Zaburzenia osobowości

DSM-IV i ICD-10

DSM-IV zaburzenia osobowości

• Wiązka A (dziwaczność, ekscentryczność) -paranoidalne, schizoidalne i schizotypowe zaburzenia osobowość

• Wiązka B (dramatyczność) - antysocjalne, borderline (pograniczne), histrioniczne i narcystyczne zaburzenia osobowość

• Wiązka C (lękliwość) - osobowość lękowa, zależna, anakastyczna (obsesyjno-kompulsywna) i bierno -zależna

ICD-10 zaburzenia osobowości

• swoiste - paranoiczna, schizoidalna, dyssocjalna, chwiejna emocjonalnie, histrioniczna, anankastyczna, lękowa (unikająca), zależna;

• mieszane i inne zaburzenia osobowości, tj. jest takie zaburzenia, które sprawiają ogromne trudności diagnostyczne, gdyż nie wyrażają się w określonych wzorcach zachowania się czy cechach opisanych w klasyfikacji swoistych zaburzeń osobowości (coś w rodzaju worka);

• trwałe zmiany osobowości na tle organicznego uszkodzenia oun oraz bez takiego uszkodzenia a także dwie podkategorie: trwałe zmiany osobowości po katastrofach (po przeżyciu ekstremalnej sytuacji) oraz trwałe zmiany osobowości po chorobie psychicznej.

Kryteria rozpoznania ZO - DSM IV

Zaburzenie osobowości to trwały wzorzec wewnętrznych doświadczeń i zachowań, które w znaczącym stopniu odbiegają od oczekiwań występujących w kulturze, w której żyje dana osoba.

Kryteria rozpoznania ZO

• Wzorzec ten ujawniać się w co najmniej dwóch spośród czterech następujących obszarów:

• poznawczym (tzn. w sposobach postrzegania i interpretowania siebie, innych ludzi i zdarzeń);

• afektywnym (tzn. sile, stopniu zmienności i adekwatności reakcji emocjonalnych);

• funkcjonowaniu interpersonalnym;

• kontroli impulsów;

Kryteria rozpoznania ZO

• B.     Wzorzec ten jest sztywny i przejawia się w wielu sytuacjach osobistych i społecznych.

• C.     Wzorzec ten prowadzi do klinicznie znaczącego cierpienia lub ograniczenia w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym bądź innych sferach funkcjonowania osoby.

• D.     Wzorzec ten jest stabilny i trwa długo, a jego powstanie zaznacza się przynajmniej w okresie adolescencji lub wczesnej dorosłości.

• E.     Przyczyny wystąpienia tego wzorca nie mogą być wyjaśnione jako manifestacja lub konsekwencja innego zaburzenia.

• F.      Wzorzec ten nie jest spowodowany fizjologicznymi skutkami używania substancji (np. narkotyków bądź lekarstw) lub ogólnym stanem somatycznym (np. urazem głowy).

OSOBOWOŚĆ SCHIZOTYPOWA

Wzorzec funkcjonowania jest oparty na braku społecznych interpersonalnych zdolności, przejawiający się poczuciem dyskomfortu i ograniczonymi zdolnościami do tworzenia bliskich związków, jak i zaburzeniami poznawczymi i ekscentrycznymi zachowaniami.

1)     idee odniesienia (myśli ksobne);

2)     dziwaczne przekonania lub magiczne myślenie, które wyznaczają zachowania niezgodne z normami społecznymi;

3)     niezwykłe doświadczenia percepcyjne;

4)     dziwaczne myślenie i sposób mówienia(np. manieryzm);

5)     podejrzliwość lub idee paranoiczne;

6)     nieadekwatny, zawężony afekt;

7)     zachowania lub wygląd ekscentryczny lub dziwaczny;

8)     brak osób zaufanych i przyjaciół;

9)     silny niepokój w sytuacjach społecznych, który nie zmniejsz się wraz z trwaniem znajomości.

OSOBOWOŚĆ SCHOZOIDALNA

Wzorzec funkcjonowania jest oparty na wycofaniu z relacji społecznych oraz słabej ekspresji emocji w sytuacjach interpersonalnych.

Najważniejsze kryteria dla rozpoznania tego wzorca to:

• brak pragnienia i przyjemności z kontaktów z bliskich relacji z innymi;

• samotna aktywność w różnych sferach życia;

• brak lub niewielkie zainteresowania kontaktami seksualnymi;

• czerpanie przyjemności z niewielu obszarów życia;

• poza krewnymi, brak bliskich osób;

• okazywanie obojętności na pochwałę i krytykę

• chłód emocjonalny

OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA

Wzorzec funkcjonowania jest oparty na braku zaufania i podejrzliwości wobec innych oraz interpretowaniu ich motywów jako wrogich.

• uporczywie, bez podstaw, podejrzewa, że inni go wykorzystują i oszukują

• poddaje w wątpliwość i podważa lojalność i wiarygodność bliskich;

• niechętnie zwierza się innym z lęku przed użyciem przez nich tych informacji przeciwko niemu;

• w życzliwych uwagach doszukuje się gróźb i prób poniżenia;

• uporczywie chowa urazy tzn. nie wybacza krytyki czy zniewagi;

• dostrzega ataki na siebie i swoje dobre imię, nawet tam gdzie ich nie ma, reagując gniewem i kontratakiem;

• permanentnie, pomimo braku podstaw, podważa wierność małżonka lub partnera seksualnego.

OSOBOWOŚĆ BORDELINE

Wzorzec funkcjonowania jest oparty na braku stabilności w relacjach z innymi, w obrazie Ja i stanach afektywnych

• gorączkowe wysiłki, aby uniknąć rzeczywistego lub wyobrażonego porzucenia;

• niestabilne relacje z innymi przechodzące od idealizacji do dewaluacji;

• zaburzenia tożsamości;

• wyniszczające, impulsywne zachowania seksualne, nadużywanie substancji psychoaktywnych, rozrzutność i itp.;

• powtarzające się zachowania samobójcze i samookaleczanie się;

• chroniczne poczucie pustki;

• niestabilność afektywna spowodowana zmieniającym się nastrojem;

• nieadekwatnie intensywny gniew i trudności w jego kontroli;

• objawy dysocjacyjne i związane ze stresem myśli paranoidalne.

OSOBOWOŚĆ ANTYSPOŁECZNA

Wzorzec funkcjonowania jest oparty na braku poszanowania i gwałcenia praw innych ludzi, pojawiający się po 15 roku życia.

• nie podporządkowywanie się normom społecznym i prawnym;

• kłamanie, używanie pseudonimów przestępczych, oszukiwanie innych dla zysku i przyjemności;

• impulsywność, niezdolność do planowania;

• agresja ze skłonnością do bójek i napaści;

• brak troski o bezpieczeństwo własne i innych;

• brak odpowiedzialności w pracy zawodowej i niedotrzymywanie zobowiązań finansowych;

• brak poczucia winy wyrażający się obojętnością lub racjonalizowaniem krzywdzenia innych.

OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA

Wzorzec funkcjonowania jest oparty na potrzebie bycia podziwianym, braku empatii i pretensjonalności (w zachowaniu i fantazji).

• wyolbrzymianie swoich osiągnięć w stosunku do dokonań;

• fantazjowanie o powodzeniu, doskonałości, urodzie;

• przekonanie o własnej szczególności i niepowtarzalności;

• wymaganie skrajnego podziwu dla własnej osoby;

• poczucie posiadania specjalnych praw;

• wykorzystywanie i instrumentalne traktowanie innych;

• brak empatii; niechęć do rozpoznawania i uwzględniania potrzeb innych;

• zazdrości innym lub uważa, że inni mu zazdroszczą;

• zachowuje się arogancko i wyniośle.

OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA

Utrzymujący się wzorzec nadmiernej emocjonalności i poszukiwania uwagi, pojawiający się już we wczesnym okresie życia.

• Doświadcza dyskomfortu, gdy nie jest w centrum uwagi

• Kontakty z innymi charakteryzują się uwodzeniem seksualnym lub prowokacyjnymi zachowaniami

• Nagłe zmiany i powierzchowna ekspresja emocjonalna

• zwraca uwagę innych poprzez swój wygląd zewnętrzny

• Impresyjny styl mówienie, przy barku dbałości o szczegóły

• Dramatyzowanie, teatralność i przesada w ekspresji emocji

• Podatność na sugestię, tj. łatwe uleganie wpływom innych

• Uważanie związków za bardziej intymne niż w rzeczywistości są

OSOBOWOŚĆ UNIKAJĄCA

Zahamowanie społeczne, nieadekwatność odczuć i nadwrażliwość na negatywną ocenę.

• unikanie działalności zawodowej wymagającej kontaktów z innymi ludźmi, w obawie przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem;

• nie angażowanie się w relacje z innymi ludźmi, chyba że osoba jest pewna ich akceptacji i lubienia;

• powściągliwość w kontaktach intymnych, z powodu lęku przed zawstydzeniem lub wyśmianiem;

• uporczywe myślenie o krytyce lub odrzuceniu ze strony innych;

• zahamowanie w sytuacjach społecznych, z powodu poczucia własnej nieadekwatności;

• postrzeganie siebie jako osoby o niskich kompetencjach społecznych, nieatrakcyjnej i gorszej od innych;

• niechętnie podejmuje nowe działania, bo mogą się one okazać zawstydzające.

OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA

Nadmierna potrzeba, prowadzącej do uległości i odczuwanie silnych lęków separacyjnych.

• trudności w podejmowaniu decyzji, korzystanie z wielu porad ze strony innych;

• potrzeba posiadania osób, które poczują się odpowiedzialne;

• trudności w wyrażaniu sprzeciwu, z obawy przed utratą oparcia ze strony czy ich dezaprobatą;

• trudności w wykonywaniu czegoś samodzielnie, nie tyle z powodu braku motywacji, co braku pewności swoich możliwości i umiejętności;

• robienie z własnej woli rzeczy nieprzyjemnych, w celu zyskania miłości, troski i wsparcia

• w samotności czuje się bezradna w opiekowaniu się sobą;

• gdy jedna relacja się kończy, szybko nawiązuje inną relację, z obawy przed brakiem wsparcia i opieki;

• koncentruje się na lękach, że w sytuacji opuszczenia będzie musiała sama o siebie zadbać.

OBSESYJNO-KOMPULSYWNA

Zaabsorbowanie porządkowaniem, perfekcjonizmem, kontrolą umysłową i interpersonalną kosztem elastyczności, otwartości i skuteczności.

• osoba jest pochłonięta porządkowaniem, planowaniem, ustalaniem szczegółów;

• wykazuje perfekcjonizm upośledzający jej efektywność działania;

• nadmiernie poświęca się pracy i wydajności, wyrzekając się rozrywek i kontaktów z innymi;

• jest nadmiernie sumienna, skrupulatna i zupełnie sztywna w kwestiach moralności i zasad;

• nie jest w stanie pozbyć się starych, zużytych przedmiotów, nawet wtedy gdy nie mają wartości sentymentalnej;

• niechętnie zleca zadania innym;

• wykazuje skąpstwo a pieniądze traktuje jak zabezpieczeni przez ewentualną katastrofą;

• przejawia sztywność i upór.

---