TEORIA KRYTYCZNA
Rozpoczynając analizę teorii krytycznej, na wstępie omówię podstawowe pojęcia dotyczące danej tej współczesnej teorii pedagogicznej.
Pojęcie teorii rozumiane jest jako forma przedstawienia świata wykraczającego poza to, co możemy zobaczyć i zmierzyć. Obejmuje zbiór wzajemnie powiązanych definicji i związków, który organizuje pojęcia dotyczące świata empirycznego i sposób jego rozumienia. Ogólnie mówiąc, istnieją trzy różne koncepcje teorii. Niektórzy uważają ją za uogólnienie i klasyfikację świata społecznego. Zakres uogólnienia zmienia się od teoryzowania na temat określonego zakresu zjawisk do bardziej abstrakcyjnych i ogólnych teorii. Inni uważają, iż teoria powinna wyjaśniać zjawiska, identyfikując mechanizmy przyczynowe oraz procesy, które choć nie można ich bezpośrednio zaobserwować- ujawniają się poprzez swe efekty.
Słowo krytycyzm, krytyczny też ma wielokierunkowe znaczenie, choć w większości twierdzeń, jest ujmowane jako zdolność do obiektywnej, zgodnej ze stanem faktycznym oceny otaczających zjawisk, ludzi oraz własnych przeżyć i postaw.
Teoria krytyczna jest nowym wytworem myśli edukacyjnej. Swój początek czerpie z dorobku dawnych wielkich filozofów. Jej początków można szukać w zachodnim marksizmie, a obecnie jest uznawana za szczególny nurt marsizmu . Teoria krytyczna jest genezą, koncepcją podważającą mit „czystej” i nienaturalnej wiedzy naukowej. Teoria krytyczna ujmuje naukę jako czynnik przemiany społecznej, ujawniająca ideologiczne przesłanki teorii i praktyki społecznej. Została ona opracowana po raz pierwszy w latach trzydziestych dwudziestego wieku przez przedstawicieli neomarksistowskiej Szkoły Frankfurckiej.
Teoria krytyczna, która dopiero od niedawna znajduje się w dorobku myśli edukacyjnej, w dużej mierze zaangażowała się w opracowania dotyczące społeczeństwa, wychowania i kształcenia tworzonych przez współczesnych teoretyków.
Funkcja krytyczna teorii krytycznej polega na badaniu zależności kwestii kto i jaka władza sprawuje kontrolę nad instytucjami oświatowymi i procesem wychowawczym , oraz na ustaleniu celów i priorytetów edukacyjnych.
Przedstawiciele teorii krytycznej zadają następujące pytania: Kto sprawuje kontrolę nad szkołami? Kto tworzy politykę oświatową? Kto wytycza etyczne, społeczne i ekonomiczne cele edukacji? Kto opracowuje program nauczania? Zwolennicy teorii krytycznej dowodzą, że wszechstronne problemy edukacyjne wynikają z dążenia do zachowania władzy, która prowadzi do podporządkowania się jednych drugim.
W sprawach gospodarczych i politycznych w interpretacji zwolenników teorii krytycznej decydujący głos należy do kapitalistów. Teorię krytyczną, która rozwinęła się na gruncie edukacyjnym stosunkowo niedawno, łączy bliskie pokrewieństwo z pragmatyzmem i z jego współczesną formą zwaną neopragmatyzmem. Zwolennicy teorii krytycznej z reguły odrzucają szeroko zakrojone, uniwersalistyczne koncepcje, które popularne są w metafizyce idealistów i realistów.
Poruszając kwestę programu nauczania i uczenia się rzecznicy teorii krytycznej domagają się takiego wychowania, które pielęgnuje różnorodność kulturową, oraz uwzględnia rozmaite style uczenia się. Są zwolennikami edukacji wielokulturowej i podkreślają, że uczniowie powinni zaczynać naukę od zbadania swoich korzeni oraz zapoznania się z doświadczeniami ich rodzin i społeczności. Jest to koncepcja sprzeczna z tym, co głoszą neokonserwatyści. Według zwolenników teorii krytycznej uczenie się powinno prowadzić do opanowania krytycznego języka przydatnego przy analizowaniu najważniejszych bieżących kwestii społecznych, politycznych, ekonomicznych i edukacyjnych.
Dla zwolenników tej krytyki punktem wyjścia jest krytyka obowiązującego współcześnie programu nauczania. Według zwolenników teorii winny być program rozpatrywany w dwóch aspektach: jako jawny program nauczania, oraz „ ukryty program nauczania”, który w sposób niewidoczny kształtuje postawy etyczne, poglądy i zachowania.
W aspekcie edukacji, szkolnictwa i nauczania Rzecznicy teorii krytycznej starają się zdefiniować rolę pedagoga oraz charakter i cele nauczania. Próbują zidentyfikować strategie, za pomocą których twórcy polityki oświatowej - w imię edukacyjnej skuteczności- ubezwłasnowolniają nauczycieli; do nich można zaliczyć: standaryzowane testy, rutynowe procedury oceny kompetencji nauczycieli oraz system odgórnego zarządzania szkołą.
Zwolennicy teorii krytycznej opowiadają się za takim programem reform oświatowych, który skłoni nauczycieli do aktywnego przejmowania kontroli nad procesem kształcenia. Podobnie jak rekonstrukcjoniści społeczni, którzy widzą w nauczycielu działacza edukacyjnego, tak i rzecznicy teorii krytycznej w swoim programie reform postrzegają go jako „zaangażowanego w proces trasformacji intelektualistę”.
Czym więc jest pedagogika krytyczna? Nazwa tej orientacji myślenia o edukacji odwołuje się do kategorii myślenia krytycznego, a szczególnie do tej jego postaci, która znana jest pod nazwą teorii krytycznej i wiąże się przede wszystkim z dokonaniami filozoficznej szkoły frankfurckiej. Filozoficzna teoria krytyczna w tej postaci, która wpłynęła na pojawienie się pedagogiki krytycznej ma swoje źródła w Marksistowskiej krytyce ideologii. Ideologia jest tu pojmowana jako „fałszywa świadomość” utrudniająca rozumienie społecznego zniewolenia i przez to przeszkadzająca w naprawianiu świata.
ETNOGRAFIA KRYTYCZNA
Rozpoczynając analizę teorii etnografii krytycznej, na wstępie wyjaśnię znaczenie pojęć wchodzących w skład nazwy teorii, a więc omówię znaczenie pojęć teoria, etno+ grafia, oraz krytyka.
Teoria - potocznie jest zespołem twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania, oraz jest systemem twierdzeń tłumaczących jakieś fakty w sposób logicznie niesprzeczny, ów system twierdzeń może również obejmować całą dyscyplinę naukową. Składają się nań prawa nauki, hipotezy i definicje, powiązane ze sobą tak, że prawa ogólne znajdują uzasadnienie i wyjaśnienie w prawach i hipotezach bardziej szczegółowych. Teoria służy zarówno tłumaczeniu faktów, jak ich przewidywaniu.
Pojęcie etnografii pochodzi od połączenia obu tych terminów etno + grafia = opis ludów; pochodzi od pojęcia grafologia, która zajmuje się ustalaniem właściwości psychicznych człowieka na podstawie specyficznych cech jego pisma ręcznego.
Na czym więc polega etnografia krytyczna? Jest więc teorią zajmującą się śledzeniem ludów, ich obyczajów, poglądów i jednocześnie ich opisem. Etnografia krytyczna śledzi i opisuje historie ludów, ras, społeczności śledząc i opisując w sposób krytyczny, tzn. śledzi i opisuje obiektywnie fakty, zgodnie ze stanem faktycznym ocenia otaczające zjawiska. Etnografia krytyczna zakłada badania nad rasowością i jej kategoriami, etnicznością, bada grupy mniejszościowe, uprzedzenia i ich źródła, , oraz dyskryminację.
Biorąc pod uwagę znaczeniowość pojęć, to rasa i etniczność są słowami o największym znaczeniu . Rasa jest pojęciem oznaczającym grupę ludzi o wspólnym dziedzictwie biologicznym. Z tego punktu widzenia rasę można zdefiniować w kategoriach zespołu cech fizycznych, które wynikają z ewolucyjnej adaptacji określonej populacji lub społeczeństwa.
Termin etniczności stworzono jako przeciwstawienie rasy, grupa etniczna określa jednostki, które w swej własnej opinii lub tylko zdaniem innych mają pewne wspólne cechy, odróżniające je od innych zbiorowości żyjących w danym społeczeństwie, w ramach którego wyróżniają się odrębnymi zachowaniami kulturowymi.
Etnografia więc zajmuje się bezpośrednią obserwacją zachowań grupy społecznej i opisywaniem zauważonych zjawisk.
Bibliografia
1. Słownik Socjologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, w-WA 2004
2. Pedagogika Leksykon, Wydawnictwo Naukowe PWN, red. B.Milerskiego i B. Śliwerskiego, W-wa 2000
3.Wstęp do socjologii N. Goodmann wyd. Zysk i S-ka
7