SOCJOLOGIA LUDNOŚCI, WYKŁADY
Krystyna Slany
[e-mail]


Wykład II, 7.10.2010

Demografia - bada zależności powodujące kształtowanie się liczby, wieku oraz charakter ludności oraz RUCHY NATURALNE i RUCHY WARUNKOWE ludności.

Demografia ma wewnętrzną strukturę, czyli ma subdyscypliny:

• demografia opisowa - służy do określania zjawisk, procesów ludnościowych

• demografia porównawcza - umożliwia badanie i opisywanie istnienia bądź nieistnienia korelacji między grupami ludnościowymi

• demografia analityczna - posługuje się skonstruowanymi pomiarami, bada na przykład umieralność, więc obrazuje warunki życia, jakość życia, szanse życiowe

• demografia teoretyczna - demografia posiłkująca się własnymi teoriami:

- teoria I przejścia dem. (transition) - spowodowane modernizacją społeczeństw, XVIII - XIX w.

- teoria II przejścia dem. - kolejna fala demograficzna, lata 60. XX w.

• doktryny demograficzne - odnoszą się do różnych elementów i wskaźników demografii:

- kwoty migracyjne

- doktryny rodzinne i małżeńskie

- polityka ludnościowa - wpływanie na kształt oraz kontrola demografii za pomocą instrumetów i bodźców

• demografia ilościowa - zajmuje się jednostkami lub zbiorami (rodziną, gospodarstwem domowym, małżeństwem) - wiąże jednostki lub zbiory z procesami demograficznymi (urodzeniem, umieralnością, rozwodami, migracjami)

• demografia historyczna - szukająca danych demograficznych w dawnych dokumentach historycznych

• demografia ekonomiczna - pokazuje jak modernizacja i ekonomizacja oraz industrializacja i globalizacja wpływają na kształt ludności

• demografia społeczna - bada przemiany w kolejnych cyklach i formach ludzkiego życia

- demografia społeczno - ekonomiczna - fuzja dwóch poprzednich

• psychologia ludnościowa - badanie jak pewne czynniki socjalizacyjne i życiowe doświadczenia wpływają na demografię

• etyka populacyjna - studium problematyki etyczności działań, które mają wpływ na zmiany demograficzne

WYKŁAD III, 12.10.2010

Zadanie:

społeczeństwa starzejące się: Japonia, Niemcy, Włochy, Szwecja, Portugalia

przyrost naturalny: Nigeria, Czad, Etiopia, Somalia, Mali, Uganda, Kongo

migracje: Hiszpania, Cypr, Luksemburg, Irlandia, Islandia

Demografia jest silnie powiązana z prawem.

Wiek w demografii jest zdeterminowany przez prawo:

• przedprodukcyjnym

• produkcyjnym

• poprodukcyjnym (emerytura)

Demografia jest silnie powiązana z medycyną.

Medycyna definiuje dla demografii urodzenie.

Demografia jest silnie powiązana z genetyką:

• genetyka populacyjna

• eugenika
  
  Demografia jest silnie powiązana z geografią:

• zakres przestrzenny

• wzory przemieszczeń

• ruchliwość

Demografia jest silnie powiązania z antropologią:

• antropologia fizyczna - rasy, długość ich życia

• antropologia kulturowa - zależności między kulturą a demografią

DEMOMETRIA - nauka używająca zaawansowanych metod analizy statystycznej.

Związki demografii z socjologią:

• interdyscyplinarność tych nauk

• cel

Założenie wyjściowe 1:

• demografia i socjologia to nauki autonomiczne

• czasem pole zainteresowań się zbiega, stąd ich interdyscyplinarność

Założenie wyjściowe 2:

• demografia jest częścią socjologii

• demografia bada procesy, którymi nie zajmuje się socjologia ogólna
  - reprodukcję ludzką
  - rozmnażanie
  - migracje

Założenie wyjściowe 3:

• socjologia jest częścią demografii

Akademickie spojrzenie na związek tych dwóch nauk i ich fuzja:

• demografia społeczna LUB socjologia ludności

Pressat: Demografia społeczna to obiekt demografii; przynależy do demografii, ponieważ procesy społeczne wpływają na cykl życia, na formowanie się struktur w społeczeństwie.

Demografia jest silnie powiązana ze statystyką:

• nie ma demografii bez statystyki

• dla socjologii ilościowej statystyka stanowi połowę jej wartości

• Guetelet: matematyka siłą fizyki społecznej (socjologii)

• De Play: badania budżetów rodzin i gospodarstw domowych

• Tarde: każde zjawisko socjologiczne musi być zmierzone i to jest podstawą jego wyjaśniania

• Durkheim: „Samobójstwo” - fakt społeczny mierzony statystycznie

• Mauss: każdy problem socjologiczny jest problemem statystycznym

• Park: badania miasta, użycie statystycznej metody pomiaru

Z jakich metod socjologicznych korzysta demografia:

• badania surveyowe
  - ankieta
  - wywiad

• badania panelowe

• metoda monograficzna (twórcą Le Play)

• Booth: badania ludności Londynu pod kątem demograficznym

• Engels: zróżnicowanie klas

Jak zmienne demograficzne i socjologiczne można wykorzystać do budowy teorii:

• Comte: statyka i dynamika ludnościowa (dynamika determinuje rozwój)

• Spencer: wpływ ludności na organizację

• Durkheim: koncepcja świadomości i solidarności zbiorowej; istotne czynniki demograficzne: objętość (liczba) i skupienie ludności → te czynniki miały wpływ na rozwój ludzkości, podział pracy i solidarność

• Parsons: jak ludność przystosowuje się do przebiegu procesów społeczno-ekonomicznych, zwraca uwagę na rodzinę nuklearną (Murdot)

DETERMINIZM DEMOGRAFICZNY → czynniki demograficzne mają zasadniczy wpływ na procesy społeczne - ZALEŻNOŚĆ JEDNOKIERUNKOWA. Postulat został obalony!

Twórcy:

• Kowalewski

• Loria

• Gini: jak liczba ludności wpływa na wojny (duża liczba = ekspansjonizm terytorialny)

• Coste

DETERMINIZM SPOŁECZNY → czynniki społeczne i ekonomiczne mają zasadniczy wpływ na procesy demograficzne - ZALEŻNOŚĆ JEDNOKIERUNKOWA.

Twórcy:

• Dumont: teoria kapilarności społecznej (duża liczba dzieci przeszkadza w mobilności przestrzennej)

• Bertillon: rewolucja francuska zmieniła kształt społeczeństwa (im mniej dzieci, tym większe bogactwo), ograniczyła dzietność

OTA - Old Theory Of Action - Parsons
NTA - New Theory Of Action - Giddens

Reismann: porządki:

• wewnątrzsterowny (tradycyjny)

• zewnątrzsterowny (nowoczesny)

Roussell: propozycja zintegrowania dyscyplin, wprowadzenia socjologicznego punktu widzenia do demografii.

Najsilniej demografia zaznacza się w socjologii miasta i wsi, socjologii rodziny, socjologia społeczności lokalnych.

Riley: „Demografia w dobie postmodernizmu” - krytyka demografii w dotychczasowej perspektywie (perspektywie szukającej prawd, kwantytatywnej, nadmiernie empirycznej, pomiarowej)

Czasopisma demograficzne:

• „Studia demograficzne” (+ „Studia socjologiczne”)
  
  
  
  WYKŁAD V, 19.10.2010, pedalska godzina 16:00

Dane:

• spisy - pełne badanie statystyczne na danym terenie i określonym czasie (moment krytyczny spisu), musi zawierać minimum spisowe (podstawowe cechy)
  

4 rodzaje spisów:

• narodowy spis powszechny, spis sumaryczny, spis cząstkowy, mikrospis

• kategoria ludności spisowej: ludność stała, ludność faktycznie zamieszkała, rezydenci

• Cechy: zespołowe, demograficzne, społeczno-ekonomiczne

• Wiek: młodzi, w średnim wieku, starsi.

• Stan cywilny: prawny, faktyczny.
  

• ewidencja

• inne badania

Rodzina a gospodarstwo domowe:

• Gospodarstwo domowe - zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, ale mieszkających razem i wspólnie się utrzymujących

Gospodarstwa:

• rodzinne:

- nuklearne

- wielorodzinne

- jednorodzinne

• nierodzinne:

- wieloosobowe

- jednoosobowe

Głowa gospodarstwa domowego - jeśli osoby mają równe dochody, to jest to osoba decyzyjna, jeśli rodzina jest partnerska, to oboje.

• Rodzina - związki formalne bądź nieformalne, podkreślające więzi.

Rodziny:

• pełne (normatywne)

• zrekonstruowane (powtórne zawarcie związku, muszą pojawić się kolejne dzieci)

• rozszerzone (biologiczne z osobą spokrewnioną/niespokrewnioną - np. małżeństwo i brat żony)

• rozbite
  
  Wiek rodziny:

• rodzina młoda - kobiety do 30 lat, mężczyźni do 35

• rodzina stara - później
  
  Cykl życia rodziny:

• czynnikiem jest wiek dziecka na utrzymaniu (niegdyś 18, teraz 24 lata)

Źródło utrzymania:

• niezarobkowe źródło dochodów

• zarobkowe źródło dochodów

• osoby pozostające na utrzymaniu

Obiekty zbiorowego zakwaterowania (różnicują się ze względu na okres) - specyficzna grupa ludzi, zamieszkująca jedno miejsce:

• hotele robotnicze

• hotele

• placówki opiekuńczo-lecznicze

• domy społeczne

• szpitale

• sanatoria

Cechy spisu powszechnego:

• powszechy

• obligatoryjny

• imienny

• bezpośredni (interakcja ankietera z osobą spisywaną)

Ciągłość i aktualność badań.

Ewidencja:

księgi stanu cywilnego:

• małżeństw

• urodzeń

• zgonów

• rozwody

księgi meldunkowe:

• zameldowanie

• wymeldowanie

• pobyt okresowy

• pobyt stały

Rejestracja małżeństw - do '39 roku państwo zbierało informacje od instytucji wyznaniowych. Następnie, po '45 roku, weszła rejestracja obligatoryjna związków cywilnych - muszą być zawierane w instytucjach świeckich. W '55 roku - wszyscy, którzy zawarli związki, mają je rejestrować cywilnie (skutki cywilno-prawne). W '93 roku, a w życie weszło w '98, Polska podpisała konkordat z Watykanem dotyczący uznawalności związków zawartych wyznaniowo i świecko - te związki są równorzędnie ważne.

Rozwody - karty statystyczne z prawomocnie wydanym orzeczonym rozwodem - informacje o przebiegu całej sprawy rozwodowej i potwierdzenie orzeczenia rozwodu, informacje o dzieciach do lat 18, sprawozdawczość resortowa (Ministerstwo Sprawiedliwości), dane sądowe, orzeczenie sądu.

Urodzenia - odnotowane w okręgu narodzenia lub zamieszkania, dziecko należy zarejestrować do 14 dni.

Zgon - udokumentowany kartą zgonu, wydawaną przez lekarza lub inną uprawnioną osobę, zgon należy zgłosić do 3 dni, dokument otrzymany jest podstawą do naszego działania.

1928 - pierwsza wzmianka o prowadzeniu ewidencji.

Po 1949 - wprowadzono sprawozdawczość centralną, którą pełniły organy administracyjne.

1952-1962 - rejestrację ruchliwości społecznej kontroluje milicja obywatelska.

Po 1961 - rejestrację przeprowadzają organy obrony narodowej.

PESEL (powszechny elektroniczny system ewidencji nudności) przekazuje dane do GUS.

Wpisy do ksiąg meldunkowych w miastach prowadzone są przez administratorów lub właścicieli domu, a na wsiach robią to sołtysi.

Ewidencja i kontrola ruchu ludności (EKRL) - tam przekazywane są wszystkie dane zaksięgowane.

Sprawozdawczość resortowa:

• MSWiA (przyjazdy z zagranicy, wyjazdy z zagranicy)

• MS (prawomocność orzeczonych rozwodów)

Inne badania:

• specjalistyczne (badania ZUS)

• badania gospodarstw domowych

• zintegrowany system badań gospodarstw domowych

Potrzeby gospodarstwa domowego:

• podstawowe

• wolnego wyboru

SPIS - system państwowej informacji statystycznej:

• ludność

• regon

• PESEL

Metoda anamestyczna:

• badania struktury urodzeń

Metoda monograficzna:

• korzystanie ze źródeł archiwalnych

• badania surveyowe (ilościowe)

• badania jakościowe
  
  
  
  WYKŁAD VI, 26.10.2010

Mierniki:

• ogólne

• cząstkowe

• mierniki struktur demograficznych

• mierniki prawdopodobieństwa zajścia danego zdarzenia demograficznego

Analizy w demografii:

• poprzeczna (obserwacja co dzieje się tu i teraz)

• wzdłużna (np. analiza kohort wiekowych - jest nią siatka Lexisa - wyznacza jednocześnie datę urodzenia, zgonu, oraz wiek poszczególnych osób, liczbę osób żyjących w danym momencie, liczbę osób o określonym wieku, liczbę osób urodzonych lub zmarłych w danym okresie w powiązaniu z wiekiem) - „statystyczna historia”

SIATKA LEXISA:

• linie poziome: LINIE WIEKU

• linie pionowe: LINIE OBSERWOWANIA ZJAWISKA

• linie skośne: LINIE ŻYCIA

Odczytywanie siatki Lexisa:

Data urodzenia, potem data obserwacji, zakreślenie odcinka, odczytywanie z wykresu → wyrysowanie linii życia, zakreślanie linii obserwacji, zakreślanie rombu, odczytywanie wieku, w jakim przeprowadzono obserwację, przewidywanie czasy zgonu.

Rodzaje obserwacji:

1. rok urodzenia i obserwacji → WIEK

2. rok urodzenia i wiek → ZGON

3. rok obserwacji i wiek → URODZENIE

zadanie: rok ur 1950, rok obs 1964

zadanie: rok obs 2009, wiek 17

zadanie: wiek 12, rok ur 1970

---