Katechetyka szczegółowa (II) i specjalna

Uwarunkowania psychiczno-fizyczne młodzieży

Psycholodzy mówią, że okres młodzieńczy (dojrzewania czyli adolescencji) trwa w przypadku dziewczyn od 12 nawet do 25 roku życia, a u chłopców od 14 nawet do 28 roku życia.

Cechy młodzieży w okresie dojrzewania:

• zachwiane stany emocjonalne - od jednego skrajnego stanu do drugiego;

• odrzucenie autorytetów, a zwrócenie większej uwagi na swoje ja;

• rozpad obrazu świata dziecięcego i budowanie świata nowego, dorosłego.

Następują również szybkie zmiany fizyczne. Szczególny skok następuje w okresie pokwitaniowym. Następuje zwiększenie masy ciała, rozrasta się układ kostny, następują zmiany narządów płciowych. Jeżeli chodzi o mózg, to nie rozrasta się tak bardzo w stosunku do masy ciała, ale zwiększają się jego funkcje.

Zmiany emocjonalne wynikają ze zmian neurobiologicznych.

Okres adolescencji prowadzi do zakończenia rozwoju układu motorycznego. Nabywa się określone ruchy, sprawność manualną i są one właściwe człowiekowi dorosłemu. Następuje dokładność i elastyczność ruchowa.

W tym okresie następuje jednak zasadniczy wzrost intelektualny. Człowiek zaczyna zadawać sobie egzystencjalne pytania. Pamięć jest logiczna i dowolna. Wzrasta wrażliwość zmysłowa, a szczególnie wzrokowa i słuchowa.

Sfera psychoseksualna. Rozwija się potrzeba płciowa. Osoby młode mają również pragnienie bycia z drugą osobą płci przeciwnej.

Rodzi się poczucie tożsamości. Młody człowiek szuka wiedzy o sobie. Nie można traktować osób w klasie jako masy. Podejście musi być indywidualne. Uczniów trzeba traktować poważnie. Poczucie tożsamości wiąże się z próbą połączenia wiedzy o sobie i otaczającym nas świecie.

Stosunek do religii i do Boga. W tym okresie z religijnością jest bardzo różnie. Niektórzy w tym okresie przeżywają smutek i obojętność religijną, a inni wręcz przeciwnie: radość i rozwój. Dużo gorzej jest z moralnością. Tu spotykamy się z bardzo dużą selektywnością. Gdy chodzi o treść wiary, to również tu spotykamy się z selektywnością.

Młodzież nastawiona jest na sukces. Jeden z socjologów powiedział, że współczesny młody człowiek konsumuje więc jest.

Kolejna ważna sprawa wśród ludzi młodych to przemieszczanie się hierarchii wartości. Kiedyś na szczycie hierarchii stała rodzina, rodzice, przyjaciele, itp. Obecnie na szczycie jest praca - dobra, atrakcyjna, dobrze płatna.

Duży wpływ na młodego człowieka ma pokolenie. Pewien amerykański socjolog wyróżnia wpływ prefiguratywny i postfiguratywny. Obecnie nie ma konfliktu między pokoleniami, tak jak kiedyś (wpływ prefiguratywny). Teraz każdy ma swój świat i pokolenie młodsze nie wchodzi w drogę starszemu i na odwrót (wpływ postfiguratywny).

Kultura instant (natychmiastowości). Obecnie panuje takie podejście. Młody człowiek nauczył się, że wszystko ma natychmiast. Pojawiło się nawet pewne hasło: fast food, fast sex, fast car. Człowiek młody nie potrafi czekać i nie chce czekać.

Młodzi ludzie podlegają kulturze medialnej. Media obecnie są tak rozpowszechnione, że nie da się z nich nie korzystać.

By proces kształcenia religijnego przyniósł skutek, należy zwrócić uwagę na:

• interioryzację - uwewnętrznienie, przyjęcie jako swoje (wiąże się z tym nawrócenie);

• autonomię w kontaktach międzyosobowych - by doszło do tej autonomizacji potrzebna jest odpowiednia formacja. Młody człowiek musi zbudować na nowo autonomiczną religijność (swoją własną). Religia ma być czymś całościowym. Jest to tzw. integralność życia religijnego. Z tym wiąże się uczynienie religijności centrum naszego życia. Potrzebna jest mentalność wiary;

• proces socjalizacji - wpływ środowiska na młodych ludzi. Społeczeństwo opiera się na wielu grupach. Człowiek młody należy do wielu grup, ale z żadną grupą się nie identyfikuje.

Reforma szkolnictwa

Szkoła Podstawowa

Zmienił się sposób nauczania. Zastąpiono tradycyjne przedmioty i nauczanie ciągłe jednostek lekcyjnych tzw. blokami tematycznymi. Bloki te kończą się ewaluacją (podsumowaniem).

Założenia reformy szkolnictwa:

• zasada integralności kształcenia i wychowania - należy wychować uczniów do samodzielnego podejmowania decyzji;

• zasada współdziałania - ścieżka edukacyjna oraz korelacja międzyprzedmiotowa;

• [nie zapisałem]

Trendy i prądy w szkolnictwie:

• szkoła ma naprowadzić i pomóc wytyczyć młodemu człowiekowi drogę życia. Młodzi ludzie szukają sensu życia, szukają odpowiedzi na pytania o dalszą ich egzystencję. Przeprowadzona sonda wśród młodych na temat wymagań od nauczyciela:

• serce (a nie rozum);

• zapał (zaangażowanie);

• wiedza;

• cierpliwość;

• mądrość pedagogiczna.

Nauczyciel ma najpierw pracować nad sobą, a później nad uczniem.

• nauczyciel ma pomóc odnaleźć podmiotowość u ucznia (tożsamość). Młodzi ludzie charakteryzują się pewnym zamknięciem, izolacją na świat, krytykanctwem. Młodzi postrzegają wolność jako anarchię

• nauczyciel musi wprowadzić w świat prawdy i wartości. Nigdy nie można przekazywać kłamstwa, nie można zacierać prawdy, jej ugładzać;

• szkoła powinna pomagać uczniowi w umiejętności samodzielnego rozumowania i wartościowania.

Kościół zawsze nauczanie katechetyczne rozszerza o kulturę Ojczyzny i patriotyzm.

Program katechezy

Gimnazjum

Prowadzenie lekcji

by dotrzeć do uczniów:

1. Środki wyrazu;

2. Świadectwo;

3. Dialog z ich problemami;

4. Znajomość uczniów,

ich egzystencji

Gimnazjum chce nauczyć młodych ludzi dokonać wyborów.

Gimnazjum: katecheza wyznania i rozumienia wiary.

Liceum

24 godziny uczestnictwa

w duszpasterstwie

zalecenie Episkopatu

(dotyczy parafii)

Program katechezy parafialnej dla młodzieży ponadgimnazjalnej:

Katecheza parafialna nie zastępuje katechezy szkolnej, ani też nie jest trzecią godziną katechezy tylko, że przy parafii. W katechezie parafialnej akcent nie będzie położony na nauczanie, bo to dotyczy katechezy szkolnej, ale musi być oparte o dialog. Katecheza parafialna ma być związana z liturgią.

Katecheza parafialna obejmuje 24 godziny przez cały okres szkoły średniej. Nie powinno ich już być w klasie maturalnej, aby młodzi ludzie mogli przygotować się do matury. Katecheza ta jest podzielona na cztery bloki:

• przygotowanie do życia we wspólnocie (rola wspólnoty w naszym życiu);

• poznanie siebie (związek z psychologią);

• jak tworzyć więzi międzyludzkie (nawiązywanie kontaktów);

• wspólnota małżonków.

Spotkania parafialne nie powinny mieć charakteru wykładowego. Powinny być prowadzone w formie warsztatów (siadamy w kręgu, tworzymy klimat, itp.). Na zakończenie katechezy parafialnej powinno wydać się wszystkim uczestnikom zaświadczenie przygotowania do małżeństwa, ponieważ koreluje ono z duszpasterstwem małżeństw przy parafii. Oczywiście jest to pierwszy etap przygotowania do małżeństwa. Nie zwalnia to z bezpośredniego przygotowania do małżeństwa przed przyjęciem sakramentu.

Katecheza dla dorosłych

Bardzo ważna jest katecheza dorosłych, a niestety jest ona zaniedbywana. Katecheza dla dorosłych ma na celu, nie tyle wzrost wiedzy religijnej, co wzrost religijności (czyli wzrost wiary).

Do dorosłości potrzebne są trzy elementy:

• mądrość (nie mylić z wykształceniem) - to wiedza dla zrozumienia i racjonalnego rozstrzygnięcia pewnych spraw życiowych;

• umiejętność - np. radzenie sobie z trudnościami i kryzysami;

• dojrzała osobowość - wolność od egoizmu i nabieranie dystansu do pewnych spraw.

Wiedza deklaratywna - wiedza nabyta w sposób szkolny; wiedza na zasadzie co to jest.

Wiedza proceduralna - wiem co to znaczy, znam sens; głębsze poznanie.

Chrześcijaństwo powinno być proceduralne czyli wypełniane przez nas, przeżyte przez nas (przyjęte i uczynione swoim).

Afirmacja - potrzeba bycia z kimś; przezwyciężanie izolacji.

Transcendencja - przekraczanie siebie; chcę być lepszy.

Tożsamość - kim jestem; jak siebie określam.

Człowiek jest istotą, która ciągle jest w fazie tworzenia, stawania się. Nie można odbierać ludziom młodym wolności. Tylko należy zaznaczyć, że wolność to nie anarchia. Wolność wiąże się z odpowiedzialnością.

Katecheza specjalna

Katecheza specjalna osadzona jest na pedagogice specjalnej. Twórczynią pedagogiki specjalnej w Polsce jest p. Małgorzata Grzegorzewska, która w Warszawie otworzyła szkołę pedagogiki specjalnej. Obecnie jest to Akademia Pedagogiki Specjalnej.

Wśród osób, które potrzebują dodatkowych funkcji pedagogicznych wyróżniają się osoby z tzw. ADHD, osoby z marginesu społecznego, wykolejone społecznie. Zaspokojenie tych potrzeb dokonuje się na poziomie tzw. rewalidacji. Celem jest doprowadzenie do jak najlepszego rozwoju i przystosowania do życia w społeczeństwie.

Grupy osób, które obejmuje pedagogika specjalna:

• osoby niewidome (od urodzenia albo od 5 roku życia lub ociemniałe) oraz niedowidzące;

• głusi i niedosłyszący (jak wyżej lub ogłuchli);

• głuchoniemi;

• upośledzeni umysłowo - różne stopnie upośledzenia;

• z uszkodzeniami narządów ruchu;

• osoby z trudnościami uczenia się w skutek rozczepienia osobowości;

• osoby niedostosowane społecznie (wspomniane wyżej).

Upośledzenie umysłowe - istotnie niższe od przeciętnego funkcjonowanie intelektualne. Zaburzenie to dotyka dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego. Kryterium intelektualne oparte jest o badanie inteligencji. Natomiast kryterium pozostałe bada się przez sprawdzenie przystosowania do życia.

Podstawowy iloraz inteligencji to 100 pkt. IQ. Odchylenie standardowe to 16 pkt.

Upośledzenie lekkie: ok. 60 - 84 pkt. (?)

Upośledzenie umiarkowane: 36 - 51 pkt.

Upośledzenie w stopniu wyższym: 20 - 30 pkt.

Upośledzenie głębokie: ---

Drugie kryterium psycho-fizyczne dotyczy rozwoju. Osoby takie myślą konkretnie, a są pozbawione myślenia abstrakcyjnego. Nie potrafią powiązać zdarzeń, brak myślenia wynikowego oraz logicznego. Z tym wiąże się również mowa takiej osoby. Zależy od stopnia upośledzenia: może to być bełkot, pojedyncze słowa, gesty.

Rozwój emocjonalno-społeczny. Może to być niedostosowanie emocjonalne do danego zdarzenia. Brak jest u nich rozróżnienia spraw ważnych od błahych. Albo wszystko jest ważne, albo wszystko jest błahe. Albo dominuje zbytnia ospałość, albo nadpobudliwość. Przyczyna może być w nich, albo też zewnętrzna, np. pogoda. Może występować nieumotywowane zachwianie nastrojów. Przejawem może być np. wylewna uczuciowość (przylepność).

Pedagogika specjalna w pracy z takimi osobami powoduje:

1. Stworzenie takich warunków, aby mógł się rozwinąć do tego etapu do jakiego jest w stanie to zrobić.

2. Nauczenie komunikowania się z innymi.

3. Formowanie do życia we wspólnocie, a nawet przygotowanie do pracy zawodowej.

Tym dzieciom tworzy się tzw. oligokatechezę. Podstawą jest to, że każda osoba ludzka ma prawo do uczestniczenia w Kościele. Przykładem jest grupa Wiara i Światło.

Oligokatecheza to towarzyszenie upośledzonym dzieciom i dorosłym na drodze wiary. Nie jest tak ważne pojęcie Boga, co Jego doświadczenie. Jeżeli jest to lekkie upośledzenie lub umiarkowane to można przekazać obraz Boga im bliskiego. Oligokatecheza należy do rodziców, Kościół im tylko w tym pomaga.

Cele oligokatechezy dla rodziców:

• ukazanie dzieła Bożego w całej historii i drodze zbawienia;

• utrwalenie podstawowych, fundamentalnych prawd katechizmowych;

• włączenie w życie wspólnoty;

• mobilizowanie rodziców do świadomego i aktywnego świadczenia o Bogu.

Zadania oligokatechezy wobec dzieci upośledzonych:

• doprowadzić do kojarzenia elementów religijnych z poczuciem bezpieczeństwa;

• budzenie pozytywnej emocji związanej z praktykowaniem wiary;

• kształtowanie pozytywnych nawyków (przyzwyczajenie).

Katecheza musi spełniać kryteria:

• poziom podmiotu (rodzaj i stopień upośledzenia);

• realizować metody aktywne i różnorodne;

• kierować się zasadą małych kroków (dużo cierpliwości i przyjąć niepowodzenia);

• stosować pełną indywidualizację (nie traktować jednakowo);

• tworzyć z nimi małe grupy i prowadzić do naśladownictwa;

• prowadzić selekcję omawianych treści.

Pomoce w katechezie z dziećmi upośledzonymi:

1. Czasopismo Oligokatecheza.

2. Program dla dzieci przed I komunią św. (dwa tomy wydane na ATK).

3. Dwa ośrodki katowicki i lubelski przygotowały materiały do pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo: przygotowanie do I komunii św. i bierzmowania.

Literatura katechetyki specjalnej: J. Stala, Katecheza specjalna w rozwoju, Kielce.

Aneks: ćwiczenia z katechetyki szczegółowej i specjalnej

Współpraca z dziećmi i młodzieżą dla dojrzałości w wierze

Eucharystia - klasa II SP

1. Świadomość uczestnictwa we Mszy Świętej:

1. wspólnotowe wsłuchiwanie się w Słowo Boże;

2. współtworzenie wspólnoty miłosierdzia;

3. kierowanie się duchem Chrystusa.

2. Spotkania z rodzicami:

1. źródło życia (przed poświęceniem krzyża);

2. mów Panie, sługa Twój słucha (przed poświęceniem różańca);

3. źródło mocy (przed poświeceniem książeczki);

4. Niedziela - dzień Boga dniem człowieka (przed poświęceniem medalika);

5. spotkanie z Chrystusem Zbawicielem i Przyjacielem (przed odnowieniem przyrzeczeń chrzcielnych);

6. pokuta i wrażliwe sumienie (przed I spowiedzią);

7. pełne uczestnictwo we Mszy św. (przed rozpoczęciem Mszy św. inicjacyjnych);

8. odnowiona praktyka I komunii św. (o pierwszej komunii św.).

Bierzmowanie - 3-letnie przygotowanie w gimnazjum

Trzy etapy przygotowania:

1. Etap ewangelizacyjny (prowadzi do obudzenia wiary, zafascynowania Chrystusem):

1. obrzęd wpisania się na listę przygotowujących (pisemna prośba skierowana do Proboszcza);

2. dziękczynienie za dar chrztu św. (przekazanie metryki i świadectwa I komunii św.);

3. włączenie w grupę liturgiczną, opiekuńczą, śpiewaczą, modlitewną.

2. Etap katechetyczny (pogłębienie świadomości przynależenia do wspólnoty Kościoła):

1. obrzęd przekazania katechizmu (KKKK);

2. obrzęd wybrania (pisemna prośba skierowana do Księdza Arcybiskupa);

3. uroczyste przekazanie Ewangelii.

3. Etap mistagogiczny (wprowadzenie w poszczególne etapy obrzędu bierzmowania):

1. w formie skrutyniów - rozważanie darów Ducha Świętego oraz wyznania wiary; modlitwa Ojcze nasz… oraz wybór patrona bierzmowania;

2. [nie zapisałem]

Dokumenty oświatowe dotyczące katechezy

Konkordat między Polską a Stolicą Apostolską został podpisany w Warszawie w roku 1993.

Dziennik ustaw nr 51 poz. 318 str. 2045-2055 z roku 1998.

Akty prawne dotyczące awansu zawodowego nauczycieli:

• rozporządzenie MEN w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego (15.02.1999);

• karta nauczyciela - ustawa z dn.… (ciągle zmiany);

• rozporządzenie MEN w sprawie stopni awansu zawodowego przez nauczyciela (03.08.2000);

• rozporządzenie MEN w sprawie wynagrodzenia (11.05.2001)

• rozporządzenie MEN w sprawie wymagań jakim powinni odpowiadać eksperci wchodzący w skład komisji egzaminacyjnej;

• [nie zapisałem]

Stopnie awansu zawodowego:

1. Nauczyciel stażysta - komisja kwalifikacyjna (rozmowa kwalifikacyjna) - trwa 9 miesięcy;

2. Nauczyciel kontraktowy - komisja egzaminacyjna (egzamin) - trwa 2 lata i 9 miesięcy;

3. Nauczyciel mianowany - komisja kwalifikacyjna (analiza dorobku zawodowego) - 2 lata 9 mies.;

4. Nauczyciel dyplomowany.

Sfery planu rozwojowego:

1. osobista;

2. dydaktyczna;

3. organizacyjna;

4. wychowawcza.

Ks. Dr Hab. Prof. US Andrzej Offmański - Katechetyka szczegółowa (II) i specjalna 5

klasy I - III

zajęcia zintegrowane

klasy IV - VI

bloki tematyczne

klasy I - III

gimnazjum

klasy I - III lub IV

liceum, technikum, szkoła zawodowa

Nauczyciel towarzyszy

uczniowi w wzrastaniu

WIARY

rozumienie wyznanie

ramy, które są zawarte w podstawie programowej

POWOŁANIE

odkrycie

ŚWIADECTWO

Kościół świat rodzina

KATECHEZA

nauczanie wychowanie inicjacja w życie chrześcijańskie

---