Parę słów o ukraińsko-polskich homonimach
ANASTAZJA PIETRUCZANIS - studentka III roku filologii ukraińskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się literaturą, górami, folklorem ukraińskim, muzyką, łyżwiarstwem, kinem, teatrem i kotkami.
Ilekroć przyjeżdżam na Ukrainę, uświadamiam sobie, jak wiele słów w pokrewnych sobie językach polskim i ukraińskim może nam sprawić kłopot z powodu formalnego podobieństwa mimo braku wzajemnego związku znaczeniowego. Słowa takie to ukraińsko-polskie homonimy. Nierzadko bywają mylone, ale jakże ubarwiają przez to nasze życie... Wielokrotnie miałam okazję się o tym przekonać.
W języku ukraińskim występuje wyraz diwka. Często go słyszę w zdaniu jaka harna diwka ('jaka ładna dziewczyna'), kiedy goszczę u babci na Ukrainie. Takie słowa miło jest usłyszeć ― to komplement. Znaczenie diwki tak objaśnia Wielki słownik języka ukraińskiego: 'ładna dziewczyna, której czas wyjść za mąż, niezamężna'. Znaczeniu temu towarzyszą konotacje kulturowe, dzięki którym właśnie wiadomo, że usłyszane z ust Ukraińca określenie harna diwka to komplement.
W ubiegłe wakacje zaprosiłam do babci na Ukrainę swoją przyjaciółkę, która nie znała języka ukraińskiego. Gdy wybrałyśmy się na zwiedzanie miasteczka, pierwszymi słowami, jakie moja przyjaciółka usłyszała z ust przechodzących młodzieńców, były właśnie: jaki harni diwki ('jakie ładne dziewczyny'). Na mej twarzy od razu pojawił się uśmiech. Zaszczycona pięknym komplementem, zatrzepotałam rzęsami i szturchnęłam Magdę, by wytłumaczyć jej znaczenie zdania. Ale zanim zdążyłam otworzyć usta, ona ― bardzo oburzona ― wykrzyczała, co myśli o takich obraźliwych, jej zdaniem, słowach chłopców. Próbowałam wytłumaczyć przyjaciółce, że słowo diwka nie jest odpowiednikiem polskiego wyrazu dziwka, które słowniki języka polskiego tłumaczą jako: 'kobieta prowadząca się niemoralnie, kobieta lekkiego prowadzenia się, prostytutka'1.
Podobna ― niezbyt dobra ― znajomość języka ukraińskiego przez Polaków może często prowadzić do sytuacji komicznych. Zdarzyło się raz, że bohaterem takiej sytuacji było ukraińskie słowo pukaty, które oznacza 'puszczać wiatry, bąki'. Jak wiadomo, podobnie brzmiący polski wyraz pukać ma zupełnie inne znaczenie: 'uderzając lekko czymś o coś, powodować odgłos; stukać, kołatać'2.
Gdy byłam kiedyś w Kamieńcu Podolskim, w kościele mszę odprawiał ksiądz, który przyjechał z Polski. Chcąc się popisać znajomością języka ukraińskiego i zapewne zjednać sobie tym wiernych, zwrócił się do nich, mówiąc: Pan Jezus pukaje do waszych serc, widczynit' jich. Po polsku znaczy to: Pan Jezus puszcza bąki do waszych serc, otwórzcie je. Łatwo się domyślić, że w tej sytuacji nikt w kościele nie mógł zachować powagi. Słowo bowiem, którego powinien użyć ów ksiądz, to ukraińskie stukaty, które jest właściwym odpowiednikiem polskiego pukać.
Oczywiście, ukraińsko-polskie homonimy sprawiają kłopoty także ludziom, których pierwszym językiem jest język ukraiński. Kiedyś przytrafiło się to mojej babci. Pewnego dnia przyjechała do niej z wizytą nauczycielka z Polski. Babcia podjęła ją obiadem, który tak smakował nauczycielce, że głośno wyrażała swój zachwyt, nazywając posiłek pysznym. Babcię nieco to zdziwiło, ale dopiero wieczorem spytała, zaskoczona, moją mamę, dlatego jej obiad został nazwany puszystym ― ukraińskie słowo pysznyj jest bowiem odpowiednikiem polskich określeń puszysty, okazały, wspaniały. Babcia nie zdawała sobie sprawy z tego, że w polszczyźnie także istnieje słowo pyszny, które znaczy 'smaczny'.
W językach ukraińskim i polskim, tak sobie przecież bliskich, istnieje mnóstwo słów, które bardzo często są mylone i powodują różne zabawne i dwuznaczne sytuacje. Tej homonimii nie zlikwidujemy, byłoby to chyba zresztą bezcelowe. Miejmy tylko nadzieję, że tacy ukraińsko-polscy językowi przyjaciele nie padną ofiarą niekompetentnych tłumaczy.