KATECHEZA DZIECKA WIEKU PRZEDSZKOLNEGO

Dziecko przechodzi dziś z peryferii życia społecznego i rodzinnego w centrum wartości spo­łecznych i rodzinnych. Zadaniem pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi w wieku przedszkolnym jest zapewnienie im korzystnych warunków wszechstronnego rozwoju.

RYS HISTORYCZNY

Zainteresowanie problematyką wychowania dziecka w wieku przedszkolnym pojawiło się już w XVII wieku. W następnym stule­ciu wśród myślicieli zwracających uwagę na znaczenie wychowy­wania dziecka w wieku przedszkolnym wybija się przede wszystkim postać Jeana J. Rousseau. Przyjmuje się, że jego dzieło Emil, czyli o wychowaniu walnie przyczyniło się do rozwoju zainteresowań wy­chowawczych.. Należy wymienić też Marię Montessori.

Natomiast w Polsce większe zainteresowanie tą dziedziną wy­chowania obserwujemy w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Wiele wysiłku włożono w praktyczne organizowa­nie opieki nad małym dzieckiem w tak zwanych ochronach. Za ich faktycznego twórcę i organizatora uważa się Edmunda Bojanowskiego.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne, wrogo usto­sunkowane do wychowania religijnego, przejęły katolickie ochronki, a w ich miejsce zakładano państwowe przedszkola oparte na laickim systemie wychowawczym. W tej sytuacji Kościół zmuszony został do poszukiwań nowych form oddziaływań wychowawczych na małe dzieci. Organizuje wówczas między innymi katechezę parafialną dla dzieci w wieku przedszkolnym, by mimo przeszkód kontynuować wychowywanie dziecka w duchu wiary. Zaistniała sytuacja wymagała niemal natychmia­stowego dostarczenia katechetom odpowiednich pomocy. Brak ten szczególnie dotkliwie odczuwali katecheci - praktycy. Stąd też opra­cowywane przez poszczególnych katechetów materiały do pracy wychowawczo-katechetycznej z dziećmi w wieku przedszkolnym powielano w formie maszynopisów i rozpowszechniano w całym kraju ( 1971 program jezuicki red. Charytański).

ANTROPOLOGICZNE UWARUNKOWANIA KATECHEZY DZIECI W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM

Duży wpływ na przebieg katechezy dzieci w wieku przedszkol­nym posiada stopień rozwoju dziecka.

• ROZWÓJ FIZYCZNY

Charakterystyczną cechą rozwoju fizycznego dziecka są zacho­dzące zmiany w rozmiarach i proporcjach ciała. Widoczna jest w tym okresie rozwoju przede wszystkim przewaga wzrostu nad wagą dziecka. Roczny przyrost wagi w tym okresie wynosi 2-3 kg, zaś tempo rocznego przyrostu wynosi 5-7 cm. Dziecko nie jest wytrzymałe na monotonny i dłużej trwający wysiłek fizyczny.

Zachodzący rozwój fizyczny dziecka wyraża się przede wszystkim w biologicznej potrzebie ruchu, niskiej zdolności dziecka do kon­centracji na jednej czynności, brak wytrwałości w dążeniu do celu, po­trzeba częstych zmian zainteresowań^. Charakterystyczne jest przy tym, że dziecko szybciej ulega zmęczeniu niż człowiek dorosły, ale też i znacznie szybciej u niego to zmęczenie ustępuje. Jednym z ważniej­szych czynników w procesie rozwoju dziecka jest dostarczanie mu w tym okresie odpowiedniej ilości potrzebnych bodźców^.

• ROZWÓJ PSYCHICZNY

Wraz z rozwojem motorycznym łatwo również zaobserwować u dziecka w wieku przedszkolnym proces rozwoju psychicznego, który stanowi podstawę poszerzania się orientacji dziecka w świecie ze­wnętrznym. Zmiany te sprawiają, że dziecko coraz lepiej dostosowuje się do swego środowiska i zy­skuje szersze możliwości działania. W rozwoju psychicznym szczególną rolę pełni funkcja poznaw­cza, w zakres, której wchodzi spostrzeganie, uwaga, pamięć, myśle­nie i mowa dziecka.

1. SPOSTRZEGANIE

Jedną z charakterystycznych cech spostrzegawczości dziecka w wieku przedszkolnym jest swoisty jej synkretyzm. Dziecko w tym wieku nie jest jeszcze zdolne do przeprowadzenia szczegółowej ana­lizy spostrzeganego obiektu, ujmuje go bowiem globalnie, czyli w zarysowy i ogólnikowy sposób.

Dziecko kieruje się silnymi cechami bodźców, ich łatwo uchwytnymi własnościami, które przyciągają jego uwagę - np.: ja­skrawą barwą, wyrazistym kształtem czy też powtarzającym się motywem muzycznym .

Dzieci 4-6-letnie z łatwością identyfikują już również bohate­rów filmu. Natomiast większą trudność sprawia im rozpoznanie przedmiotów, a najtrudniejsze jest dla nich ujmowanie związków między poszczególnymi obrazami i zdarzeniami, jak również per­cepcja informacji symbolicznych zawartych w obrazkach.

Rozwój słuchu i wzroku. Dziecko 3- letnie rozróżnia już 4 barwy: czerwoną, żółtą, zielona i niebieską.

2. MOWA

Z rozwojem myślenia ściśle związany jest rozwój mowy. Wraz z wiekiem w sprzyjających warunkach środowiskowych doskonali się mowa zarówno pod względem gramatycznym, jak i leksykalnym. Mało komunikatywna mowa dziecka 3-letniego przekształca się u dziecka starszego w pełne, zrozumiałe wypowiedzi. W wieku 4 lat zdania dziecka są prawie kompletne, a w rok później stosuje już ono wszystkie części mowy. W tym okresie następuje też przejście od mowy egocentrycznej do mowy uspołecznionej. W wieku przedszkolnym następuje też stopniowe poszerzenie zasobu słownictwa dziecka. O ile w 3 roku życia zna ono około 1000 słów, to w 5 roku życia około 2000 słów, a w 7 roku około 4000 słów.

Ponadto, w wieku przedszkolnym ma miejsce rozwój właściwej mowy dialogowej i zdolności konwersacyjnych. Poza tym, około 5 roku życia, dziecko zaczyna rozwijać w sobie umiejętność dostoso­wania się w rozmowie do partnera - osoby dorosłej lub rówieśnika.

3. MYŚLENIE

Rozwój psychiczny dziecka w wieku przedszkolnym jest także w dużej mierze uwarunkowany umiejętnością myślenia. Chodzi o rozwijanie jego zdolności do operowania pojęciami abstrakcyjnymi, z którymi łączy się konieczność nabywania umiejętności myślenia przyczynowego. Nabywanie przez dziecko tej umiejętności wyraża się w pytaniach: dlaczego?, a skąd? itp. Rozwój myślenia ściśle łączy się z rozwojem przyswajania po­jęć. W procesie tym daje się zaobserwować pewien logiczny ciąg, który polega na tym, że dziecko przechodzi od pojęć prostych do coraz bardziej złożonych, stopniowo wytwarzając pojęcia uporząd­kowane hierarchicznie. Dla rozwoju myślenia dziecka w wieku przedszkolnym charaktery­styczne jest także i to, że od 3 roku życia można zaobserwować u niego pierwsze formy rozumowania i wnioskowania, próbuje też ono uzasad­niać swoje sądy i decyzje, a także dowodzić racji.

4. WYOBRAŹNIA I PAMIĘĆ

Dzieci są w tym okresie obdarzone bujną wyobraźnią i potrafią nawet zmyślić rozmaite historie i zdarzenia, które w rzeczy­wistości się nie wydarzyły. Identyfikują się z fantastycznymi postaciami słyszanego czy też oglądanego świata bajek.

Z rozwojem dziecięcych wyobrażeń wiąże się też zagadnienie rozwoju pamięci, która umożliwia nabywanie doświadczeń indywi­dualnych. Dziecko w wieku przedszkolnym gromadzi już znaczne zasoby doświadczeń w różnych dziedzinach i płaszczyznach swego życia.

5. UWAGA

Sposób poznawania otaczającego świata zależy od zdolności koncentracji własnej uwagi. W początkowym okresie życia dominuje uwaga mimowolna, którą charakteryzują wrażliwość na silne bodźce. Dlatego trzeba na katechezie zapewniać dziecku różne bodźce.

6. ROZWÓJ EMOCJONALNY

Wiek przedszkolny jest także okresem wzbogacenia się życia emocjonalnego dziecka. Ten okres życia charakteryzuje duża impul­sywność, chwiejność równowagi, zmienność nastrojów. Jednocześnie wraz z wiekiem poszerza się skala uczuć. Prócz tego, dzięki bliskim kontaktom z przyrodą, zaczynają rozwijać się uczucia este­tyczne, a poprzez relacje z innymi ludźmi, w tym też z rówieśnikami pojawiają się u dziecka uczucia społeczne.

Wiek przedszkolny w kategoriach życia emocjonalnego cha­rakteryzuje też duża wyrazistość wyrażania przez dziecko uczuć, takich jak: strach, gniew, radość. Dziecko nie umie maskować swoich przeżyć emocjonalnych, uzewnętrzniających się w ruchach, gestach, mimice, śmiechu, płaczu, jak również w ekspresji werbal­nej. Można przyjąć, że uczucia dziecka w tym wieku cechuje duża labilność. Może ono niemal w tej samej chwili przejść z jednego stanu emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny.

Dzieci w wieku przedszkolnym wyrażają też w rozmaity sposób swoją złość. Czynią to bądź impulsywnie - kiedy kierują swą złość na bezpośredni obiekt, który ją wywołał, bądź też w sposób hamo­wany - dziecko w wieku przedszkolnym potrafi już częściowo opa­nowywać swoje agresywne skłonności, choć wciąż jeszcze zdarzają się mu wybuchy złości i napady złego humoru.

W rozwoju emocjonalnym dziecka ważną rolę spełniają także uczucia, jakimi jest ono obdarowywane przez dorosłych - pochwały, pieszczoty, czy kierowane pod jego adresem słowa uznania. Czynni­kiem, który w szczególny sposób może wywołać u dziecka ten stan, jest doznawanie miłości.

7. ROZWÓJ SPOŁECZNO - MORALNY

Dziecko we wczesnym wieku przedszkolnym nie potrafi jeszcze samodzielnie kontrolować swego postępowania i dlatego w procesie tym ważną rolę odgrywają rodzice oraz inni dorośli członkowie gru­py społecznej. Wszyscy oni uczą dziecko rozpoznawania tego, co dobre, i tego, co złe. Na tej drodze stopniowo zaczyna przejmować system zasad i norm od dorosłych, liczyć się z nimi i zgodnie z nimi postępować

Na okres przedszkolny przypada pierwsze stadium rozwoju moralnego dziecka, zwane stadium egocentryzmu. Pomiędzy 2 a 5 rokiem życia dziecko zdobywa wiedzę o stawianych mu przez doro­słych wymaganiach, co więcej, wiedza ta staje się motywem jego postępowania. Motywy te posiadają jednak bardzo egoistyczne uza­sadnienie - dziecko stara się postępować zgodnie z poznanymi nor­mami po to, by zadowolić dorosłych, spodziewając się przy tym osobistej korzyści. .Z czasem jednak sytuacja ta zaczyna ulegać zmianie.

W okresie od 2 do 6 roku życia dzieci uczą się nawiązywać kontakty społeczne i robią postępy w kontaktowaniu się z osobami spoza domu, zwłaszcza z dziećmi w tym samym co one wieku

Wchodząc w kontakt z innymi osobami dziecko zdobywa in­formacje o normach postępowania obowiązujących w świecie spo­łecznym. Normy te traktuje jako narzucone mu z zewnątrz, ale bez­krytycznie je przyjmuje, skrupulatnie przestrzega i pilnuje, by inni także je respektowali.

INICJACJA W ŻYCIE WIARY ZADANIEM KATECHEZY DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Nadrzędnym zadaniem tej katechezy jest rozpoczęcie procesów Inicjacji w życie chrześcijańskie. Inicjacja taka polegać będzie na ~prowadzaniu dziecka w rzeczywistość wiary, w odkrywanie tajem­nicy Boga, uczenie się nawiązywania z Nim osobowego kontaktu poprzez udział w życiu modlitwy i życiu sakramentalnym

• RELIGIJNOŚĆ DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO

Zainteresowania religijne budzą się w dziecku szczególnie pod wpływem wychowania w rodzinie.

Zaspokojenie elementarnych potrzeb, do których zalicza się: poczucie bezpieczeństwa, akceptacji ze strony rodziców, umożliwia mu nie tylko jego ogólny rozwój, ale i ułatwia otwarcie się na Boga. Doznanie poczucia pewności, szczególnie dzięki postawie ojca, rodzi w dziecku zaufanie do siebie, świata i Boga.

Te doświadczenia dziecka w pierwszych latach życia bardzo mocno kształtują prawdziwy lub zniekształcony obraz Boga. Od postawy rodziców, a zwłaszcza ojca w stosunku do dziecka, będzie zależeć, czy pojęcie Bóg skojarzy się z Najlepszym, Kochającym, Troskliwym, czy też przeciwnie: z kimś siejącym strach, przerażenie, a może i niechęć. Dziecko przypisuje wprost im te same cechy, co Bogu

• KSZTAŁTOWANIE OBRAZU BOGA

Kiedy mówimy o obrazie Boga, o jego kształtowaniu, to mamy na myśli nie tworzone czy też posiadane wyobrażenia Boga, lecz sposób odkrywania Jego obecności i działania w życiu ludzkim i otaczającym go świecie.

W procesie odsłaniania przed dzieckiem tajemnicy Boga winno chodzić o zwrócenie uwagi na aktywność Boga, na Jego działanie dla dobra człowieka, na Jego bliskość i życzliwość⁶⁶. Odkrywany przez dziecko Bóg, któremu nie jest obojętna trudna sytuacja czło­wieka, Bóg, który zatroskany jest o jego los, budzi w nim i rozwija zaufanie. A zaufanie, którym dziecko obdarowuje Boga, pozwala mu inaczej patrzeć na świat i otoczenie.

W próbach odkrywania przed małym dzieckiem tajemnicy Bo­ga, kształtowania Jego obrazu, trzeba zdawać sobie sprawę, że moż­liwe jest jego deformowanie czy też zafałszowanie, a pochodzący z dzieciństwa fałszywy obraz Boga może zostać utrwalony na całe lata.

• MODLITWA PRZEDSZKOLAKA

Dziecko przede wszystkim podświadomie bierze udział w życiu religijnym matki czy ojca przede wszystkim poprzez naśladowanie ich ruchów, gestów postaw klękanie, składanie rąk, zwracanie się do Boga. Obserwując modlących się rodziców doświadcza obecności Kogoś Innego.

Pierwsze słowne modlitwy dziecka dotyczą bliskich mu do­świadczeń i spraw, dzięki temu łatwiej uświadamia sobie fakt, że z Bogiem można rozmawiać o wszystkim. Modlitwa przedszkolaka może mieć nie tylko różne treści, ale może przybrać także różne formy takie jak: medytacja, modlitwa przez działanie, modlitwa słowna.

Sumienie dziecka w wieku przedszkolnym

początki w rodzinie. Natomiast wszystkie inne instytucje wycho­wawcze: Kościół, szkoła, przedszkole czy środki masowego przeka­zu powinny jej nieść pomoc.

Przedszkolak w swoisty sposób wartościuje i ocenia postępowa­nie innych osób. W swoich sądach nie uwzględnia intencji i okolicz­ności czynu, lecz wyłącznie zgodność lub niezgodność z przyswojoną mu zasadą postępowania.

CELE I ZAŁOŻENIA KATECHEZY PRZEDSZKOLNEJ

Z tego wynikają konkretne zadania dla katechezy, a mianowicie⁸⁷:

• skierować uczucia dziecka do Boga, do Kościoła, do wszyst­kiego, co jest piękne i szlachetne;

nauczyć rozmowy z Bogiem, która jest potrzebą w codzien­nym życiu, która będzie czymś spontanicznym;

dać pierwsze prawdziwe pojęcia religijne;

• tworzyć postawy i dobre nawyki w kontaktach z innymi, w spełnianiu obowiązków

nauczyć rozmowy z Bogiem, która jest potrzebą w codzien­nym życiu, która będzie czymś spontanicznym;

dać pierwsze prawdziwe pojęcia religijne;

• nauczyć rozmowy z Bogiem, która jest potrzebą w codzien­nym życiu, która będzie czymś spontanicznym;

• dać pierwsze prawdziwe pojęcia religijne;

Do podstawowych założeń wszelkiej pracy wychowawczej, a zwłaszcza pracy z małym l dziećmi, należy zaliczyć uznanie priorytetu rodziny w wychowaniu małego dziecka.

• METODY KATECHIZOWANIA PRZEDSZKOLAKÓW

Cele i założenia katechezy przedszkolnej zostaną pozytywme zrealizowane, jeżeli w pracy wychowawczej zastosuje się metody, które uwzględniają okres rozwojowy małego dziecka.

W wychowaniu przedszkolnym dominują metody czynne, które oparte są na działalności dziecka. Wśród nich wyróżniamy: .

• metodę samodzielnych doświadczeń, metodę kierowania własną działalno­ścią dziecka, metodę zadań stawianych dziecku oraz metodę ćwi­czeń

• Metoda obserwacji i pokazu obejmuje przedmioty, zjawiska i czynności, na których chcemy skupić uwagę dzieci. Powinny one być przedstawione w sposób jasny i czytelny

• Metoda przykładu to przede wszystkim osobisty przykład kate­chety, a także wzory zachowań zaczerpnięte z treści ilustracji, opo­wiadań, filmów i widowisk teatralnych. W wypadku katechezy treści te związane są z życiem Jezusa Chrystusa, Matki Bożej i świętych

• Metody słowne to oddziaływanie przez słowo. W tej grupie znajdują się rozmowy, opowiadania i zagadki, uczenie się wierszy, tekstów piosenek.

• Ważną formę pracy z dziećmi pełni również zabawa. Zabawa rozwija szereg funkcji, sprawności i umiejętności. Uczy dziecko współżycia z in­nymi ludźmi i kształtuje w nim nawyki społecznego współdziałania. Jest ważnym czynnikiem wychowania moralnego i religijnego.

- Katecheza dziecka wieku przedszkolnego -

1

---