INTELIGENCJA - definicje i teorie
Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów (Piaget)
Inteligencja to dostrzeganie zależności, relacji (Spearman)
Inteligencja to zdolność uczenia się (G. Ferguson)
Inteligencja to to co mierzą testy inteligencji (E. Boring)
Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji,
Charles Spearman jest twórcą pierwszej teorii czynnikowej inteligencji. Na podstawie analizy korelacji wyników wykonywania różnych zadań wyodrębnił on czynnik ogólny (g) jako wartość statystyczną najsilniej korelującą z wykonaniem zadań intelektualnych - czyli właściwą inteligencję - oraz czynnik odpowiedzialny za specyficzne zdolności człowieka (s).
Philip Vernon wyodrębnił następujące składowe czynnika g:
czynnik zdolności werbalnych (W), na który składają się:
czynnik słowny (S)
czynnik liczbowy (L)
czynnik szkolny (E)
czynnik zdolności praktycznych (P), na który składają się:
sprawność mechaniczna (M)
zdolności przestrzenne (O)
zdolności manualne (R)
Donald Hebb wyróżnił inteligencję A (zdeterminowane genetycznie granice możliwości intelektualnych człowieka) i inteligencję B (przejawiającą się w zachowaniu)
Joy Paul Guilford zbudował model "trójwymiarowy"(skonstruowany z trzech wymiarów), z których:
pierwszy odzwierciedlał rodzaj zaangażowanych operacji umysłowych:
ocenianie
wytwarzanie konwergencyjne
wytwarzanie dywergencyjne
pamięć
poznawanie
drugi wymiar rodzaj treści czy też materiału, na którym operacja była wykonywana:
figuralna
symboliczna
semantyczna
behawioralna
a trzeci rezultaty czynności, czyli wytwory:
jednostki
klasy
relacje
systemy
przekształcenia
implikacje
W ten sposób teoretycznie wyodrębniono 120 czynników.
TEORIE EMOCJI
EMOCJE - to złożony zespół zmian psychicznych i fizycznych, obejmujących pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawiorystyczne w odpowiedzi na sytuacje spostrzeganą jako ważna dla danej jednostki.
JAMES-LANGE- teoria obwodowa- Emocje są wynikiem dostrzeżenia pewnych reakcji fizjologicznych, zmiany fizjologiczne są wcześniejsze i dopiero ich dostrzeżenie prowadzi do pojawienia się uczucia, które jest emocją np.: odczuwamy złość, bo zaciskamy pięść. Jest zaliczana do obwodowych, gdyż za źródło emocji uznaje działania, zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wew.
Ustala, że na bazie emocji pierwotnych, dzięki ekstero-, prioprio- i interoreceptorom dochodzi do emocji. Dotyczy zmiany w narządach (blednięcie, czerwienienie)
CANNON-BARD- teoria wzgórzowa- Jako podstawę emocji teoria ta wskazuje zmiany w obszarze mózgu zwanej jądrami wzgórza (thalamus). Według teorii Cannona-Barda siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe. Ich pobudzenie nadaje poznawczym czynnościom kory emocjonalny komponent, ponieważ we wzgórzu organizują się reakcje emocjonalne.
Każdy bodziec nabiera znaczenia emocjonalnego w okolicach thalamus, gdzie zmienia się w impuls. Reakcje fizjologiczne są następstwem i towarzysza emocjom.
ARNOLD- teoria korowa- Teoria ta zakłada, ze okolicą odpowiedzialną za przebieg funkcji emocjonalnych jest kora mózgowa. Emocje powstają w świadomości
Bodziec -> kora -> wzgórze (wzory reakcji emocjonalnej) -> narządy wewnętrzne -> zachowanie
Lindsley- kontinuum aktywacji- uwzględnia nie tylko stany pobudzające do działania, które są powszechnie uznawane za emocje, ale i stany, które nie są traktowane jako emocjonalne. Od stanu comy dochodzi do ekscytacji.
Coma
Senność
Sen
Czuwanie
Aktywacja
Podniecenie
Silne podniecenie
Ekscytacja
* Intensywność przeżywania emocji wynika z określonego pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego, czyli aktywacji. W zasadzie można mówić o kontinuum aktywacji - od skrajnego podniecenia emocjonalnego, którego przejawami mogą być napad wściekłości, panika, ekstaza - do zupełnego braku podniecenia, którego przejawem może być stan śpiączki czy tez głęboki sen. Wysoki czy niski poziom aktywacji nie zawsze uzewnętrznia się w zachowaniu. Wzrost podniecenia może prowadzić do wzmożonej ruchliwości, może także wywoływać stan pozornej obojętności i spokoju. Postronny obserwator nie zauważa wewnętrznego niepokoju i zwiększonej aktywności ruchowej.
TEORIE POSTAW
S. MIKA- wyróżnia trzy grupy definicji postaw.
1. Definicje nawiązujące do tradycji behawiorystycznej lub psychologii uczenia się. Szczególną uwagę zwraca się w nich na zachowanie człowieka (powtarzające się konsekwentnie), na jego reakcje wobec przedmiotów świata zewnętrznego, a w tym przedmiotów społecznych.
2. Definicje nawiązujące do koncepcji socjologicznej, w której zwraca się uwagę szczególnie na stosunek nosiciela postawy do jej przedmiotu. Badacze stosunek ten określają jako oceniający, bądź emocjonalny.
3. Definicje nawiązujące do teorii poznawczych. Zwrócono w nich uwagę na to, że postawa to nie tylko określone zachowanie czy stosunek oceniający lub emocjonalny wobec danego przedmiotu, ale również odnoszące się do niego elementy poznawcze.
NOWAK- Współczesna psychologia opisuje ludzką osobowość najczęściej w kategoriach motywów, postaw, przekonań i nastawień, które są jednocześnie efektami wychowania. Ludzka osobowość przejawia się w konkretnym jej zachowaniu.
Określa postawę jako trwały system pozytywnych lub negatywnych ocen, uczuć emocjonalnych i pozytywnych lub negatywnych tendencji do zachowania się wobec przedmiotów społecznych4), Przez postawę rozumie strukturę złożoną z elementów poznawczych, afektywnych i z indywidualnego działania nosiciela postawy wobec jej przedmiotu
WIELKA PIĄTKA
Pięcioczynnikowy model osobowości (w skrócie PMO) autorstwa Paula Costy i Roberta McCrae zwany też „wielką piątką” (ang. Big Five) obejmuje następujące czynniki osobowości:
neurotyczność (vs stałość emocjonalna) - odzwierciedlającą przystosowanie emocjonalne versus emocjonalne niezrównoważenie; skłonność do przeżywania negatywnych emocji (strachu, zmieszania, gniewu, poczucia winy) oraz podatność na stres psychologiczny
ekstrawersję (vs introwersja) - która odnosi się do jakości i ilości interakcji społecznych oraz poziomu aktywności, energii, a także zdolności do doświadczania pozytywnych emocji
otwartość na doświadczenie - wskazującą na tendencję do pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję na nowość i ciekawość poznawczą
ugodowość (vs antagonizm) - opisującą nastawienie do innych ludzi (pozytywne versus negatywne) przejawiające się w altruizmie versus antagonizmie
sumienność (vs nieukierunkowanie) - która oddaje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel
Zakłada się, że wyróżnione czynniki:
istnieją realnie (i jako takie mają znaczenie w przystosowaniu jednostki do środowiska np. sumienność jest najlepszym wyznacznikiem jakości wykonywanej pracy zawodowej oraz osiągnięć akademickich, a także wiąże się z satysfakcją życiową)
są niezmienne
są uniwersalne (tj. niezależne od rasy, płci czy kultury)
są biologicznie uwarunkowane (charakteryzuje je wysoki stopień odziedziczalności)