Ćwiczenia oddechowe przygotowujące do wywoływania głosek syczących

1. Dmuchanie na chorągiewki i wiatraczki.
   2. Tańczący płomyczek - dmuchanie na płomień świecy, tak by wyginać go pod wpływem dmuchania.
   3. Łódki - dmuchanie na papierowe łódki, lekkie przedmioty pływające w misce z wodą.
   4. Wydmuchiwanie baniek mydlanych.
   5. Dmuchanie na papierowe ozdoby zawieszone na nitkach różnej długości. Przy tych ćwiczeniach posługujemy się raz nosem, raz ustami.
   6. Kto dmuchnie dalej? - zdmuchiwanie kulki waty kosmetycznej, lekkich przedmiotów.
   7. Wyścigi samochodowe - dmuchanie na papierowe kulki po wytyczonej trasie (narysowanej na podłodze, kartce).
   8. Mecz piłkarski - przedmuchiwanie piłeczki pingpongowej do osoby siedzącej naprzeciwko, staramy się wbić gola w bramkę zbudowaną z klocków (bramka może być jedna, ustawiona na środku stołu lub kilka w różnych miejscach).
   9. Gotowanie wody - dmuchanie przez rurkę do wody, aby tworzyły się pęcherzyki powietrza. Dmuchamy na zmianę: długo - krótko - jak najdłużej, słabo - mocno - bardzo mocno - gotuje się i kipi!
   10. Gotowanie obiadu - rozdmuchiwanie w naczyniu chrupek, ryżu, kaszy, pociętej gąbki, kawałków styropianu.
   11. Nadmuchiwanie baloników, zabawek i piłek z folii.
   12. Próby gwizdania.
   13. Gra na instrumentach muzycznych: organkach, trąbce, gwizdku.
   14. Gra na grzebieniu owiniętym cienką bibułką.
   15. Rozdmuchiwanie kropli farby wodnej na podkładce z tworzywa sztucznego.

Ćwiczenie języka.

1. Zabawa "Język na defiladzie - język maszeruje jak żołnierz na defiladzie.

raz - czubek języka na górną wargę,

dwa - czubek języka do lewego kącika ust,

trzy - czubek języka na dolną wargę,

cztery - czubek języka do prawego kącika ust.

2. Zabawa "Języczek wędrowniczek" - opowiadanie.

Język wybrał się na wycieczkę do lasu. Pojechał tam na koniu - mlaskanie. Na łące zostawił konia - prr. Następnie rozejrzał się dookoła - język ruchem okrężnym oblizuje wargi. Potem wszedł do lasu - chowamy głęboko język w głąb jamy. Przeszedł las wzdłuż i w szerz. A wtedy przedarł się przez gęstwinę gęstwinę krzewów i drzew - język przeciskamy przez zaciśnięte zęby górne i dolne. Zauważył, ze zrobiło się ciemno. Rozejrzał się w prawo i w lewo, spojrzał w górę i w dół - przesuwamy język w wymienionych kierunkach. Wsiadł na konia i pojechał do domu - kląskanie językiem.

Ćwiczenia warg.

3. Górną wargę zaciskami na dolną, dolną kładziemy na górna. Ćwiczenia te wykonujemy na przemian.

4. Górnymi zębami zaciskamy wargę dolną i mocno wypychamy powietrze.

5. Wysuwami wargi i rozchylamy. Ćwiczenia te wykonujemy naprzemiennie,

6. Lekko wysuwamy wargi do przodu i kierujemy je w prawo i w lewo.

7. Ściągamy wargi do przodu i robimy ruch okrężny: najpierw w jedna stronę, później w drugą.

8. Górną wargą zasłaniamy górne zęby, dolna warga zasłaniamy dolne zęby i otwieramy i zamykamy buzię.

9. Łączymy wargi płasko i rozciągami tak jak przy głosce "i".

Ćwiczenia podniebienia miękkiego.

10. Zabawa "Leniuszek" - nauczyciel opowiada historię o chłopcu, który nic nie chciał robić, tylko cały czas ziewał. Rano nie pomagał mamie, nie chciał się ubrać, sam jeść, myć zębów, tylko ziewał, bo się nudził - dziecko naśladuje ziewanie.

11. Język wyciągnięty z ust -kaszlemy - jak chory miś.

12. Wciąganie powietrza przez rurkę - przenoszenie skrawków papieru za pomocą rurki.

Ćwiczenia żuchwy.

13. Opuszczanie i unoszenie dolnej szczęki.

14. Przesuwanie dolnej szczęki w lewą stronę, a następnie w prawą.

15. Wysuwanie dolnej szczęki do przodu - wargi pozostają rozchylone.

16. Wykonywanie ruchów żucia.

17. Chwytanie dolnymi zębami górnej wargi.

18. Podsuwanie dolnej wargi pod górne zęby.

Etap wywołania głoski

     Po wykonaniu ćwiczeń usprawniających motorykę aparatu artykulacyjnego przechodzimy do wywoływania głoski "s" w izolacji. Polecamy dziecku aby spełniło następujące warunki:

język swobodnie leży za dolnymi zębami, czubek języka dotyka zębów, jeśli dziecko ma problemy z wykonaniem tego ćwiczenia, to możemy je ułatwić, zróbmy supeł z nitki dentystycznej i wsuńmy go pomiędzy dolne jedynki, polećmy dziecku, aby dotykało supła czubkiem języka
następnie polecamy mocno rozciągnąć wargi, jak przy szerokim uśmiechu lub wypowiadaniu samogłoski "i"
zwracamy uwagę, aby zęby były lekko złączone

Układ artykulatorów pokazujemy w lustrze, gdy dziecko świadomie, prawidłowo wykonuje powyższe polecenia możemy przystąpić do wywoływania "s". Polecamy dziecku wymawiać długie ssss, kontrolując strumień powietrza na ręce. Spółgłoskę "s" wywołujemy najpierw izolowaną, a kiedy jest prawidłowa łączymy ją z samogłoskami. Nie spieszymy się i nie pomijamy kolejności ćwiczeń. Głoska "s" musi być dobrze utrwalona, gdyż jest ona podstawową dla całego szeregu s, z, c, dz.
Jeśli dziecko nie potrafi prawidłowo wypowiedzieć "s" o poprośmy je aby spróbowało wymówić: eeeeessss . Inną metodą wywołania głoski "s" jest kilkakrotne powtarzanie ttttt, początkowo powoli potem coraz szybciej.
     Najłatwiejszym i dość szybkim sposobem dochodzenia do poprawnej wymowy "s" jest wyjście od spółgłoski "f". W czasie przedłużającego wymawiania ffff polecamy zbliżyć zęby górne i dolne i maksymalnie je odkryć, pokazać, wyszczerzyć, pokazujemy dokładnie ten układ w lustrze, mówiąc "zobacz jak ja to robię", prosimy aby dziecko rozszerzyło wargi, jeśli nie potrafi tego uczynić samo, wówczas rozciągamy je palcami.
     Po zakończeniu pierwszego etapu, czyli po wywołaniu głoski "s" w izolacji przystępujemy do zabaw z uzyskaną głoską. Naśladujemy syk węża, powietrze uchodzące z dziurawego balona lub piłki. Ćwiczymy długie sss i krótkie s, s, s.
      Utrwalamy artykulację głoski "s" w izolacji, aby móc przejść do kolejnego etapu czyli łączenia "s" z samogłoskami
     Drugi etap to łączenie wyćwiczonej głoski "s" z samogłoskami, zaczynamy od łączenia "s" z "e", ze względu na zbliżone cechy artykulacyjne samogłoski "e" i spółgłoski "s"(rozciągnięcie kącików ust). Tworzymy sylaby: se, sy, sa, so, su, es, ys, os, as, us, ese, asa, oso, ysy, usu, do ćwiczeń tych możemy wykorzystać lizak logopedyczny. Pamiętajmy o polisensorycznej zasadzie kojarzenia, którą wykorzystajmy w utrwalaniu prawidłowej wymowy głoski "s", dlatego też ćwiczone sylaby wymawiajmy i zapisujmy jednocześnie, włączając zmysły kinestezyjny, słuchu i wzroku.

• przedłużanie głoski c pozwala uzyskać s,

• głośne wymawianie c pozwala uzyskać dz,

• głośne wymawianie s pozwala uzyskać z.

• Głoskę z można uzyskać też poprzez przedłużanie głoski dz.

• przedłużone dz pozwala uzyskać z,

• ciche wymawianie z w efekcie daje s,

• ciche wymawianie dz daje w efekcie c,

• przedłużanie c doprowadzi do głoski s.

UTRWALANIE

W sylabach

sa, so, se, su, sy

Tworzę nowe sylaby

asa, aso, ase, asu, asy

osa, oso, ose, osu, osy

esa, eso, ese, esu, osu

usa, uso, use, usu, usy

ysa, yso, yse, ysu, ysy

W wyrazach

sad, sala, salon, sanki, sałata, samolot, samochód, sakiewka, sarna, sowa,

sok, sowa, soda, sopel, sokół, sobota

sen, sekunda

sum, sufit, supeł, sukno, suwak, sukienka, sumienie

syn, syfon, sylaba, sypialnia, sygnał, syrena, syrop, ser,sen, sekunda, sad, sala, sanki, sałata, sok, sowa, sopel, sobota, sum, sufit, sól, suwak, sukienka, syn, sylaba, sypialnia, schody, sklep, skakanka, sława, słoik, spodek, spinka, stopa, stal, smok, staw, spodnie

masa, kasa, klasa, pasek, basen, kiełbasa, fasola, osoba, osa,

osoba, asfalt, blask, posada, nosek, piosenka, włosy, busola, fusy, wesele,

deseń, wysypka, pisanka, wąsy mięso, deska, miska, pisklę, masło

wiosło, wiosna, zaspa, ospa, list, naparstek, beksa, balsam, taksówka, majster. nosek, piasek, kasa, pasek, basen, fasola, osoba, osa, kosa, piosenka, włosy, osada, fusy, wesele, deser, piosenka, wąsy, mięso, wosk, list, kiosk, opaska, most, pasta, usta, chustka, kapusta, taksówka,

as, las, bas, kwas, hałas, kompas, ananas, nos, los, kos, włos, głos, kłos, odgłos, kaktus, autobus, pies, owies, magnes, lis, bis, napis, wąs, kęs, kleks, stos.

 as, las, kos, bas, kwas, los, atlas, atłas, ananas, nos, włos, glos, kłos, kaktus, autobus, pies, owies, lis, napis, wąs, kleks, klops, konkurs

[s] w zwrotach

słodki sok; doskonały słuch
spokojny sen; wąskie spodnie
snopek słomy ;miejski autobus
samochód osobowy ;postój taksówek
smutna piosenka ;wiejskie wesele
pusta sala; wspaniały pomysł
ostatnia sylaba; sosnowe deski
wiosenna sałata; wysokie schody
słodki sok

słona sól

spokojny sen

snopek słomy

sękata laska

samochód osobowy

smutna piosenka

pusta sala

niebieska sukienka

ostatnia sylaba

wiosenna sałata

wysokie schody

jasna smuga

wąskie spodnie

doskonały słuch

miejski autobus

wiejskie wesele

postój taksówek

pstra pisanka

garstka pestek

sosnowe deski

[S] w zdaniach

To stół, a to sanki.
To jest stół, a to są sanki.
To jest duży stół, a to są małe sanki.
To jest spokojny pies.
Pies stoi smutny.
Las jest gęsty.
W lesie są smukłe sosny.
Na wiosnę pod lasem rosną sasanki.
Włosy są spięte spinką.
Po stawie pływają gąski.
Sabinka ma sukienkę w paski.
Mama wysłała Sławka do sklepu.
Klasa słucha wesołej piosenki.
Samochód stoi na postoju.
Pies stoi smutny.

W lesie rosną wysokie sosny.

Wiosną rosną sasanki.

Po stawie pływają gąski.

Włosy są spięte spinką.

Sabinka ma sukienkę w niebieskie paski.

Syfon stoi na stole.

Mama wysłała Sławka do sklepu.

Stefan dostał stopień z polskiego.

Samochód stoi na postoju.

Notes został zapisany.

Sarenka skubie listki.

Na polu stoją snopki.

Samolot startuje z lotniska.

Staś ma stalówkę.

Klasa jest smutna.

Samolot leci wysoko.

Sebastian lubi sałatę.

Zosia myje się sama.

Samochód stoi na parkingu.

Sylwek sam narysował słonia.

Staś zainstalował system alarmowy.

Sylwia jest samotna.

Sabinka ma skręcone włosy.

Stach otrzymał list.

Sąsiad kupił stolik.

Stolarz stanął obok stosu desek..

Spokojny Stefan zasnął w samochodzie.

Kostek lubi smakołyki.

Wujek Sam lubi smakołyki.

Sabinka pije sok.

Stefek ma nowy samochód.

Stasia dostała nową suknię.

Sylwia je słodycze.

Staś skacze przez skakankę.

Różnicowanie dźwięków

Posłuchaj, będę mówiła wyrazy, kiedy powiem źle to klaśniesz w ręce.

sanki - szanki

rak - lak

kawa - tawa

sok - szok

syrop - szyrop

lower - rower

szałata - sałata

 

Testy do ćwiczenia [s]

 

Zagadki

Dziób zakrzywiony, okrągłe oczy,

na szkolne myszy poluje w nocy?

(sowa)

Noworocznych wiele życzeń

niesie dzieciom mroźny...

(styczeń)

Chodzi nad nami

do góry nogami?

(mucha po suficie)

Ciągle jeszcze chłodno,

A najgorsze są noce i ranki,

Więc czyż można się dziwić,

Że ubrały się w futra ...

(sasanki)

W ogródku pachnącym, tuż przy samej dróżce -

zakwitło dziś słonko na zielonej nóżce?

(słonecznik)

Jaka to głowa,

duża lub mała,

z zielonych liści

składa się cała?

(kapusta)

Jest biała siedzi w tubie,

Zęby czyścić nią lubię.

(pasta)

Sosnowy, dębowy,

stary lub młody.

Rosną w nim graby,

rosną jagody.

(las)

Ćwiczymy głoskę [S] w wierszach.

Żniwa

Gdy nadejdzie lato, będę chodził boso.

Będę żyto kosił dużą, ostrą kosą.

Gdy się kosa stępi, będę wiązał snopy.

I nim słonko zajdzie, ustawię je w kopy.

(Płomyczek)

Maskotki

Mała Tereska ma dwa pieski

Jeden różowy, drugi niebieski,

Obydwa maja spłaszczone noski,

Wesołe oczka, skręcone włoski.

Te aksamitne miłe maskotki,

Spokojnym lalkom nie zrobią psotki.

Zosia - Samosia

Taka jedna Zosia

Nazwano ją Zosia - Samosia,

Bo wszystko:

"Sama! Sama! Sama!"

ważna mi dama!

Wszystko sama lepiej wie,

Wszystko sama robić chce,

Dla niej szkoła, książka, mama

Nic nie znaczą - wszystko sama!

Zjadła wszystkie rozumy,

Więc co jej po rozumie?

Uczyć się nie chce - bo po co,

Gdy sama wszystko umie?

A jak zapytać Zosię:

- Ile jest dwa i dwa?Osiem!

- A co nam Śląsk daje?Sól!

- A gdzie leży Kraków?

Nad Wartą!

- A czy uczyć się warto?

Nie warto!

Bo ja sama wszystko wiem.

I śniadanie sama zjem,

I samochód sama zrobię,

I z wszystkim poradzę sobie!

Kto by się tam uczył, pytał,

Dowiadywał się i czytał,

Kto by sobie głowę łamał,

Kiedy mogę sama, sama!

- Toś ty taka mądra dama?

A kto głupi?

- Ja! Sama!

J. Tuwim

Stół i krzesła L. Wiszniewski

Za srebrzystym potokiem

rosły sosny wysokie.

Rosły sosny szumiące -

wypieściło je słońce.

Płyną echa dalekie:

głosy drwali, stuk siekier...

Pożegnały bór sosny -

nie dożyły do wiosny.

Na tartaku pił jęki -

sosna twarde ma sęki...

I co teraz? Co teraz?

Stolarz deski zabiera.

Wyheblował stos desek -

będzie stolik, sześć krzeseł.

Poprosimy dziadusia,

by na jednym z nich usiadł...

 

Trzy liski

Były sobie raz trzy liski,

które jadły z jednej miski.

A te liski takie były,

że nie nosiły (bo nie lubiły)

ani paletek,

ani szalików,

ani skarpetek,

ani bucików.

Chodziły gołe i bose, bo się

lubiły gonić boso po rosie.

I na golasa

lubiły hasać

i na bosaka

lubiły skakać.

Mieszkały sobie w lesie te liski

w trzech białych chatkach,

małych i niskich.

Każdy z tych lisków miał swą skakankę

i się z myszkami bawił w chowankę.

Nigdy te liski nie szły do miasta,

by kupić sobie kawałek ciasta,

bo takim liskom jak czego chce się

to mają wszystko w polu w polu i w lesie.

I co robiły jeszcze te liski?

Liski co z jednej jadły miski?

Nie wiem. Wiem tylko, że były,

że nie nosiły

( bo nie lubiły)

ani paletek,

ani szalików,

ani skarpetek,

ani bucików.

Chodziły gołe i bose, bo się

lubiły gonić boso po rosie.

I na golasa

lubiły hasać

i na bosaka

lubiły skakać!

1. A. Milne

 

Smok

Pewien smok, pewien smok

lubił sok, lubił sok.

Słodki sok, słodki sok

ochoczo pił, ochoczo pił.

Kiedy smok, kiedy smok

sączył sok, sączył sok

wtedy smok, wtedy smok

wesoły był, wesoły był.

Soku smak, soku smak

lubił tak ,lubił tak,

że ten smak, że ten smak

po nocach śnił, po nocach śnił.

Dziarski krok, dziarski krok,

bystry wzrok, bystry wzrok

miał ten smok, miał ten smok,

bo sok pił, bo sok pił.

Sosenki

A w lasku, w tym lasku sosenki urosły.

Wysoko, wysoko gałązki podniosły.

Wiatr do snu kołysał, kołysał sosenki

i nucił sosenkom wesołe piosenki.

Ref.: Sosenki, sosenki, malutkie sosenki,

Iglaste i strojne włożyły sukienki.

Sosenki, sosenki piosenki słuchały

i sennie, tak sennie gałązki schylały,

i śniły sosenki, że rosną i rosną,

a każda sosenka stuletnią jest sosną.

Ref.: Sosenki, sosenki, malutkie sosenki,

Iglaste i strojne włożyły sukienki.

Kosmatek

Na wiosnę Stach postanowił przestawić budę psa kosmatka spod stodoły do sadu. W sadzie Kosmatek będzie pilnował, aby psotne pisklęta i gąski nie powyskubywały wiosennych sadzonek. W samym końcu sadu stoi samotna, wysoka sosna. Pod tą sosną Stach ustawił budę Kosmatka.

Blisko budy Kosmatka rośnie wspaniały bez. Kosmatek spostrzegł, że mały, słaby ptaszek wije sobie na nim gniazdko. Ten ptaszek to słowik. Każdego dnia z samego rana słowiki śpiewa. Kosmatek zadowolony jest z tego sąsiedztwa i z przyjemnością słucha wspaniałego głosu słowika.

Pewnego dnia Kosmatek zobaczył, że koło sosny stoi stare, wąsate kocisko i spogląda na słowika. Kosmatek nastawił uszy i spokojnie patrzy. Wąsal skulony skrada się coraz bliżej gniazdka.

Nagle skoczył!

Już jest na krzaku i szybko wspina się w stronę słowika.

Wtedy Kosmatek wyskoczył z budy i spłoszył wąsala. Wystraszony kot uciekł w stronę stodoły i schował się w stogu słomy. Kosmatek wraca teraz na swoje legowisko spokojny i wesoły. Z gniazdka dolatuje znów piękny śpiew. To słowik piosenką dziękuje pieskowi za okazaną sympatię i obronę.

Na rynku

Mama Stefki postanowiła zrobić zapasy na zimęSprzątnęła spiżarnię, ustawiła puste słoiki wysoko na półkach z sosnowych desek i powiedziała:Teraz pójdziemy na targ po sprawunki.

Stefka gdy usłyszała słowa matki, aż podskoczyła z radości. I As zaczął wesoło kręcić ogonem, ale niestety, As musi pozostać w domu. Stefce przykro zostawić pieska samego, za to gdy wróci, da pieskowi smacznych kostek. As na samą myśl o tym oblizał swój płaski nos i spokojnie położył się na swoim legowisku. Stefka założyła niebieską sukienkę, niebieską chustkę na głowę i razem z mamą poszła wąską ulicą w stronę rynku.Po drodze Stefka przystawała przy wystawach sklepowych, aż mama upominała: Stefko, śpiesz się, bo się spóźnimy.

Na rynku wielki hałas. To sprzedawcy głośno zachwalają swoje towary. Po jednej stronie rynku stoi mnóstwo wozów, a po drugiej same stragany.

Mama zostawiła Stefkę przy straganie i powiedziała:

Zostawiam cię samą. Stój spokojnie! Zaraz wrócę.

Stefka stoi posłusznie i spogląda na stragan. Stragan wygląda jak wspaniała wystawa pełna smakowitych jarzyn. Z jednej strony straganu kapusta głowiasta, z drugiej kapusta włoska. Obok kapusty włoskiej rozpościera swoje listki sałata niczym baletnica w jasnej szerokiej spódnicy. Spod sałaty seler wysuwa długie wąsy. Wysoka straganiarka szybko obsługuje klientów. Dwie główki włoskiej kapusty podaje pani w niebieskim swetrze. Panu w jasnych spodniach sprzedaje sałatę, a starszemu panu z wąsami - wspaniałe selery.

Mama szybko wróciła. Czas iść ze sprawunkami do domu.

Odczytaj:

Wstaw nazwę psa "As" a otrzymasz żądane wyrazy:

k_ _ a

l_ _ ka

m_ _ ło

mi_ _to

m_ _ka

op_ _ka

kl_ _a

Utwórz nowe wyrazy łącząc liczbę 100 z podanymi końcówkami

- lica
- noga
- per
- pnie
- pa

Jakie słowa otrzymamy, gdy połączymy

mia -100
cia -100
pro - 100
pu -100
gę -100
100 - łek

100 - pa

100 - doła

100 - isko

100 - łówka

pro - 100

mia - 100

ser+ ce
ser+ nik
ser+ dak
ser+ wetka
r + osa
k + osa
sz +osa
f + osa

Głoska [r] powstaje wskutek szybkich i delikatnych uderzeń czubka języka o wałek dziąsłowy, znajdujący się za górnymi zębami. Prawidłowe jej tworzenie następuje wówczas, gdy język pozostaje szeroki, a jego boki dotykają zębów trzonowych, przyjmując pewną, stałą pozycję, przy czym środkowa, a zwłaszcza przednia, część języka powinna być ruchliwa i elastyczna. Tak więc głoska [r] powstaje wskutek szybko następującego po sobie zamykania i otwierania rezonatora artykulacyjnego za pomocą wibrującego czubka języka. Wargi są przy tym lekko rozchylone, podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka drogi do jamy nosowej.

Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głoski R

celem tych ćwiczeń jest doprowadzenie do wibracji czubka języka. Rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka.

1. Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie.

2. Układanie szerokiego języka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko rozchylonych wargach.

3. Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka dziąsłowego.

4. Liczenie górnych, a następnie dolnych zębów.

5. Masaż języka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbliżone zęby.

6. Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka.

7. Unoszenie szerokiego języka za górne zęby.

8. Kląskanie językiem.

9. Szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek [t] i [d] oraz [t] [d] [n] przy znacznym otwarciu ust.

Ze starszymi dziećmi ćwiczenia te wykonuje się w gabinecie logopedycznym siedząc przed lustrem obok dziecka. Wymagają one przestrzegania następującej kolejności:

1. logopeda demonstruje ćwiczenie, zachęcając dziecko do obserwacji,

2. dziecko próbuje wykonać ćwiczenie razem z logopedą,

3. dziecko próbuje samodzielnie wykonać ćwiczenie, a logopeda obserwuje tę próbę i poprawia - udzielając instrukcji słownej - tylko te elementy ruchu, które zostały wykonane przez dziecko nieprawidłowo.

Zestaw ćwiczeń narządów artykulacyjnych przygotowujących do wywołania głoski [r]

Ćwiczenia języka:
1. „Sklejanie pierogów” - nagryzanie brzegów języka zębami (masaż) i rozciąganie języka).
2. „Wyżymaczka” - przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby.
3. „Łopatka” - wysuwanie szerokiego języka z buzi nie dotykając zębów.
4. „ Konik” - kląskanie czubkiem języka o podniebienie twarde (zmiana układu warg jak przy głosce u - i.
5. „Zaczarowane miejsce” - odklejanie czubkiem języka z przedniej części podniebienia twardego chrupki, opłatka, czekolady, nutelli, kropli miodu, itp.
6. Przytrzymywanie czubkiem języka, ssanie cukierka pudrowego lub naśladowanie.
7. Zdmuchiwanie skrawka papieru umieszczonego na czubku języka.
8. „Młotek” - szybkie wypowiadanie głoski [l] dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy.
9. „Trzepanie dywanów” - szybkie i kilkukrotne uderzanie językiem o górną wargę wybrzmiewając [ly].
10. „Piosenkarz” - śpiewanie różnych melodii na sylabach, poruszając jedynie językiem - nie brodą, przy szeroko otwartych ustach:

la, la, la,
lo, lo, lo,
le, le, le,
lu, lu, lu,
ly, ly, ly.

11. Wypowiadanie zbitki sylabowej lalolule najpierw wolno, potem coraz szybciej.
12. „Chiński język” - wypowiadanie zbitek sylabowych - szybko i kilkakrotnie:

nalapatada,
nolopotodo,
nelepetede,
nuluputudu,
nylypytydy.

13. „Traktor” - wielokrotne, coraz szybsze wypowiadanie zbitki bd, a następnie sylab:

bda, bdo, bde, bdu, bdy,
pta, pto, pte, ptu, pty,
bda - pta,
bdo - pto,
bde - pte,
bdu - ptu,
bdy - pty.

14. „Paplanie” - wielokrotne coraz szybsze wypowiadanie:

tedamwa,
tat tedat,
ente dente,

lelum polelum,
ble, ble, ble,
tla, tlo, tlu.
15. „Karabin maszynowy” - wielokrotne, energiczne wypowiadanie [ttt], [ddd], [td] [tdn] (najpierw wolno, potem coraz szybciej) dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach, potem sylaby:

te, te, te,
ty, ty, ty,
de, de, de,
dy, dy, dy.

A następnie zbitki sylabowe:

teda - teda,
tede - tede,
tedo - tedo,
tedu - tedu,
tedy - tedy.

16. Wypowiadanie rymowanki - głoska [t] wymawiana w sposób przytępiony, tzn. z językiem na podniebieniu:
Kto to tutaj tak tupie?
To tato tutaj tak tupie.
Ach, tato tutaj tak tupie!
17. „Piła” - wybrzmiewanie przedłużonego [d] z równoczesnymi energicznymi, poziomymi ruchami palcem po wędzidełku podjęzykowym.
18. „Suszarka” - mocne dmuchanie na czubek języka uniesiony do wałka dziąsłowego, aż do pojawienia się tr.
19. „Zepsuty traktor” - mocne akcentowanie głoski [t] w czasie wybrzmiewania zbitek tll, tll, trl najpierw szeptem, potem głośno.
20. „Mały ptaszek uczy się śpiewać” - powtarzanie sylab szeptem, a następnie głośno:

la, la, la, trla,
lo, lo, lo, trlo,
lu, lu, lu, trlu,
le, le, le, trle,
ly, ly, ly, trly,

li, li, li, trli.
21. „Śpiew ptaków” - szeptem i głośno wypowiadanie trla, trlo, trle, trlu, trly.
22. Wyrazy dźwiękonaśladowcze - naśladowanie odgłosów zaczynając od szeptu:
gra na trąbce - tra ta ta, tru tu tu, tre te te,
zepsuty karabin maszynowy - tr tr tr, dr dr dr,
groźny pies - wrr, wrr, wrr,
traktor - tur tur tur, tyr tyr tyr, pyr pyr pyr,
fruwające ptaki - fru, fru, fru,
ćwierkające wróble - ćwir, ćwir, ćwir,
świnka - chrum, chrum,
zatrzymanie konia - pr, pr,
śpioch - chr, chr, chr,
dzwonek - dryń, dryń,
szorowanie zębów - szuru, szuru,
zapalanie światła - pstryk,
pękający balonik - trach,
wrona - kra, kra,
samochód - brum, brum.

Dobór materiału wyrazowego do ćwiczeń utrwalających wymowę [r]

Ważne i zasadnicze znaczenie ma dobór wyrazów do ćwiczeń logopedycznych. Jest to problem zależny od indywidualnych możliwości i warunków, lecz można zaproponować pewną, optymalną kolejność utrwalania wymowy [r] oraz pogrupować wyrazy do ćwiczeń zależnie od rodzaju zaburzenia. Tak więc w materiale ćwiczeniowym znalazły się wyrazy, w których:

1. Głoska [r] występuje po spółgłoskach według kolejności: [p, b, t, d, k, g, x, m, f, v, ś, s; z, ś, ź] w nagłosie (na początku) i w śródgłosie (wewnątrz wyrazu);

2. Głoska [r) występuje w sąsiedztwie samogłosek [a, e, y, u o], które ma znaczenie wówczas, gdy [r] znajduje się w nagłosie wyrazu;

3. Oprócz głoski [r] występują jej najczęściej spotykane substytucje:

1. [r] oraz [1], [1'],

2. [r] oraz [i],

3. [r] oraz [1] i [j],

4. [r] oraz [u].

4. Głoska [r] występuje dwu- lub trzykrotnie:

1. dwukrotnie [r] oraz [~],

2. dwukrotnie [r] oraz [l],

3. dwukrotnie [r],

4. trzykrotnie [r].

 

Powtarzanie zdań

Poniższe zdania (lub inne, np. wynikające z sytuacji zabawy) dziecko powtarza za logopedą, a następnie próbuje je powtarzać samodzielnie. Warto nakłonić dziecko, by samo oceniało, czy wybrane zdanie wypowiedziało poprawnie (ćwiczenie autokontroli słuchowej).

Oto wybrane propozycje:

Renata robi pranie. Renia rysuje trójkąt. Renia włożyła czerwony sweter z kapturem. Krysia skrobie rybę. Krysia wyciera taboret. Krysia pokroiła sernik i zrobiła herbatę. Rysio karmi kury. Roman gra na trąbce. Marysia i Mirek wybrali się na urlop w góry. Marta uciera krem. Karol rozbił kryształ. Bronek podarował Krysi bursztynową broszkę. Jurek zbiera resztki deseru. Maryla robi na drutach. Darek gryzie suchary. Robert kroi arbuza. Irek gra w karty z Jurkiem. Stryjek wrócił z Francji. Burmistrz pracuje w ratuszu. Stary zegar wybił czwartą. Grażyna rozlewa oranżadę. Ambroży poleruje lustro. Rózia przebiera ogórki. Martyna kroi mizerię. Wkrótce nastanie wieczór. Rankiem lśni rosa. Rano rozległ się alarm Pracowity Romek rozpoczął trudną pracę. Bronka zrobiła pranie w pralce, a teraz prasuje pelerynę. Roman nosi granatową marynarkę i czerwony krawat. Rybak złowił pstrągi, jesiotry i karpie. Reks ogryza kość i warczy na Mruczka. Mirka uprawia truskawki, paprykę i pomidory. Marta jeździ rowerem po krętych drogach. Gromada wróbli ćwierka nad trawnikiem. Elwira robi na deser krem z truskawkami. Prosiaczek zeżarł górę otrębów. Marysia karmi kury ziarnem. Rafał lubi gruszki i ruskie pierogi. Patryk stroi struny gitary. Mariusz projektuje różne wzory ubrań. Na sekretarzyku stryja stoją stare fotografie. Babcia podarowała Marlenie stare koronki.

Przykładowe wyrazy do ćwiczeń głoski „r” w połączeniach spółgłoskowych.

 

	nagłos	śródgłos	wygłos
- tr	trawa, trasa, tratwa, tron, troje, trąba, trud, trącać, trener, trochę, truskawka trolejbus, trociny,	cytryna, atrament, futro, wiatrak, jutro, lustro, patrol, otruty, pietruszka	jesiotr, litr, łotr, wiatr, metr
- dr	drabina, druk, droga, dramat, drapać, drób dreszcz, drugi, drut, dres, drań	adres, biedronka, biodro, hydrant, mądry, podróż, modry, udręka, wiadro	cedr

Kolejny etap pracy korekcyjnej to łączenie wyrazów we frazy; np.:

trudna droga	trącać drut
druga tratwa	mądry trener
drobny druk	otruty drapieżnik
drewniany wiatrak	drobne truskawki

Zdania:

Trawa rośnie przy drodze.	Na strychu wisi futro.
Na stole stoi wiadro z truskawkami.	Chłopiec wydrukował swój adres.

Podobne postępowanie przyjmuje się łącząc „r” z głoskami zwartymi - „p”, „b”.

pra, pro, pre, pry;
bra, bro, bre, bry; itd.

Następnie łączymy je w wyrazy:

Po tej grupie ćwiczeń powtarzamy krótkie frazy:

praca, pralka, prasa,	brat, bratek, brama, brom,
prezent, prędko, próba,	broszka, bruk, brudny,
oprawa, wyprawa, uprasować,	obroża, obrona, obraz,

brudna praca	dobra prasa
prosty drut	prędki brat
brukowana droga	próbny wydruk
oprawa obrazu	próbna praca

Zdania:

Bronek jest brudny.
Ten obraz jest ładnie oprawiony.
Mama stwierdziła brak broszki.

Frazy:

dobry krawiec, krem cytrynowy, granatowy krawat, mokry krokus;

Zdania:

Krowa skubie mokrą trawę.
Na trawie leżą grabie.
Koło bramy uciekł gryzoń.
Hydraulik naprawił zepsuty kran.

itd.

Ćwiczyć należy także spółgłoskę „r” w sąsiedztwie samogłosek: ra, ro, re, ru, ry.

Przykładowe wyrazy do ćwiczeń głoski „r” w połączeniach samogłoskowych.

 

nagłos	śródgłos	wygłos
rama, radio, rasa, ropa, rondel, rak, rów, ruch, rózga, ręka, rękawiczka, ryś, ryż, rysunek	para, kara, teren, parasol, pióro, aparat, pora	tor, por, wór, kur, mur, żur, bór

Frazy:

prosta rama	dziurawy rondel
równa kreska	groźny ryś
twardy ryż	różowa rękawiczka
czarna ropa

Zdania:

Teren był ogrodzony murem.	W torebce jest pióro i atrament.
Drwale wracają z boru.	Romek karmi kury.

Ćwiczenia powtarzania i poprawnego czytania można uatrakcyjnić różnego rodzaju zagadkami, rebusami, uzupełniankami, krzyżówkami, układankami. Ich celem będzie nie tylko kształcenie poprawnego mówienia, ale również rozwijanie myślenia, pamięci, koncentracji uwagi.

Oto przykładowe zadania do wykonania:

Zagadki:

1. Najlepszym lekarzem złamanego ołówka jest... (temperówka).

2. Znak zodiaku chodzący tyłem... (rak).

3. Mam rude futerko, w małej dziupli mieszkam, lubię łuskać szyszki i chrupać orzeszki... (wiewiórka).

4. Unosi szybowce, popycha żaglowce, obraca wiatraki - siłacz z niego taki... (wiatr).

5. Bywa w łatki, bywa czarna - daje mleko... (krowa).

6. Wisi w łazience, wycierasz nim ręce... (ręcznik).

7. W dzień słoneczny, zapomniany, w niepogodę chodzi z nami... (parasol).

Przykładowe teksty do czytania:

I. Rodzice Alberta i Marysi mają małe gospodarstwo. Hodują krowę, konia, kury. Mają także owcę i barana. Niedaleko od domu jest także działka. Rosną na niej truskawki, ogórki, rabarbar, marchewka, pietruszka, pory. W ogrodzie są stare grusze, jabłonie, czereśnie i kilka krzaków agrestu. Pani Krystyna dba także o ogródek kwiatowy. Jej ulubione kwiaty to stokrotki, bratki, astry, a przede wszystkim róże - kremowe, różowe, bordowe i czerwone.

II. Samotny strach.
Strach na wróble
wieczorem
stoi pełen smutku,
bo strach
strach ogarnął
w działkowym ogródku.
Tak przykro stać samemu,
gdy wiatr, gdy deszczyk moczy...
żeby choć jeden wróbel pojawił się w nocy!
/Wincenty Faber/

III. Stoi strach na wróble
Stoi strach na wróble,
stoi przy wisience.
podparł się na kiju,
rozkrzyżował ręce.
 
A wróblaszki, złodziejaszki
przyleciały całą zgrają
i nad strachem wydziwiają
„ćwir - ćwir - ćwir!...”
/Janina Porazińska/

Wywoływanie głosek I szeregu (ś, ź, ć, dź)

Ćwiczenia wstępne

Najważniejszym ćwiczeniem przygotowującym do wywołania tego szeregu jest kształtowanie umiejętności głośnego ssania cukierka, z tym że należy pilnować, by środek grzbietu języka ćwiczącego dziecka całkowicie przylegał do podniebienia twardego.

Etap wywołania głoski

I sposób

Po wykształceniu umiejętności wznoszenia środka grzbietu języka do podniebienia twardego prosi się dziecko o szybkie powtarzanie ti-ti-ti-ti... (w razie trudności poleca się mu zbliżyć czubek języka do dolnych zębów), z jednoczesnym lekkim przesunięciem czubka języka w kierunku wałka dziąsłowego, aż do uzyskania głoski ć.

Pozostałe głoski uzyskuje się następująco:

• przedłużenie głoski ć pozwala na uzyskanie ś,

• wymawianie głośne głoski ś doprowadza do artykulacji ź,

• wymawianie ć z jednoczesnym uruchomieniem wiązadeł głosowych pozwala na uzyskanie głoski dź.

II sposób

Prosi się dziecko, by w trakcie wymawiania szeptem przedłużonego chi powoli zamykało usta aż do uzyskania ś.

Słownictwo do utrwalania głoski "ś"

następnie postaraj się prawidłowo powtórzyć wyrazy:

sia, sio, sie, siu

asia, osio, esie, usiu

• siad, siano, siatka, siodło, siekiera, sielanka, siennik, sierota, sierp, sierpień, siewnik, sikawka, silnik, siła, siniak, sito, siodełko, siostra, siódmy, silny, siwy

• Asia, Basia, Kasia, Marysia, Zosia, Joasia, gosposia, jesień, mamusia, misie, nasiona, osioł, prosiak, rysie, sąsiad, Basi, Kasi, Asi, misio, osiem

• coś, gęś, miś, łoś, oś, tatuś, wieś, koś, noś, ktoś,proś, gałąź, maź, paź, gryź, więź, Adaś

• świadek, świat, świder, świstak, świerk, świetny, świnia, świt ślad, ślub, śląski, ślepy, ślimak, ślina, śliwka, śmiałek, śmiech, śmietana, śmigło, śniadanie, śnieg, śpioch, śpiwór, średni, środa, środek, śruba, śpiew, uśmiech właśnie, kwaśny, wiśnia, ośrodek, huśtawka, sikorka, sitowie, Baśka, Kryśka

2.Wyrażenia:

głośny śmiech, siedem maślaków, uśmiechnięty Jaś, naleśnik z wiśniami, Basia na ślizgawce, kwaśna śmietana, ślady strusia, śliski śnieg, nasiona świerku, jesienne siewy, świeża śmietana,

3.Zdania:

Śpiewak głośno śpiewa. Na śniadanie są maślane bułki. Zosia huśta się na huśtawce. Baśka i Kryśka usiadły na sianie. Dzisiaj wiał silny wiatr. Małgosia ma misia. Dzisiaj Kasia kupiła nowe sitko. Mamusia kupuje śmietanę. Zosia i Małgosia karmią sikorki. Jasio śmieje się głośno. Tatuś przesiewa mąkę. Zasiej te nasiona w ogródku.

Słownictwo do utrwalania głoski "ź"

następnie postaraj się prawidłowo powtórzyć wyrazy:

zia,zio,zie, ziu

azia,ozio, ezie, uziu

• ziarno, ziele, zieleń, ziemia, ziemniak, zięba, zięć, ziąb, zima, zioła, ziółko, zimny, zimowy, zielony,

• bazie, brzezina, buzia, gałęzie, guzik, jezioro, kozioł, łazienka, nizina, poziomka, tuzin, poziomy, wozi, Józia, obraził, koziołek,

• zziajany, źle, źrebię, źrenica, źródło, październik, groźny, mroźny, późny, woźna, później, przyjaźń, wziął,

2.Wyrażenia :

zielone gałęzie, zimna buzia, późna zima, śliczne bazie, zziajany Kazio, groźny pomruk, uparty koziołek, tuzin guzików, zebrane poziomki,

3.Zdania

Józio wozi ziemniaki. Kazia pije zioła. Józia obiera ziemniaki. Mam ładną buzię. Kazik ma bazie dla mamusi. Koziołek je siano. Józia ma zielone guziki. Była mroźna zima. Opowiedz bajkę o koziołku Matołku. Na gałęzi jest zięba.Zuzia kupiła guziki do bluzki. W zielonym wazonie są bazie.Józia ma pełną buzię poziomek. Piję orzeźwiającą źródlaną wodę.Dziś jest zimny poranek.

Słownictwo do utrwalania głoski "ć"

1.Powtarzaj wymowę głoski "ć"( krótko), następnie postaraj się prawidłowo powtórzyć wyrazy:

cia, cio, cie, ciu

acia, ocio, ecie, uciu

• cielę, cień, ciepło, ciemno, cieszy, ciało, ciastko, ciasto, cios, cisza, ciągnąć, ciasny, ciekawy, cienki, ciemny, cicho

• bocian, bucik, ciocia, kociak, kwiecień, nauczyciel, pociąg, plecie, życie, leci, wróci, babcia, Maciek, ucieka

• nić, pić, myć, bić, dobroć, łokieć, paproć, bawić, malować, mówić, gotować, jechać, chodź, idź

2.Wyrażenia:

ciepłe buciki, ciężki kocioł, cichy kącik, cienkie nici, cierpliwa ciocia, bawić się z Maćkiem, jechać pociągiem, malować bociany, ciepłe ciasto, ciągle ucieka, ciepły kwiecień, cicho i ciemno, chodź cicho

3.Zdania:

Ciocia nosi ciepłe kapcie. Ciocia i babcia pojechały do Ciechocinka. Lubię jechać pociągiem i oglądać ciekawe krajobrazy. Dzieci lubią się bawić w ciuciubabkę. Babcia lubi gotować. U cioci w ogródku kwitnie maciejka. Kociaki chodzą bardzo cicho. Maciek nie chciał odrabiać lekcji. Marcin obcina paznokcie. Boćki odleciały do ciepłych krajów. Musisz kupić wycinanki.

Słownictwo do utrwalania głoski "dź"

1.Powtarzaj wymowę głoski "dź"( krótko), następnie postaraj się prawidłowo powtórzyć wyrazy:

dzia,dzio,dzie,dziu

adzia,odzio,edzie,udziu

• dziadek, dziobek, dzióbek, dziupla, dziura, dzień, dzieło, dzieci, dziennik, dziewczynka, dziąsła, dzięcioł, dziękuję, dziki,

• łodzie, budzik, grudzień, przedział, tydzień, goździk, gwoździe, żołędzie, łabędzie, dźwig, dźwięk, dźwignia, wiedźma, niedźwiedź, niedziela, poniedziałek, chodzi, siedzi, widzi

2.Wyrażenia:

Dzień Dziecka, dzikie łabędzie, dziób łodzi, dziesięć gwoździ, dziupla dzięcioła, dziękuję dziadku, dziki niedźwiedź, dzielna dziewczynka, Dzień Dziadka, dziwny dźwięk,

3.Zdania:

Dziadek idzie do lasu. W łodzi siedzą dzieci. Zdziś dźwiga miedziany dzban. W dziupli siedzi wiewiórka.Za tydzień będzie grudzień. Madzia sadzi na działce goździki. Dziadek bardzo lubi dzieci. W niedzielę pójdziemy do dziadka. Zdziś i Madzia widzieli w lesie niedźwiedzia. O godzinie dziewiątej dzieci powinny już spać.

Wywoływanie głosek III szeregu (sz, ż, cz, dż)

Ćwiczenia przygotowujące do wywołania

Najczęstszą przyczyną substytucji głosek III szeregu na głoski II szeregu jest niska sprawność języka. Dziecko ma dużą trudność w uniesieniu czubka języka do wałka dziąsłowego. Może to być związane z małą elastycznością wędzidełka podjęzykowego. Dlatego też terapię rozpoczyna się od ćwiczeń w uelastycznianiu wędzidełka i pionizacji języka (tj. od oblizywania językiem podniebienia, górnych zębów i wargi, ostrzenia czubka języka o górne siekacze, masowania czubkiem języka wałka dziąsłowego, przy czym należy baczyć, by ćwiczenia te były wykonywane przez dziecko z dużą precyzją i przy szeroko otwartych ustach).

Kolejnymi ćwiczeniami przygotowującymi do etapu właściwej pracy logopedycznej są:

• ćwiczenia w szybkim powtarzaniu głoski l-l-I-l..., przy szeroko otwartych ustach,

• ćwiczenia w szybkim powtarzaniu głosek: t-t-t-t..., d-d-d-d..., n-n-n-n..., z instrukcją, że czubek języka ma uderzać o wałek dziąsłowy (można w tym celu wykorzystać metodę uczulania miejsc artykulacji).

Istotne jest uświadomienie dziecku różnicy w sposobie wymawiania tych głosek (t, d, n zębowe - t, d, n, dziąsłowe).

Jeżeli dziecko ma problemy z szerokim ułożeniem języka na podniebieniu (np. nadmierne napięcie mięśniowe), wykonuje się wstępnie ćwiczenia:

• żucia brzegów języka włożonych między zęby trzonowe,

• unoszenia i opuszczania przedniej i środkowej części języka, podczas gdy jego brzegi ujęte są między zęby trzonowe (Rodak H., 1994),

• zakładania tzw. szerokiego języka na górną wargę (język ma przykryć czerwień wargi),

• sięgania tzw. szerokim językiem do nosa i oblizywania płaszczyzny powyżej górnej wargi.

Ćwiczenia warg :
przemiennie wymawiamy głoski: u- i ( u- usta zaokrąglone, i- usta mocno rozciągnięte)
wyraźnie wymawiamy a-o, przy szeroko otwartych ustach
przesadnie, wyraźnie wymawiamy a-o-u
cmokanie(udajemy, że staramy się rozłączyć sklejone wargi)
utrzymywanie ołówka między nosem a wargą górną( wąsy)
masowanie napiętych, rozciągniętych warg, od środka na boki
dmuchanie( wiatraczek ,płomień świecy)parskanie,gwizdanie
wymawianie kuku, kuku, mu, mu, hau, hau, plum, buch, tup, puk
naśladowanie pyszczka rybki
układanie warg w kształcie ryjka, a następnie ich rozsuwanie do uśmiechu
częstowanie się ustami(słone paluszki ze szklanki)
gra na flecie, harmonijce ustnej
automasaż ( przez nagryzanie przemiennie górnej i dolnej wargi, masowanie warg palcami)

Ćwiczenia języka:
usta szeroko otwarte język wysuwamy i chowamy
dotykamy czubkiem języka zębów górnych
- usta otwarte, zęby widoczne, wąski, wydłużony język unosimy za górne zęby, dotykamy wałeczka dziąsłowego
- żucie brzegów języka zębami trzonowymi, w celu rozciągania całej jego powierzchni
- cofanie języka w głąb jamy ustnej, zaczynając od górnych zębów, a kończąc na podniebieniu miękkim(krasnoludek zagląda do gardła, lub chodzenie języka po schodkach)
- język dotyka raz lewego, raz prawego kącika warg
- oblizywanie ust
- liczenie językiem górnych zębów
zlizywanie czubkiem języka czekolady przyklejonej do podniebienia
naśladowanie ssania
wydmuchiwanie powietrza przez język zwinięty w rynienkę( boki języka przylegają do górnych dziąseł( zjedzenie wcześniej miętowego cukierka bardziej uwrażliwia)
śpiewanie znanych melodii na lalalala, lelele, lulululu, lololo

Ćwiczenia oddechowe:
-wciągamy powietrze przez nos, wydmuchujemy przez zaokrąglone usta
-dmuchamy na waciki zawieszone na nitce(motylki)
-ćw. w dmuchaniu, zabawa w piłkę nożną , dmuchanie lekkiej kulki ( np. pingpongowej) do
bramki.
dmuchanie baloników, piórek i innych lekkich przedmiotów
dmuchanie na wiatraczek
puszczanie baniek mydlanych
wymawiamy na jednym wydechu samogłoskę na czas( bicie rekordów)
czubek języka dotyka wałeczka dziąsłowego za górnymi zębami i na tak ułożony język dmuchamy(powietrze powinno przechodzić w płaszczyźnie środkowej języka)

WYWOŁANIE

Aby prawidłowo wymówić głoskę "sz" muszą być spełnione trzy warunki:
1.język dotyka wałeczka dziąsłowego za górnymi zębami
2.usta są zaokrąglone jak przy wymawianiu głoski "u"
3.zęby lekko złączone, nie zaciśnięte

• przedłużanie głoski cz pozwala uzyskać sz,

• głośne wymawianie sz pozwala uzyskać ż, a głośne wymawianie cz pozwala uzyskać dż (wcześniej należy dziecku uświadomić różnicę pomiędzy głoską dźwięczną i bezdźwięczną poprzez przyłożenie jego palców do krtani).

• przedłużanie głoski dż pozwala uzyskać ż,

• z kolei ciche wymawianie głoski ż pozwala uzyskać głoskę sz,

• ciche wymawianie głoski dż pozwala uzyskać cz, itd.

Układ języka i warg pokazujemy w lustrze. Zwracamy szczególną uwagę na to, aby język dotykał górnego wałeczka dziąsłowego, szczególnie uczulamy to miejsce np. dotykamy zimną łyżeczką lub przyklejamy do niego rozpuszczalną gumę do żucia. Jeśli dziecko nie zaokrągli ust, wówczas symetrycznie naciskamy mu policzki, pamiętamy o zbliżeniu zębów. Nie spieszymy się z wywoływaniem zniekształconej głoski, ważne jest, aby dziecko miało sprawny aparat artykulacyjny, dopiero wtedy przystępujemy do uzyskania właściwego dźwięku. Wymawiamy podczas wydechu przedłużone "sz". Nie wolno wywoływać wszystkich głosek od razu, głoską wyjściową , (podstawową , modelową)dla szeregu dziąsłowych ( szumiących) jest głoska "sz", jej prawidłowe opanowanie najczęściej powoduje prawidłową realizację całego szeregu szumiących.

"sz" w izolacji.
naśladowanie szumu wiatru lub fal morskich. Bardzo ważna jest poprawna demonstracja, mówimy dziecku patrz jak ja to wymawiam i staraj się mnie naśladować (przypominamy i pokazujemy język dotyka wałeczka dziąsłowego, usta zaokrąglone, zęby lekko złączone).

Zwracamy uwagę na poprawne wizualnie i słuchowo wymawianie "sz". Możemy bawić się w pociąg, który powoli rusza z miejsca: sz, sz , sz, po to by za chwilę szybko pędzić szszszsz.

"sz" w sylabach i logotomach
sza, szo, sze, szy, szę, szą następnie asz, osz, usz, esz, ysz, ąsz, ęsz.

"sz"w wyrazach
Pokazujemy dziecku obrazki z nazwą zaczynającą się na "sz" i pytamy co to jest?. Jeśli głoska nie jest prawidłowo realizowana wydłużamy jej brzmienie np. szszszafa itd.

szafa, szachy, szachownica, szalik, szata, szatnia, szarlotka, szopa, szum, szuflada, szef, szept, szelki, szeryf, szept, szyja, szyba, szyna, szydło, szkoła, szklanka, sznurek, szpilka, szpak, szpital, szpulka, sztuka,

kasza, daszek, paluszek, nosze, puszka, poduszka, kasztan, ptaszek, koszyk, koszula, uszy, wieszak, kalosze, kieszeń, muszla, poszewka, wierszyk, lepszy, biszkopt, gruszka, Warszawa, muszka, proszek, groszek

kosz, mysz, kalosz, klosz, listonosz, tusz, kapelusz, pióropusz, gulasz, marsz, dorsz, szyszka, grosz, plusz, afisz, arkusz, bambosz, Mateusz, Mariusz, Łukasz

"sz." W zwrotach

szkolna szatnia, szara myszka szklany klosz
pluszowy kapelusz blaszana puszka puszka groszku
kosztowny naszyjnik puszysty szalik koszyk szpinaku
pszenna kasza koszyk kasztanów szpitalne nosze

"sz." w zdaniach

poleca się ćwicząc wymawiać i jednocześnie pisać. Stwarza to warunki do kojarzenia wymawiania, słuchania, ruchu ręką i obserwowania. Włączone zostają zmysły kinestezyjny, słuchowy i wzrokowy.

To szafa, a to kosz.
To jest szafa, a to jest kosz.
To jest mała szafa, a to jest mały kosz.
To nasza szkoła
Pod szafą siedzą myszy.
W szafie są szerokie szuflady.
Dzieci muszą jeść kaszę.
Tomasz poszedł pieszo do szkoły.
Zbyszek pisze wiersze.
W szpulkę wpięto szpilki.
Szymek jest leniuszkiem.
Staszek jest młodszy od Szymka.
Listonosz przyniósł depeszę.
Mama szyje na maszynie.
Materiał jest w groszki.
Przyszedł listonosz.
Listonosz przyniósł list.
Na stole stoi szklanka.
Na stole leży zeszyt.
Szpulka nici leży na maszynie.
W szpulkę nici wbito szpilki.
Na talerzyku leżą gruszki.
W kącie stoi szafa.
Na wieszaku wisi szalik.
W szatni stoją wieszaki.
Szymek zbiera kasztany.
Krzysztof zgubił szalik.
Tata gra z Tomaszkiem w szachy.
Ewa schowała szpilki do szuflady.
Po szynach jedzie pociąg.

Wpisz literę „sz” i odczytaj głośno zdania.

W __afie wisi kapelu__ i __lafrok.

My__ __schowała się pod __afę.

W __ufladzie są __klanki i kieli__ki.

W ko__yku leżą __y__ki.

W szatni stoją wieszaki.

Mama szyje na maszynie.

Szymek ma szarą koszulę.

W szkole jest szatnia.

Nasza pani pisze na maszynie.

Teksty do utrwalania głoski "sz"

Przyszła myszka do szewca i prosi:
uszyj mi puszyste bambosze
takie, jak teraz się nosi.
Zerknął szewc na myszkę radosny
i rzekł: Mam, dużo roboty,
zaczekaj do przyszłej wiosny.

Myszka
Łepek z uszami wytnę z kasztana,
Na brzuszek wezmę szyszkę.
Ogonek i łapki będą wełniane
i do zabawy zrobię myszkę.

Jesień
Szukaj jesieni szarej,
Pełno jej wszędzie starej.
Szumią, tu szumią liście,
znasz już ten wiersz oczywiście.

Lato
Szumi, szumi woda,
szumi, szumi las,
szumią, szumią pola,
lato wita nas.

Skrzaty
Szara jesień ,szara
szumią, szumią liście
poszły małe skrzaty
szukać ciepłej chaty

Szukają, szukają
mało czasu mają.
Gdy się nie pospieszą
kaszlu wnet dostaną.

Wszyscy dla wszystkich
Murarz domy buduje.
Krawiec szyje ubrania,
Ale gdzież by co uszył,
Gdyby nie miał mieszkania?

A i murarz by przecie
Do roboty nie ruszył,
Gdyby krawiec mu spodni
I fartucha nie uszył.

Piekarz musi mieć buty,
Więc do szewca iść trzeba.
No, a gdyby nie piekarz,
To by szewc nie miał chleba.

Tak dla wspólnej korzyści
I dla dobra wspólnego
Wszyscy muszą pracować,
Mój maleńki kolego.
Dwie myszki.
Jedna myszka, szara myszka,
druga myszka biała
szara myszka białej myszce
spać dziś nie dawała.

Łakomczuszek
Raz do brzuszka łakomczuszka
wpadła gruszka, dwa jabłuszka,
miód z garnuszka,
z barszczem uszka i bigosu cała puszka.
Oj, uważaj łakomczuszku,
straszny tłok jest w twoim brzuszku!
Od Warszawy do Koluszek
tyś największy łakomczuszek.
To nasza szkoła. Tomasz i Zbyszek idą do szkoły. Tomasz ma kaszel i nosi szalik. Jego szalik jest szary. Tam jest szatnia. W szatni wiszą płaszcze. Zbyszek ma w szafie swój wieszak. Na szafie stoi koszyk. Pod szafą stoi kalosz. Rok szkolny już się zaczął. Z różnych stron lasu idą do szkoły pod kasztanem leśni uczniowie. Pierwszy maszeruje szarak. Za nim myszka szara. Dalej liszka. Tam lecą ptaszki, szpaki, pliszki. Szarik i Puszek mają szyjki owinięte szalikami. Niosą w koszykach zeszyty i książki. Spieszą się wszyscy, a ptaszki śpiewają do marszu.

Przeczytaj głośno wiersz. Powiedz:

- O jakiej roślinie jest mowa w wierszu?

- Dlaczego pokrzywa była nieszczęśliwa?

Pokrzywa

Stoi pod płotem pokrzywa

i patrzy na wszystko krzywo.

Nikt jej nie lubi na świecie!

Nikt z niej wianuszków nie plecie

i do bukietów nie zrywa!

Każdy ją tylko przezywa!

Biedna, ach, biedna pokrzywa….

Szedł sobie chłopiec przez drogę

pokrzywa cap! go za nogę.

Przebiegło wesołe prosię

Pokrzywa łup! je po nosie.

Stoi pod płotem pokrzywa,

Okropnie jest nieszczęśliwa!

Danuta Wawiłow

Posłuchaj opowiadania i powiedz: Z czego Szymon zrobił szopkę dla babci?

Szymon postanowił zbudować szopkę dla babci. Maryję, Józefa i Jezusa wyciął z kolorowego papieru. Ze sznurka zrobił żłóbek, z szyszek choinki, a z białego szala śnieg. Z szarego kartonu wyciął krowę i osiołka. Z plasteliny ulepił ptaszka i małą myszkę.

- Szymusiu! Jaka piękna szopka! - zawołała babcia. - Postawię ją na szafce, żeby wszyscy mogli ją obejrzeć.

Różnicowanie w wymowie głosek"sz' i"s"

sza-sa -szasa
szo-so- szoso
sze-se-szse
szu-su-szusu
szy-sy-szysy
szą-są- sząsą
szę- sę-szęsę
sa-sza-sasza
so-szo-soszo
se-sze-sesze
su-szu-suszu
sy-szy-syszy
są-szą-sąszą
sę-szę-sęszę

maszynista, pastuszek, kustosz, przesyłka, przystanek, przesyt, krzesło, przekaz, susza, suszarnia, szałas, szelest, Staszek, szansa, masaż, szosa, słabeusz, saszetka,smakosz, przesolić, susz, skrzat, skrzyp, stróż, strzęp, strzał

To jest szafa, a to jest stolik.
To jest szalik, a to są sanki.
To jest koszyk, a to jest słój.
Koło szkoły stoją sanki.
W koszyku jest sałata.
W szufladzie są spinki.
Szymek kroi szynkę.

szosa susza szesnasty
szacunek nożyczki szeleszczący
szelest śpioszek oszust
szelest racuszek wzruszenie
szachownica staruszek siedzący
szyszka suszarka Staszek
szeleścić zacisze szaliczek
szybowcowy zeszyt zamaszysty

Zabawy z lusterkiem

Powtórzenie zabawy „ryjek - uśmiech” z lusterkiem. Podczas wykonywania ryjka i wypowiadania, np. uuu, podnosimy język do podniebienia i mówimy: uuuu- szszsz. Podczas rozciągania warg w uśmiech i artykulacji, np.: eee, pamiętamy o ułożeniu języka za dolnymi zębami i wypowiadamy: eee-sss.

Ćwiczenie 2

Każdą sylabę wymawiaj najpierw oddzielnie, a potem łącznie z inną.

sza sa szasa

szo so szoso

szu su szusu

sze se szese

szy sy szysy

sa sza sasza

so szo soszo

su szu suszu

se sze sesze

sy szy syszy

Ćwiczenie 3

Powtórz sylaby

se - szu

sy - szo

si - sza

so - szo

sz - sze

Etap utrwalania głoski [š] w izolacji

• Zabawa w „szumiący las”

Dziecko stoi, nabiera nosem powietrze i wypuszcza je podczas artykulacji „szszsz”. Przypominamy o dokładnym ułożeniu warg w „ryjek” i języka za górnymi zębami. Dziecko wykonuje ruchy rękami nad głową. Ruchy palców symbolizują poruszanie się liści.

Dziecko otrzymuje gazety i podczas ćwiczenia gniecie je w kulkę, jedną bądź dwiema rękami (ćwiczenia manualne).

• Zabawa „Król Wiatrów”

Podczas opowiadania dziecko z berłem chodzi wokół Sali i naśladuje szum wiatru. Naśladując szum wiatru stosuje różne natężenie głosu przy wymawianiu głoski [š].

Na ogromnej górze mieszkał Król Wiatrów. Na wiosnę zlatywał z góry i szumiał łagodnie [ššš], by nie postrącać płatków z kwitnących drzew. W lesie najczęściej leżał na swym łożu i obserwował bawiące się dzieci. Szumiał tylko wtedy, gdy chmury zbierały się nad placem zabaw, by je rozpędzić lub wówczas, gdy słońce za mocno piekło i dzieciom było bardzo gorąco; wtedy też szumiał lekko: [ššš]. Gdy nadchodziła jesień, przeganiał czarne, kłębiące się listopadowe chmury, szumiąc groźnie: [ššš]. Najwięcej jednak hulało świecie podczas mroźnych, srogich zim i wołał: [ššš]. Zaglądał przy tym do okien, by zobaczyć, jak bawią się dzieci w domach i przedszkolach, stukać w okienka, jakby wywołując je na dwór. Ale dzieci wolały zostać w ciepłym pokoju i tylko przez szybę przyglądać się tańcom Król Wiatrów.

A. Balejko, Jak pokonać…, op. cit.

G. Demel, Minimum logopedyczne…., op. cit.

G. Demel, Minimum…, op. cit.

48

---