Międzynar. podział pracy - jest zjawiskiem hist. i stanowi szczególną formę ewolucji społ. podziału pracy, dokonującego się między podm. prowadzącymi dział. gosp. w obrębie różnych organizmów państ. Zaistniał on, gdy proc. społ. podziału pracy osiągnął poz., przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost prod. przekroczył chłonność rynków nar. Pojawienie się trwałych nadwyżek prod. w jednych krajach i możl. ich zbycia w innych wytworzyły potrzebę rozwoju wymiany handl. i innych rodz. powiązań gosp. Głw. siłą napędową międzynar. podziału pracy jest rozwój tech., stwarzający możl. przemieszczania wzrastającej l. tow. na duże odl. W ujęciu stat. m.p.p. zakłada się przyjęcie osiągniętej jego struktury tow. i geograf. za daną i niezmienną, w ujęciu dynamicznym zakłada się konieczność nieustających zmian w strukturze prod. i handl. uwzgl. możl. rozwojowe gosp. i potrzebę jej adaptacji do war. światowych.
Czynniki kształtujące m.p.p.:
1. wewnętrzne - wiążą się ze specyficznymi właściwościami gosp. konkretnych krajów
a) warunki naturalne (położenie geograf., klimat, stan zasobów, czynniki demograf.)
b) poz. rozwoju gosp. i struktura gosp. (zasoby kap., stan infrastruktury gosp., poziom tech., rozw. sys. inst.)
c) czynniki systemowe (okr. cele i kier. rozwoju społ.-gosp. kraju i war. ich osiągania)
d) zdarzenia i syt. nieprzewidywalne (wojny, katastrofy naturalne, zaburzenia społ.)
2. zewnętrzne - wiążą się z przekształceniami strukturalnymi w gosp. światowej jako całości (głw. znaczenie mają dla krajów małych i/lub słabo rozw.)
Terms of Trade: wskaźnik okr. relację zmian cen lub ilości dóbr eksp. do zmiany cen / ilości dóbr imp. przez poszczególne kraje (wyróżniamy TOT cenowe i realne - ilościowe). TOT poprawiają się jeśli ceny / ilość dóbr eksp. rosną szybciej niż dóbr imp., co oznacza zwiększoną siłę nabywczą kraju.
Specjalizacja - ogr. asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych proc. tech. w celu zwiększenia efektywności wykorzystania posiadanych czynników prod.; spec. stanowi war. osiągnięcia tzw. korzyści skali, tj. obniżenie jedn. kosztów: prod., BiR, unowocześniania aparatu wytw., co powoduje wzrost wydajności pracy, obniżenie cen wyrobów => umocnienie poz. konkurencyjnej (chyba że spec. dot. dziedzin schyłkowych lub niestabilnych segm. rynku)
TEORIE HANDLU MIĘDZYNAR.
1. doktryna słusznej ceny (XII-XIII w.) - handel jest korzystny dla partnerów jeśli dokonuje się go po „słusznej cenie”, tj. takiej która gwarantuje zysk - ten kto prowadzi handel wykorzystuje różnice w obfitości tow. w różnych krajach i za to że wzgl. tanim kosztem przyczynia się do lepszego zaspokojenia potrzeb d. społ. dolicza sprawiedliwy zysk - nie może więc tracić.
2. merkantylizm (XVI-XVII w.) - bogactwo nar. wynika z nadwyżki w handlu zagr., tak więc należy gromadzić zasoby kruszców i pien., oraz prowadzić odp. polit. handl. (zwiększać eksp. i zmniejszać imp.); wg. tej teorii handel zagr. jest grą o sumie zerowej - jedni się bogacą kosztem innych - zał. to skrytykował m.in. D.Hume, wskazująca na inflacyjny char, zjawiska, oraz D.North
3. teoria kosztów absolutnych (1776 A. Smith) - jeśli dwa kraje podejmują handel to oba osiągają korzyści, war. jest istnienie bezwzgl. (absolutnych) różnic w kosztach wytwarzania. Jeśli kraj A jest b. efektywny (dysponuje przewagą absolutną) od kraju B w prod. dobra X, a mniej efektywny w prod. dobra Y, to oba mogą osiągać korzyści z rozwoju wzajemnego podziału pracy i to bez wzgl. na stan bilansu handl., jeśli tylko A eksp. całość lub część prod. X, a imp. Y
4. klasyczna teoria wymiany międzynar. (XIX w. D.Ricardo lub R.Torrens) - oparta na teorii kosztów względnych: korzyści z hadlu zagr. wynikacją ze spec. krajów w prod. na własne potrzeby i eksp. tych dóbr, które mogą wytwarzać wzgl. taniej niż w innych krajach. Jeśli kraj A dysponuje absolutną przewagą nad krajem B w prod. dwóch różnych dóbr: X i Y, to powinien spec. się w prod. i eksp. tego tow, przy którym jego przewaga mierzona wydajnością pracy jest stos. największa, a kraj B powinien prod. i eksp. ten tow., przy którym jego niekorzystna syt. ujawnia się w najmniejszym stopniu. Wymiana może być dla obu korzystna jeśli wyst. na poziomie pośrednim między ich wewnątrzkraj. relacjami wymiennymi (choć podział korzyści nie zawsze jest równy)
5. teoria obfitości zasobów (E.Heckscher, B.Ohlin + P.A.SAmuelson) - przesłanką rozwoju handlu zagr. jest wyst. między krajami relatywnych różnic kosztów i cen, które wynikają z odmiennego wyposażenia w dwa podst. czynniki prod.: pracę i kap. Tak więc kraj lepiej wyposażony w kap. powinien spec. się w prod. i eksp. dóbr kapitałochłonnych, bo wymagają wykorzystania czynnika bardziej obfitego i przez to tańszego.
a) paradoks Leontiefa - w latach 45-70 USA imp. tow. i usł. kapitałochłonne, a eksp. pracochłonne (wyniszczenie Europy po wojnie i zapotrzebowanie na tow. żywnościowe)
6. teorie neoczynnikowe - stanowią rozwinięcie teorii obfitości poprzez uwzgl. dodatkowo zasobów natural. oraz niejednorodności czynników pracy i kap. (np. podział pracy na prostą i złożoną)
7. teorie neotechnologiczne - uwzgl. zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu tech
a) t. luki tech. - kładzie nacisk na osiąganie korzyści z handlu dzięki istnieniu różnic w poz. wiedzy tech. i tempie postępu tech.
b) t. CŻP (R.Vernon) - handel międzynar. jest pochodną przechodzenia prod. przez 3 fazy: innowacyjności, dojrzewania i standaryzacji - gdy prod. w kraju b. rozwiniętym przejdzie fazę innowacyjności zaczyna być eksp. do krajów słabiej rozwiniętych (przesłanką handlu jest luka tech.)
c) t. korzyści skali prod. i zbytu - korzyści owe wyst. gdy rozmiary prod. i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników prod.
8. teorie popytowo-podażowe - zwracają uwagę na znaczenie rozmiarów i struktury popytu obok czynników podażowych; jedną z korzyści z hadlu zagr. jest lepsze zaspokajanie potrzeb kons. i inwestorów
9. nowa teoria hadlu (A. Chandler) - kraj najwięcej korzysta z wymiany międzynar., gdy jest pierwszy na rynku, bo jest wspierany przez rząd, stąd w każdym kraju jest miejsce tylko dla kilku pierwszych przeds.
10. teoria konkurencji - podst. 4 przesłanki odnoszenia korzyści z wymiany: wyposażenie w czynniki wytw., strategia firmy i nastawienie na konkurencyjność, odpowiednie war. popytowe w kraju i wspierające inne sektory
POLITYKA HANDL. - realizacja okr. zad. w sferze wymiany handl. z zagr. za pomocą odp. instr., najczęściej ma na celu zapewnienie szeroko rozumianej ochrony kraj. prod. i zatr. oraz bilansu płatn., co można osiągnąć zarówno poprzez stos. śr. ogr. imp., jak i pobudzających wzrost eksp.
Instr. polit. hadl.
1. cła - opłata pobierana od tow. zagr. w zw. z przekroczeniem przez nie gr. celnej; głw. zad. ceł jest ochr. poszczególnych gałęzi gosp. i bilansu płatn.; mogą być pobierane od imp., eksp. lub tranzytu (dwa ostatnie praktycznie niestosowane)
2. instr. parataryfowe
a) subsydia eksp. - dopłacanie przez państ. różnicy między wyższą ceną tow. kraj., a jego niższą ceną na rynku światowy; celem jest zwiększenie sprz. tow. za granicą poprzez poprawę konkurencyjności, mogą być udzielane bezpośr. lub pośr. (np, ulgi podat., kr., fin. BiR)
=> prod. kraj. dotknięty subsydiowanym imp. ma pr. do przeciwdziałania poprzez żądanie ceł antysubwencyjnych, których zad. jest przywrócenie war. konkurencji; war. jest udowodnienie stos. subsydiów przez partnera i wykazania wyrządzonej przez nie szkody dla przem. kraj.
b) dumping - sprz. przez przeds. tow. za granicę po cenie niższej niż obowiązująca na rynku kraj., jest niekorzystny i dla kraj. eksp. (ponieważ ten stara się wyrównać straty przez zawyżenie ceny na swoim rynku wew. jeśli tylko posiada wystarczająco silną poz.) i dla kraj. imp. (godzi w interesy prod. kraj.)
=> można się bronić analogicznie jak w przypadku subsydiów, postępowanie antydumpingowe wszczyna Min. Gosp. z urzędu (w szczególnych okolicznościach, gdy istnieją dowody dumpingu i związku przyczynowo-skutkowego) lub na pisemny wniosek os. fiz. lub pr. albo jedn. org. nie posiadającej os. pr., gdy wyst. w imieniu przem. kraj. (popiera go przeds., których prod. stanowi min. 50% całej prod. tow. podobnych)
c) zmienne opłaty wyrównawcze - w calu ochr. prod. dobra rząd ustala jego min. cenę gwarantowaną na rynku wew., zapewniającą opłacalność prod., i zob. się do skupu po tej cenie ewentualnych nadwyżek prod. oraz ich sprz. w razie niedoboru lub nadmiernego wzrostu cen (istotą jest niedopuszczenie do taniego imp. poniżej ceny gwarantowanej - opłaty dostosowują się do cen świat. dzięki czemu są b. elast. i skuteczniejsze od ceł)
d) inne: depozyty imp., dodatkowe podat. od imp., itp.
3. instr. pozataryfowe
a) ograniczenia ilościowe - inaczej kwoty lub kontyngenty - wprowadzenie przez rząd ściśle okr. limitu dopuszczalnej wlk. imp. (w skrajnym przypadku - zakaz); kontyngent może być ustalony w ujęciu wart. lub ilościowym, kwoty w spos. globalny lub podzielone między dost. (ich stos. wymaga licencjonowania imp. w celu kontroli przestrzegania ogr.); ogr. ilościowe dział. nie tylko na ilość, ale i na ceny (poprzez oddziaływanie na wlk. podaży), stąd ich skuteczność zależy także od elast. cenowej popytu i substytucyjności dobra
b) „dobrowolne” ogr. eksp. (VERs) - „dobrowolne” ograniczenie eksp. pod naciskiem imp. (np. groźba zastosowania ostrzejszych restrykcji hadl.)
c) inne: przepisy domieszkowe, normy i standardy tech., sanitarne, itp.
4. polit. pien. - oddziaływanie na zmiany podaży pien., st. % i rezerw bank.; może być: reflacyjna (wzrost podaży, przy spadku st.% i rezerw) - zmniejsza koszt pozyskania kap. na inwest., sprzyja wzrostowi poptu globalnego, zatr. doch. i imp., lub deflacyjna (odwrotnie) - wzrastają oszcz. kraj., napływ zagr. kap. krótkoterm. (jeśli kraj niskiego ryzyka)
5. polit. fiskalna - oddziaływanie na zmiany podatków i wydatków budż.; może być: ekspansywna (wzrost wydatków przy spadku podat.) - powoduje wzrost popytu i podaży kraj. i przez mech, mnożnika pobudza wzrost imp, lub restrykcyjna (odwrotnie) - powoduje odwrotne skutki
6. polityka cenowo-doch. - manipulowanie popytem i podażą przez wpływanie na zmiany cen nie tylko tow. i usł., ale także pien. (st. %, kurs walutowy) i pracy
7. śr. adm.-pr. - sfera legislacyjna organizująca sys. społ.-ekonom.
Bilans płatniczy - jest syntetycznym, sporządzanym zgodnie z zas. rachunkowości, zestawieniem wszystkich płatności między rezydentami kraj., a zagr. dot. określonego okresu (przeważnie 1 rok)
=> rach. bieżący - obejmuje trans. tow. i usł., doch. z pracy i kap. (ods., dywidendy) oraz transfery nieodpłatne (ujmowana jest pełna wart. ww.)
=> rach. kap. - obejmuje zagr. trans. fin. i rezerwy walutowe (ujmowana jest tylko zmiana stanu)
Koncepcje popytu na pien.: 1. J.Fishera (popyt na pien. * szybkość obiegu = ceny * wolumen trans.) 2. A. Marshalla (popyt = 1/szybkość obiegu * dochód nar. * ceny) 3. J.M.Keynesa (motyw trans.: popyt = f(Y), motyw spekulacyjny: popyt = f(st. %)) 4. M.Friedmana (popyt = f(doch. nar., st. %, dochodowość instr. fin.)
Kurs walutowy - cena płacona w walucie kraj. za jedn. waluty obcej (notowanie bezpośr., normalne, np.: 1 USD= 4 PLN) lub odwrotnie (notowanie pośr., odwrotne)
Polit. kursu wal. - zmierza do ustalenia i zapewnienia optymalnego poz. kursu z pkt-u widzenia potrzeb bilansu płatn. i gosp. wew. (zmiana kursu może być jednorazowa: dewaluacja / rewaloryzacja, lub dokonywać się w okr. czasie: deprecjacja / aprecjacja)
Rodzaje kursów: 1. sztywny (brak możl. odchyleń, stos. w syt. infl. - kotwica wal.: podporządkowanie jednej waluty pod drugą) 2. stały (kształtuje się swobodnie w ramach okr. widełek) 3. płynny (bez żadnych ogr., stos. na rynkach międzynar.)
Zasady ustalania kursów: 1. podwójnej ceny (zawsze podawana jest cena sprz. i zakupu) 2. pięciu cyfr (kurs podawany do 4 miejsca po przecinku: 3 pierwsze to „figury”, a dwie ostatnie „pestki”) 3. cen krzyżowych
Dewizy - zagraniczne należn. zwykle denominowane w: czkeach, wekslach, poleceniach przelewu
Parytet - stosunek wymienny jednej waluty do drugiej, mierzony zaw. złota w danej walucie
Budżet - zestawienie strumieni: wpływów (podatki bezpośr. i pośr., opłacy, dział. gosp. państ., itp.) i wydatków (na bezp. wew. i zew., na adm., służbę zdrowia, edukację, subwencje, itp.)
Funkcje podat.: 1. fiskalna (dochód dla budż.) 2. redystrybucyjna (podział doch.) 3. stymulacyjna (atymulują lub ogr. rozwój okr. gałęzi) 4. stabilizacyjna (poprzez kształtowanie popytu globalnego)
INTEGRACJA
Przesłanki: 1. polityczne (jednolity ustrój, zbieżność celów polit. gosp.) 2. społ.-ekonom. (możl. przyspieszenia tempa wzrostu doch. nar., wzrost dobrobytu, poprawa war. rozwoju tech., itp.) 3. inne (potrzeba: wspólnego kształtowania infrastruktury, standaryzacji urządzeń, unifikacji sys. funkcjonowania)
Warunki: 1. komplementarność (wzajemne dopasowanie struktur gosp.) 2. odpowiednia infrastruktura ( w tym rozwinięty transp., komunikacja, itp.) 3. sprzyjająca polit. ekonom. (wzajemne udzielanie preferencji, swobodny przepływ pracy i kap.)
Etapy: 1. strefa wolnego handlu (zniesienie ceł i ogr. ilościowych między sobą, ale autonomiczna polit. wobec krajów trzecich) 2. unia celna (s.w.h.+ ujednolicone cła zew.) 3. wspólny rynek (u.c. + swobodny przepływ siły roboczej i kap.) 4. unia walutowa (w.r. + koordynacja polit. walutowej) 5. unia ekonom. (u.w. + koordynacja wybranych dziedzin polit. ekonom.) 6. unia polit. (całkowita koordynacja polit. wew. i zagr.)
Inwest. bezpośr. - podejmowanie od podstaw samodzielnej dział. gosp. za granicą, lub przejmowanie kier. już istniejącego przeds. (od inwest. portfelowych odróżnia je sprawowanie kontroli nad przedsięwzięciem)
EURO - przyczyny wprowadzenia: zmniejszenie kosztów transakcyjnych (wymiany walut), zmniejszenie perturbacji zw. z wejściem na inny rynek, unikanie dyferencjacji cen, zacieśnienie integracji
Warianty wprowadzenia euro: optymistyczny (cena euro rośnie w stos. do $); pesymistyczny (cena euro maleje w stos. do $). Mamy do czynienie z pesymistycznym (z powodu dużej ilości kr. w $), który jest korzystny dla UE, bo ich tow. są wzgl. tanie wzgl. $, dla Polski jest to scenariusz najgorszy bo mamy 60-80% eskp. tow. do UE i są one tam wzgl. drogie, a mamy za słabą tech. wytw. by obniżyć ceny. Scenariusz optymistyczny byłby dla nas korzystny, ale dla świata b. zły, ponieważ spowodowały ucieczkę $ do USA i wzrost cen, a tym samym UE miałaby kłopoty ze sprz., spłatą kr.
Kryteria monetarne (Maastricht): 1. poz. infl. (nie wyższy niż śr. 3 krajów o najstabilniejszych cenach) 2. poz. st. % (nie wyższy niż śr. 3 krajów o najstabilniejszych stopach) 3. swobodne kształtowanie się kursu (+/- 12,5% wokół parytetu - siły nabywczej jedn. pien.)
Kryteria fiskalne: 1. deficyt budż. (nie większy niż 3% PKB) 2. dług publ. (nie większy niż 60% PKB)
WEKSEL
d = (R-P)/R * 360/n ; O = (d*R*n) / (360*100%) ; Kkw = R - O - Kp = R [1- (d*n) / (360*100%)] - Kp
gdzie: d - st. dyskont., P - wart. bieżąca, R - wart. nom., n -czas wykupu, O - kwota ods. dyskont., Kkw - kwota kr. wekslowego, Kp - koszty prowizyjne
System waluty złotej - w poszczególnych krajach: swoboda cyrkulacji złota w postaci monet i kruszcu (obok wymienialnych na złoto banknotów) i obowiązek BC kupna i sprz. złota po stałej cenie w walucie kraj. (parytet); w stos. z zagr.: złoto jako jedyna waluta rezerwowa, swoboda wywozu i przywozu złota i banknotów, stałość kursów wynikających z porównania parytetów złota w walucie kraj. i zagr. (przyczyny upadku: niezależność podaży złota od popytu na nie, wynikająca z wlk. transakcji wyrównawczych na świecie i trudności płatnicze zw. z wlk. kryzysem)
Sys. z Bretton Woods: zasada wymienialności walut (wymienialność gwarantowana przez BC emitujący daną walutę i całkowita swoboda obrotu pien. w skali międzynar.) i stabilności walutowej (+/- 1% od kursu parytetowego lub centralnego i wykluczenie dyskryminacyjnych zarządzeń lub praktyk różnicowania kursów), rolę pien. światowego grały: złoto i USD (przyczyny rozpadu: monowalutowość - deficyt bilansu USA, gdyż nie mogły prowadzić własnej polit. kursowej, brak elast. w przywracaniu zew. równowagi płatn. - stałośc kursów prowadziła do nadwyżek bądź deficytów, wysoki stopień międzynar. mobilności pien. i kap. krótkoterm. - brak koordynacji między polit. monetarną i budż.)
Europejski sys. walutowy: 3 elementy - eur. jedn. walutowa (ECU) pełni funkcje wskaźnika kształtowania kursów, śr. płatn. między BC i składnika rezerw walutowych; mech. kursów walutowych: oparty na idei stałych kursów z dwoma progami interwencji: fakultatywnym i obligatoryjnym; sys. kredytowy ESW - udzielanie pomocy w interwencjach walutowych i fin. deficytu bilansu płatn., 4 rodz. kr.