parametrów pojazdów - szczególnie nacisków na osie - nabiera szczególnego znaczenia. Wymierzone kary za przejazd po drogach krajowych pojazdów przekraczających dopuszczalne normy nacisku na oś oraz kłopoty z ich egzekucją sprawiają, że najbardziej skutecznym środkiem ochrony dróg krajowych przed nadmiernym zniszczeniem jest niedopuszczenie do ruchu pojazdów przekraczających określone normy nacisków. W międzynarodowym transporcie drogowym znaczącą rolę ma do spełnienia kontrola parametrów pojazdu w przejściu granicznym, oraz wyposażenie tych przejść w odpowiednie urządzenia kontrolno - pomiarowe.
VI Wykonując międzynarodowy okazjonalny lub wahadłowy przewóz drogowy osób lub międzynarodowy przewóz drogowy osób na potrzeby własne, zagraniczny przedsiębiorca winien posiadać formularz jazdy i okazywać go na żądanie uprawnionych organów kontroli. Formularz jazd jest jednocześnie listą pasażerów. W związku z tym skład osobowy grupy pasażerów przy jeździe tam i z powrotem powinien być stały.
VII Opłaty drogowe za przejazd pojazdów przedsiębiorców krajowych i zagranicznych określone są w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 3 grudnia 1997r. w sprawie opłat za przejazd po drogach krajowych wykorzystywanych w międzynarodowym transporcie drogowym oraz jednostek wyznaczonych do ich pobierania (Dz. U. Nr 148, poz. 993 z późn. zmianami). Przewoźnicy krajowi i zagraniczni wykonujący przewozy osób lub rzeczy podlegają postanowieniom tych samych przepisów. Przepisom tym podlegają również przewozy wykonywane na potrzeby własne. Opłaty drogowe pobierane są również za przejazd pojazdem nie przewożącym osób lub rzeczy.
Dowodem uiszczenia opłaty obowiązującej w międzynarodowym transporcie drogowym jest karta opłaty drogowej. Opłaty drogowe pobierane są w zależności od czasu korzystania z dróg krajowych w międzynarodowym transporcie drogowym oraz od rodzaju i dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu.
Krajowi i zagraniczni przedsiębiorcy mogą uiszczać wspomniane opłaty w:
- Biurze Obsługi Transportu Międzynarodowego w Warszawie,
- urzędach celnych granicznych,
- urzędach celnych wewnątrz kraju,
- stacjach benzynowych prowadzących sprzedaż kart opłat,
- siedzibach organizacji krajowych zrzeszających międzynarodowych przewoźników drogowych.
Wymienione jednostki uprawnione do poboru opłat drogowych zostały zobligowane do wpisywania w karcie numeru rejestracyjnego pojazdu, daty rozpoczęcia przejazdu, a także daty upływu terminu ważności i daty wydania karty. Karty opłat wypełnione inaczej, niewypełnione lub wypełnione z poprawkami są nieważne. Takie określenie warunków poboru opłat drogowych powoduje konieczność bezbłędnego przewidzenia przez przedsiębiorcę terminu zakończenia międzynarodowego przewozu po drogach krajowych (rodzaj wykupionej karty), ponieważ dokupienie po drodze karty uzupełniającej jest bardzo utrudnione. Również ze względu na obowiązek wypełnienia karty opłaty przez jednostkę sprzedającą kartę, zakupienie wspomnianych kart na zapas jest niemożliwe.
Innym rodzajem opłat pobieranych na podstawie art. 27 ust. 4 ww. ustawy są opłaty wyrównawcze. W przypadku gdy krajowi przedsiębiorcy wykonujący międzynarodowy transport drogowy na terytorium Republiki Białoruś i Federacji Rosyjskiej uiszczają opłaty wyższe od opłat pobieranych na podstawie odrębnych przepisów od zagranicznych przedsiębiorców wykonujących międzynarodowy transport drogowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, to zagraniczni przedsiębiorcy wykonujący międzynarodowy transport drogowy pojazdami samochodowymi zarejestrowanymi na terytorium tych państw obowiązani są na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadzie wzajemności do uiszczania opłaty wyrównawczej stanowiącej wyrównanie różnicy pomiędzy tymi opłatami. Opłatę pobierają graniczne urzędy celne wydając pokwitowania, stanowiące dowód uiszczenia opłaty. Opłaty wprowadził Minister Transportu i Gospodarki Morskiej rozporządzeniem z dnia 27 kwietnia 1999r. w sprawie wprowadzenia na zasadzie wzajemności opłaty wyrównawczej w stosunku do zagranicznych przedsiębiorców wykonujących międzynarodowy transport drogowy, określenia wysokości tej opłaty, trybu jej wnoszenia oraz jednostek uprawnionych do jej pobierania (Dz.U. Nr 39, poz. 397 z późn. zmianami).
VIII Zapisy zamontowanego w pojeździe urządzenia rejestrującego samoczynnie prędkość jazdy oraz czas jazdy i postoju kierującego pojazdem należy udostępnić na żądanie jednostek uprawnionych do ich kontroli.
Należy zaznaczyć, że prawidłowy odczyt zapisanego na karcie tachografu danych pozwala nie tylko na ocenę norm czasu pracy kierowcy ale i na udokumentowanie przekroczenia dozwolonej prędkości jazdy, weryfikację prawidłowości poboru opłat drogowych itp.
IX W wypadku stwierdzenia wykonywania międzynarodowego transportu drogowego bez spełnienia wymogów określonych w ustawie o warunkach wykonywania międzynarodowego transportu drogowego, jednostka kontrolująca uprawniona jest do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie do właściwego kolegium do spraw wykroczeń, na podstawie art. 103a § 2 ustawy z dnia 20 maja 1971r. - Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 12, poz. 114 z późn. zmianami), w brzmieniu określonym przez art. 32 wyżej powołanej ustawy o transporcie międzynarodowym.
X Spełnienie powyższych warunków przez przedsiębiorcę wykonującego przewóz międzynarodowy nie daje jeszcze możliwości realizacji przewozu. Należy również posiadać ubezpieczenie obowiązkowe odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Omawiane kwestie reguluje ustawa z dnia 28 lipca 1990r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 1996r. Nr 11, poz. 62 z późn. zmianami).
Osoba, która nie dopełniła obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, jest obowiązana wnieść opłatę (opłatę karną). Jeżeli jest to osoba kierująca pojazdem zarejestrowanym za granicą, nie zostanie dopuszczona do przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej przez organy uprawnione do kontroli granicznej.
1