PRZYCZYNY POWSTAWANIA
KONFLIKTÓW W SZKOLE
Konflikty są odwiecznym elementem życia. Jako zjawisko powszechne, pojawiają się w domu, rodzinie, pracy. Konflikt jest sytuacją uświadamianych, sprzecznych zamierzeń, tendencji, działań jednego człowieka, dwóch lub więcej osób, ale i grup społecznych. Są naturalnym wynikiem ścierania się różnych typów osobowości, zainteresowań i przekonań. Także w szkole spotkać się można z różnego typu konfliktami. Jednak z uwagi na brak czasu często staramy się je pominąć, a samo unikanie konfliktu tylko chwilowo oczyszcza atmosferę, bo problem pozostaje, z tą tylko różnicą, że zostaje przesunięty w czasie. Uczeń staje się bierny, czeka i akceptuje zły klimat. Ma to negatywny skutek w późniejszym życiu społecznym. Zamykanie się w sobie, zaprzeczanie utwierdza w przekonaniu, że dzielące różnice są nie do pogodzenia, a tłumione emocje wywołują irytację jednej ze stron (najczęściej przegranej).
Na początek należy przede wszystkim podkreślić, że w szkole istnieją różnego typu konflikty. Nie ma jednej zasadniczej płaszczyzny, jednak można rozróżnić kategorie:
uczeń - nauczyciel,
nauczyciel - nauczyciel,
nauczyciel - rodzic,
uczeń - uczeń.
Przedstawiony podział jest niezmiernie istoty, ponieważ dzięki niemu mamy lepsze spojrzenie na całą społeczność szkolną, do której między innymi zaliczają się także rodzice uczniów, którzy bardzo często aktywnie uczestniczą w życiu placówki, np., organizują imprezy, wycieczki, czy prowadzą finanse danej klasy.
UCZEŃ - NAUCZYCIEL
Przyczyn tego typu konfliktu może być wiele… W szkole, która przyczynia się do odtwarzania systemu społecznego powstają konflikty związane z pełnieniem roli nauczyciela, ze sposobem wypełniania tej roli. Pierwszą przyczyną pojawiających się konfliktów może być różnica statusu. Nauczyciele są definiowani, jako dorośli, są zwierzchnikami, autorytetami, są przecież stałymi członkami instytucji szkolnej.. Natomiast uczniowie są dziećmi, młodzieżą, pewnego rodzaju podwładnymi i tylko tymczasowymi uczestnikami procesu szkolnictwa. Czasem sytuacja konfliktowa może wyniknąć z obowiązku uczestnictwa uczniów na zajęciach szkolnych. Na potrzeby programu „Szkoła bez przemocy” Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadziło w 2006 roku ogólnopolskie badania na próbie uczniów, nauczycieli i rodziców.
Ich celem była wszechstronna diagnoza zjawiska przemocy w szkole. Przeprowadzono badania w 150 polskich szkołach podstawowych ( klasy IV-VI), gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Badania wykazały najważniejsze -zdaniem uczniów- przyczyny konfliktów między nauczycielami i uczniami:
niegrzeczne zachowanie ucznia
niesprawiedliwa ocena
lekceważenie nauczyciela
uczeń nie zgadza się z oceną
Na podstawie wyników badań dr Anna Giza-Poleszczuk z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, wnioskuje, że podstawowym problemem polskich szkół jest: izolacja szkoły od szerszego otoczenia, narastające wyobcowanie, dystans nauczycieli i uczniów oraz subiektywizm ocen szkolnych przekładający się na konflikty między uczniami oraz między uczniami a nauczycielem. Nauczyciel często boi się przyznać do błędu i jest uczulony na punkcie swoich braków. Taki nauczyciel przyczynia się swoją postawą do powstawania konfliktów (jest impulsywny, zbyt wymagający, rygorystyczny). Kluczowym źródłem konfliktów są również zmiany psychofizyczne dokonujące się u uczniów w okresie adolescencji - między 13. a 19. rokiem życia. Jest to wiek przemian biologicznych, intelektualnych i psychicznych. Konflikty wynikają więc między innymi z napięcia powstającego między potrzebą samodzielności a ograniczeniami stawianymi przez nauczyciela, pomiędzy dążeniem do niezależności a potrzebą oparcia, między wizjami idealnymi a realnymi obrazami rzeczywistości; kryzysu tożsamości, tendencji do obrony i krytyki, zmienności nastrojów i uczuć. . Każdy z wyżej wymienionych konfliktów może mieć charakter jawny bądź ukryty. Konflikty jawne mają charakter zewnętrzny. Do nich należą np.: długotrwałe walki werbalne tzw. przygadywanie czy też różne formy zachowań agresywnych. Najczęściej konflikty młodzieży z nauczycielem mają jednak charakter ukryty. Uczniowie z obawy przed konsekwencjami starają się nie ujawniać swoich wrogich odniesień do nauczyciela, dlatego przyjmują postać cichego żalu, buntu, napięcia i stłumionej urazy.
Kolejny rodzaj konfliktów to:
NAUCZYCIEL - NAUCZYCIEL
Wiele przyczyn powoduje konflikty, które niewątpliwie zakłócają nie tylko atmosferę współpracy i współżycia w zespole nauczycielskim, ale również niekorzystnie wpływają na całość procesu dydaktycznego. Nauczyciel nie pracuje w izolacji, a działa w konkretnym zespole, w którym kształtują się jego aspiracje, dążenia zawodowe i osobiste. Doznaje osiągnięć i porażek, a także przeżywa różne konflikty. Ludwig Bandura mówi o konfliktach nauczycieli na tle porównywania osiągnięć, wyników - nie zawsze wysokich w stosunku do wkładu pracy. Autor twierdzi, iż pod wpływem częstych konfliktów nauczyciele popadają w stany frustracyjne.
Inne źródła konfliktów to np.
1. niewypełnienie obowiązków przez nauczycieli - na tym tle często dochodzi do konfliktów z kierownikami - nauczyciele skłonni są wówczas łączyć konflikty z oceną swej pracy i nieodpowiednim stosunkiem kierownictwa do siebie.
2. Rywalizacja o protekcję przełożonych - ubieganie się nauczycieli o dobrą opinię u swoich zwierzchników wynika stąd, że dość często wyniki pracy nie są jedynym kryterium premiowania i wyróżniania. W grę mogą wchodzić osobiste powiązania między dyrektorem a nauczycielami. Istnieje więc podłoże do niezdrowej rywalizacji o protekcję.
3. Zazdrość o sukcesy w pracy - czyli niechętny stosunek pewnej części nauczycieli do osób uzyskujących lepsze wyniki pracy, do inicjatorów działań. Nauczycieli spotyka nieraz krytyka za samo usiłowanie wzorowego wywiązywania się ze swoich obowiązków.
4. Nierówny podział pracy - zwłaszcza dodatkowych obowiązków - obserwuje się, że pewni nauczyciele przyjmują coraz to nowe dodatkowe prace bez sprzeciwu, i ci tez czują się najbardziej obciążeni. Inni natomiast unikają przyjmowania dodatkowych obowiązków, zwłaszcza, gdy są nieodpłatne. Zjawisko to łączy się z pewnymi układami w gronie, przede wszystkim zaś jest wynikiem niewłaściwego stylu kierowania.
5. Przyczyny konfliktów między młodszymi a starszymi nauczycielami.
Konflikty te występują z powodu wzajemnej krytyki ze strony nauczycieli młodszych i generacji starszej. Starsi nie zawsze okazują zrozumienie dla młodych nauczycieli, krytykują ich poglądy i postawy. Młodzi nauczyciele z kolei zarzucają swoim starszym kolegom przede wszystkim rutynę, tradycjonalizm.
6. Przyczyny konfliktów między nauczycielami a dyrektorami szkół.
Główną przyczyną będzie tu styl kierowania, rzadziej przyczyny osobowościowe.
7. Nieodpowiedni stosunek dyrektora do nauczycieli.
Autokratyczna postawa dyrektorów objawia się w nieposzanowaniu „swoich” nauczycieli. Takie podejście nauczyciele poddają zdecydowanej krytyce. Współpraca w takich warunkach jest niemożliwa.
Jednostronność decyzji - podejmowanie decyzji przez dyrektorów w sprawach szkolnych, bez odwołania się do opinii członków rady pedagogicznej, a następnie zalecanie nauczycielom ich wykonania.
Kolejny typ konfliktu szkolnego to
NAUCZYCIEL - RODZIC
Choć sam konflikt ma miejsce w szkole, to jednak często wynika z przyczyn niezależnych od samego nauczyciela. Rodzic często ma wygórowane oczekiwania wobec wychowawcy, którego oskarża za wszelkie niepowodzenia swojego dziecka.
Relacje rodziców z placówkami oświatowymi mogą być różnorodne. W relację rodzice-szkoła istnieje wpisana nierówność organizacyjna i psychologiczna.
Wynika z faktu, że szkoła jest organizacją, ma strukturę, lokal, nauczyciele są „u siebie”. Tymczasem struktury rodzicielskie są zwykle słabo zorganizowane, mają niską świadomość swojej roli, praw, możliwości wpływania na to,
co dzieje się w szkole. Są często partnerem, który współpracuje ze szkołą jedynie w sprawach małej wagi. Jednak znacznie bardziej na konflikty między placówką a rodzicami wpływają takie czynniki jak:
dążenie do „sukcesu dziecka - ucznia",
zaburzona komunikacja rodzina - dziecko - placówka,
bierność dziecka na zajęciach, niepowodzenia szkolne
bezpieczeństwo dziecka w placówce,
negatywne doświadczenia przedszkolne dzieci,
niewłaściwa, niepełna informacja przekazywana rodzicom.
Do innych źródeł konfliktów, między rodzicami i nauczycielami, można także zaliczyć: stereotypy i uprzedzenia, którymi się kierują zarówno rodzice jak i nauczyciele, brak wiedzy, brak taktu, przemęczenie rodziców i nauczycieli, niskie wykształcenie rodziców, niedostosowanie form współpracy do oczekiwań.
I ostatni typ konfliktu, czyli
UCZEŃ - UCZEŃ
Wśród uczniów można wyróżnić dwie grupy konfliktów:
1. konflikty między potrzebami a możliwościami
2. konflikty na tle zaburzeń relacji z otoczeniem
Przyczynami pierwszej grupy konfliktów są najczęściej trudności w nauce szkolnej. Dziecko mające problemy z nauką spotyka się z negatywną oceną swojej pracy. Jego starania mogą być postrzegane przez nauczycieli i rodziców jako gorsze od działań rodzeństwa czy rówieśników w klasie, a jego wiadomości i umiejętności poddawane są krytyce. Powoduje to
niezaspokojenie potrzeby uznania, zagraża również poczuciu własnej wartości. Konflikty między potrzebami a możliwościami (konflikty wewnętrzne) mogą się stać przyczyną „fobii szkolnej", a ta z kolei może warunkować występowanie konfliktów na tle zaburzeń relacji z
otoczeniem (konflikty zewnętrzne). Występowanie konfliktów na tle zaburzeń relacji z otoczeniem (konflikty zewnętrzne) można podzielić na: interpersonalne i grupowe.
Konflikty te mają często dość błahe źródła (zaczepki, obmawianie, wyśmiewanie) są jednak i spory o poważniejszym podłożu (uczucia, rywalizacja, kultura osobista czy powodzenie u płci przeciwnej). U chłopców, częściej niż u dziewcząt, dochodzi do bójek. Często mają one na celu jedynie pokaz sił i zdobycie uznania wśród kolegów, ale pod wpływem napięcia i silnych emocji mogą się przeradzać w otwarte konflikty, walkę.
Dziewczęta częściej kłócą się i obrażają na siebie; spory w znacznym stopniu dotyczą układów koleżeńsko-przyjacielskich, a także problemów sercowych.
Konflikty na tle rywalizacji o stopnie dotyczą zwykle uczniów dobrych i bardzo dobrych. Prymusi nie tworzą raczej par przyjacielskich, wolą towarzystwo kolegi nieco gorszego od siebie. Konflikty między uczniowskie to również izolacja ucznia bądź grupy uczniów od reszty klasy(ze względu na pochodzenie, status społeczny) czy nieprzeciętność ucznia (pozytywna bądź negatywna). Natomiast spory międzygrupowe mają na celu zwiększenie poczucia bezpieczeństwa poszczególnych uczniów, zdobycie prestiżu, władzy czy odpowiedniej pozycji w hierarchii szkolnej.
Podsumowując można powiedzieć, iż konflikty szkolne odznaczają się swoistą zmiennością. Przebiegają bardziej lub mniej gwałtownie, obejmują większe lub mniejsze grupy osób, wywołują określone reakcje ze strony szkolnej zbiorowości: kolegów, nauczycieli, dyrekcji szkoły, rodziców. Konfliktów, jak również ich źródeł jest bardzo wiele.. Błędy w komunikacji, niezaspokojone potrzeby, oczekiwania, funkcjonowanie w określonej roli społecznej, stereotypy i mylne wyobrażenia, błędy w spostrzeganiu osób i sytuacji nieustannie powodują pojawianie się sprzeczności.
ŹRÓDŁA:
„Rozpoznawanie i diagnozowanie konfliktów w szkole”
Artykuł został napisany po przeprowadzonym szkoleniu w ramach Wewnątrzszkolnego Doskonalenia Nauczycieli, na podstawie materiałów przekazanych przez p Romualdę Kosmatkę z Zespołu Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych w Pile prowadzącą owe
szkolenie.Opracowała Iwona Waleńska - Szulc
Wykład z socjologii wychowania
Łobocki M „współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania: Warszawa 1985. Wyd. Nasza Księgarnia.
www.szkołabezprzemocy.pl