Wywołanie głoski R

celem tych ćwiczeń jest doprowadzenie do wibracji czubka języka. Rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka.

1. Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie.

2. Układanie szerokiego języka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko rozchylonych wargach.

3. Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka dziąsłowego.

4. Liczenie górnych, a następnie dolnych zębów.

5. Masaż języka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbliżone zęby.

6. Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka.

7. Unoszenie szerokiego języka za górne zęby.

8. Kląskanie językiem.

9. Szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek [t] i [d] oraz [t] [d] [n] przy znacznym otwarciu ust.

Ze starszymi dziećmi ćwiczenia te wykonuje się w gabinecie logopedycznym siedząc przed lustrem obok dziecka. Wymagają one przestrzegania następującej kolejności:

1. logopeda demonstruje ćwiczenie, zachęcając dziecko do obserwacji,

2. dziecko próbuje wykonać ćwiczenie razem z logopedą,

3. dziecko próbuje samodzielnie wykonać ćwiczenie, a logopeda obserwuje tę próbę i poprawia - udzielając instrukcji słownej - tylko te elementy ruchu, które zostały wykonane przez dziecko nieprawidłowo.

Zestaw ćwiczeń narządów artykulacyjnych przygotowujących do wywołania głoski [r]

Ćwiczenia języka:

1. „Sklejanie pierogów” - nagryzanie brzegów języka zębami (masaż) i rozciąganie języka).

2. „Wyżymaczka” - przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby.

3. „Łopatka” - wysuwanie szerokiego języka z buzi nie dotykając zębów.

4. ”Konik” - kląskanie czubkiem języka o podniebienie twarde (zmiana układu warg jak przy głosce u - i

5. „Zaczarowane miejsce” - odklejanie czubkiem języka z przedniej części podniebienia twardego chrupki, opłatka, czekolady, nutelli, kropli miodu, itp.

6. Przytrzymywanie czubkiem języka, ssanie cukierka pudrowego lub naśladowanie.

7. Zdmuchiwanie skrawka papieru umieszczonego na czubku języka.

8. „Młotek” - szybkie wypowiadanie głoski [l] dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy.

9. „Trzepanie dywanów” - szybkie i kilkukrotne uderzanie językiem o górną wargę wybrzmiewając [ly].

10. „Piosenkarz” - śpiewanie różnych melodii na sylabach, poruszając jedynie językiem - nie brodą, przy szeroko otwartych ustach: la la la, lo lo lo, le le le, lu lu lu, ly ly ly.

11. Wypowiadanie zbitki sylabowej lalolule najpierw wolno, potem coraz szybciej.

12. „Chiński język” - wypowiadanie zbitek sylabowych - szybko i kilkakrotnie:
    

nalapatada, nolopotodo, nelepetede, nuluputudu, nylypytydy.

13. „Traktor” - wielokrotne, coraz szybsze wypowiadanie zbitki bd, a następnie sylab:

bda, bdo, bde, bdu, bdy,
pta, pto, pte, ptu, pty,
bda - pta,
bdo - pto,
bde - pte,
bdu - ptu,
bdy - pty

14. „Paplanie” - wielokrotne coraz szybsze wypowiadanie:
    

tedamwa, tat tedat, ente dente, lelum polelum, ble, ble, ble, tla, tlo, tlu

15. „Karabin maszynowy” - wielokrotne, energiczne wypowiadanie [ttt], [ddd], [td] [tdn] (najpierw wolno, potem coraz szybciej) dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach, potem sylaby:
    

te, te, te,
ty, ty, ty,

de, de, de,
dy, dy, dy.

A następnie zbitki sylabowe:
teda - teda,
tede - tede,
tedo - tedo,

tedu - tedu,
tedy - tedy

16. Wypowiadanie rymowanki - głoska [t] wymawiana w sposób przytępiony, tzn. z językiem na podniebieniu:

Kto to tutaj tak tupie?
To tato tutaj tak tupie.
Ach, tato tutaj tak tupie!

17. „Piła” - wybrzmiewanie przedłużonego [d] z równoczesnymi energicznymi, poziomymi ruchami palcem po wędzidełku podjęzykowym

18. „Suszarka” - mocne dmuchanie na czubek języka uniesiony do wałka dziąsłowego, aż do pojawienia się tr

19. „Zepsuty traktor” - mocne akcentowanie głoski [t] w czasie wybrzmiewania zbitek tll, tll, trl najpierw szeptem, potem głośno

20. „Mały ptaszek uczy się śpiewać” - powtarzanie sylab szeptem, a następnie głośno:
    

la, la, la, trla,
lo, lo, lo, trlo,
lu, lu, lu, trlu,
le, le, le, trle,
ly, ly, ly, trly,
li, li, li, trli.

21. „Śpiew ptaków” - szeptem i głośno wypowiadanie trla, trlo, trle, trlu, trly.

Wyrazy dźwiękonaśladowcze - naśladowanie odgłosów zaczynając od szeptu:
gra na trąbce - tra ta ta, tru tu tu, tre te te,
zepsuty karabin maszynowy - tr tr tr, dr dr dr,
groźny pies - wrr, wrr, wrr,
fruwające ptaki - fru, fru, fru,
ćwierkające wróble - ćwir, ćwir, ćwir,
świnka - chrum, chrum,
zatrzymanie konia - pr, pr,
śpioch - chr, chr, chr,
dzwonek - dryń, dryń,
szorowanie zębów - szuru, szuru,
zapalanie światła - pstryk,
pękający balonik - trach,
wrona - kra, kra,
samochód - brum, brum.

traktor - tur tur tur, tyr tyr tyr, pyr pyr pyr

Dobór materiału wyrazowego do ćwiczeń utrwalających wymowę [r]

Ważne i zasadnicze znaczenie ma dobór wyrazów do ćwiczeń logopedycznych. Jest to problem zależny od indywidualnych możliwości i warunków, lecz można zaproponować pewną, optymalną kolejność utrwalania wymowy [r] oraz pogrupować wyrazy do ćwiczeń zależnie od rodzaju zaburzenia. Tak więc w materiale ćwiczeniowym znalazły się wyrazy, w których:

1. Głoska [r] występuje po spółgłoskach według kolejności: [p, b, t, d, k, g, x, m, f, v, ś, s; z, ś, ź] w nagłosie (na początku) i w śródgłosie (wewnątrz wyrazu);

2. Głoska [r) występuje w sąsiedztwie samogłosek [a, e, y, u o], które ma znaczenie wówczas, gdy [r] znajduje się w nagłosie wyrazu;

Oprócz głoski [r] występują jej najczęściej spotykane substytucje:

[r] oraz [1], [1'],

[r] oraz [i],

[r] oraz [1] i [j],

[r] oraz [u].

3. Głoska [r] występuje dwu- lub trzykrotnie:

1. dwukrotnie [r] oraz [~],

2. dwukrotnie [r] oraz [l],

3. dwukrotnie [r],

4. trzykrotnie [r].

Powtarzanie zdań

Poniższe zdania (lub inne, np. wynikające z sytuacji zabawy) dziecko powtarza za logopedą, a następnie próbuje je powtarzać samodzielnie. Warto nakłonić dziecko, by samo oceniało, czy wybrane zdanie wypowiedziało poprawnie (ćwiczenie autokontroli słuchowej).

Oto wybrane propozycje:

Renata robi pranie. Renia rysuje trójkąt. Renia włożyła czerwony sweter z kapturem. Krysia skrobie rybę. Krysia wyciera taboret. Krysia pokroiła sernik i zrobiła herbatę. Rysio karmi kury. Roman gra na trąbce. Marysia i Mirek wybrali się na urlop w góry. Marta uciera krem. Karol rozbił kryształ. Bronek podarował Krysi bursztynową broszkę. Jurek zbiera resztki deseru. Maryla robi na drutach. Darek gryzie suchary. Robert kroi arbuza. Irek gra w karty z Jurkiem. Stryjek wrócił z Francji. Burmistrz pracuje w ratuszu. Stary zegar wybił czwartą. Grażyna rozlewa oranżadę. Ambroży poleruje lustro. Rózia przebiera ogórki. Martyna kroi mizerię. Wkrótce nastanie wieczór. Rankiem lśni rosa. Rano rozległ się alarm Pracowity Romek rozpoczął trudną pracę. Bronka zrobiła pranie w pralce, a teraz prasuje pelerynę. Roman nosi granatową marynarkę i czerwony krawat. Rybak złowił pstrągi, jesiotry i karpie. Reks ogryza kość i warczy na Mruczka. Mirka uprawia truskawki, paprykę i pomidory. Marta jeździ rowerem po krętych drogach. Gromada wróbli ćwierka nad trawnikiem. Elwira robi na deser krem z truskawkami. Prosiaczek zeżarł górę otrębów. Marysia karmi kury ziarnem. Rafał lubi gruszki i ruskie pierogi. Patryk stroi struny gitary. Mariusz projektuje różne wzory ubrań. Na sekretarzyku stryja stoją stare fotografie. Babcia podarowała Marlenie stare koronki.

Przykładowe wyrazy do ćwiczeń głoski „r” w połączeniach spółgłoskowych.

 

	nagłos	Śródgłos	wygłos
- tr	trawa, trasa, tratwa, tron, troje, trąba, trud, trącać, trener, trochę, truskawka trolejbus, trociny,	cytryna, atrament, futro, wiatrak, jutro, lustro, patrol, otruty, pietruszka	jesiotr, litr, łotr, wiatr, metr
- dr	drabina, druk, droga, dramat, drapać, drób dreszcz, drugi, drut, dres, drań	adres, biedronka, biodro, hydrant, mądry, podróż, modry, udręka, wiadro	cedr

Kolejny etap pracy korekcyjnej to łączenie wyrazów we frazy; np.:

trudna droga	trącać drut
druga tratwa	mądry trener
drobny druk	otruty drapieżnik
drewniany wiatrak	drobne truskawki

Zdania:

Trawa rośnie przy drodze.	Na strychu wisi futro.
Na stole stoi wiadro z truskawkami.	Chłopiec wydrukował swój adres.

Podobne postępowanie przyjmuje się łącząc „r” z głoskami zwartymi - „p”, „b”.

pra, pro, pre, pry;
bra, bro, bre, bry; itd.

Następnie łączymy je w wyrazy:

Po tej grupie ćwiczeń powtarzamy krótkie frazy:

praca, pralka, prasa,	brat, bratek, brama, brom,
prezent, prędko, próba,	broszka, bruk, brudny,
oprawa, wyprawa, uprasować,	obroża, obrona, obraz,

brudna praca	dobra prasa
prosty drut	prędki brat
brukowana droga	próbny wydruk
oprawa obrazu	próbna praca

Zdania:

Bronek jest brudny.
Ten obraz jest ładnie oprawiony.
Mama stwierdziła brak broszki.

Frazy:

dobry krawiec, krem cytrynowy, granatowy krawat, mokry krokus;

Zdania:

Krowa skubie mokrą trawę.
Na trawie leżą grabie.
Koło bramy uciekł gryzoń.
Hydraulik naprawił zepsuty kran.

itd.

Ćwiczyć należy także spółgłoskę „r” w sąsiedztwie samogłosek: ra, ro, re, ru, ry.

Przykładowe wyrazy do ćwiczeń głoski „r” w połączeniach samogłoskowych.

 

nagłos	śródgłos	wygłos
rama, radio, rasa, ropa, rondel, rak, rów, ruch, rózga, ręka, rękawiczka, ryś, ryż, rysunek	para, kara, teren, parasol, pióro, aparat, pora	tor, por, wór, kur, mur, żur, bór

Frazy:

prosta rama	dziurawy rondel
równa kreska	groźny ryś
twardy ryż	różowa rękawiczka
czarna ropa

Zdania:

Teren był ogrodzony murem.	W torebce jest pióro i atrament.
Drwale wracają z boru.	Romek karmi kury.

Ćwiczenia powtarzania i poprawnego czytania można uatrakcyjnić różnego rodzaju zagadkami, rebusami, uzupełniankami, krzyżówkami, układankami. Ich celem będzie nie tylko kształcenie poprawnego mówienia, ale również rozwijanie myślenia, pamięci, koncentracji uwagi.

Oto przykładowe zadania do wykonania:

Zagadki:

1. Najlepszym lekarzem złamanego ołówka jest... (temperówka).

2. Znak zodiaku chodzący tyłem... (rak).

3. Mam rude futerko, w małej dziupli mieszkam, lubię łuskać szyszki i chrupać orzeszki... (wiewiórka).

4. Unosi szybowce, popycha żaglowce, obraca wiatraki - siłacz z niego taki... (wiatr).

5. Bywa w łatki, bywa czarna - daje mleko... (krowa).

6. Wisi w łazience, wycierasz nim ręce... (ręcznik).

7. W dzień słoneczny, zapomniany, w niepogodę chodzi z nami... (parasol).

Przykładowe teksty do czytania:

I. Rodzice Alberta i Marysi mają małe gospodarstwo. Hodują krowę, konia, kury. Mają także owcę i barana. Niedaleko od domu jest także działka. Rosną na niej truskawki, ogórki, rabarbar, marchewka, pietruszka, pory. W ogrodzie są stare grusze, jabłonie, czereśnie i kilka krzaków agrestu. Pani Krystyna dba także o ogródek kwiatowy. Jej ulubione kwiaty to stokrotki, bratki, astry, a przede wszystkim róże - kremowe, różowe, bordowe i czerwone.

II. Samotny strach.
Strach na wróble
wieczorem
stoi pełen smutku,
bo strach
strach ogarnął
w działkowym ogródku.
Tak przykro stać samemu,
gdy wiatr, gdy deszczyk moczy...
żeby choć jeden wróbel pojawił się w nocy!
/Wincenty Faber/

III. Stoi strach na wróble
Stoi strach na wróble,
stoi przy wisience.
podparł się na kiju,
rozkrzyżował ręce.
 
A wróblaszki, złodziejaszki
przyleciały całą zgrają
i nad strachem wydziwiają
„ćwir - ćwir - ćwir!...”
/Janina Porazińska/

4

---