ANGELOLOGIA

Do biblijnego obrazu świata należą wyobrażenia o istnieniu czysto ducho­wych istot, które jako stworzenia Boże stanowią tajemniczą rzeczywistość mię­dzy Bogiem a światem materialnym, między Bogiem a człowiekiem. W Biblii zajmują one miejsce drugoplanowe, chociaż w stosunku do świata materialnego i do człowieka są uważane za transcendentnie wyższe byty. Dzieli się je na do­bre i złe. Dobre nazywa się aniołami, złe - wśród których szatan zajmuje miej­sce naczelne - demonami. I jedne, i drugie nie stanowią wyizolowanego świata, mają swoje miejsce w historii Bożego Objawienia, działają na pograniczu zbawczego pośrednictwa pomiędzy Bogiem a człowiekiem.

1. Aniołowie w Starym Testamencie

Niebo, o którym mowa w Starym Testamencie, nie może być identyfiko­wane jedynie z Bogiem. Jest ono dziełem rąk Bożych. Podobnie jak człowiek wraz z całym widzialnym światem zostało stworzone słowem Boga, tchnieniem Jego ust (por. Ps 32,6). Nieba niemożna też utożsamiać z firmamentem gwiazd. Świat niebiański, królestwo nieba to świat duchów, nad którymi Bóg ma władzę (Za 14,5; Ps 29,13) i którymi posługuje się, darząc dobrem, wymierzając kary, przekazując ludziom swoje orędzie.

Biblijna nazwa „anioł" nie jest określeniem natury, lecz funkcji. Hebrajskie malak, greckie angelos oznaczają tyle co „wysłannik", „posłaniec", „zwia­stun". Już w samej nazwie zawarta jest relacja względem posyłającego Boga. Są też i inne określenia: słudzy (Hi 4,18), synowie Boży (Ps 29,1), święci (Hi 5,1), wojsko niebieskie (1 Krl 22,19), moce (Ps 102,20).

Istnienia aniołów nigdy nie przedstawiano w Biblii jako problem. Nato­miast wyobrażenia o nich, sposób ich opisywania, nauka o nich, podlegały pewnemu rozwojowi zarówno w Biblii, jak i w dziejach teologii chrześcijań­skiej. Nauka o aniołach jako nauka o bytach transcendentnych ustawicznie zmuszana jest do odwoływania się do skarbca symboli religijnych.

W rozwoju starotestamentalnej angelologii można wyróżnić trzy charakte­rystyczne okresy: okres patriarchów i wędrówki z niewoli, czasy królewskie, czasy po niewoli babilońskiej.

1.1. Okres patriarchów i wędrówki z niewoli

Najstarsze teksty Starego Testamentu często mówią o „Aniele Jahwe" (Malak Jahwe)³⁸. Przebija z nich tajemnica wyjątkowej bliskości między Bo­giem i aniołem. Czasem trudno odróżnić te dwie postacie. Anioł Jahwe jest na­wet utożsamiany z samym Jahwe, np. Wj 3,2-6: „Wtedy ukazał mu się Anioł Jahwe w płomieniu ognia, w środku krzewu. Mojżesz widział, jak krzew płonął ogniem, a nie spłonął od niego. Rzekł wtedy Mojżesz: «Zbliżę się aby ujrzeć lepiej to niezwykłe zjawisko, dlaczego krzew się nie spala». Gdy zaś Jahwe uj­rzał, że Mojżesz się zbliżał, aby lepiej mógł ujrzeć, zawołał doń: «Mojżeszu, Mojżeszu». On zaś odpowiedział: «Oto jestem». Rzekł mu: «Nie zbliżaj się tu! Zdejm sandały z nóg, gdyż miejsce, na którym stoisz, jest ziemią 5więtą». Po­wiedział jeszcze Jahwe: «Jestem Bogiem ojca twego, Bogiem Abrahama, Bo­giem Izaaka i Bogiem Jakuba». Mojżesz zasłonił twarz, bał się bowiem ujrzeć Boga". Egzegeci włożyli wiele wysiłków by wyjaśnić tajemniczą postać Anioła Jahwe. Powstało kilka teorii. Jedna z nich mówi, że Anioł Jahwe to stworzony anioł, który reprezentuje Jahwe (teoria reprezentacji). Inna, że Anioł Jahwe to sam prawdziwy Bóg Jahwe (teoria tożsamości)^4°. Jeszcze inna przyj­muje tutaj anioła stworzonego, który objawia prawdę w imieniu prawdziwego Boga Jahwe, a sam Jahwe jest przy tym milcząco obecny (teoria objawienia).

Oprócz scen, w których występuje jeden Anioł Jahwe, okres patriarchów zna też większą liczbę zagadkowych wysłanników Boga.

1.2. Czasy królewskie

W początkach okresu królewskiego wzrasta świadomość, że Jahwe jest Bo­giem ponadnarodowym, Bogiem uniwersalnym. Wyobrażano Go sobie na wzór władcy wschodniego jako majestatycznego króla niebios, otoczonego dworem służebnych duchów. 1 Krl 22,19: „Ujrzałem Jahwe siedzącego na swym tronie, a po Jego prawej i lewej stronie stały przy nim wszystkie zastępy niebieskie". Tak pojęty Bóg nieskończenie przewyższa wszelkie stworzenie. W tym czasie w świadomości Narodu Wybranego powiększa się przepaść między Bogiem a stworzeniami. Występuje też większa potrzeba istot pośrednich, które mogłyby wolę Bożą przekazywać ziemi. Anioły przybierają coraz bardziej na znaczeniu jako pośrednicy między Bogiem a ludzkością. Anioł Jahwe występuje także i w tym okresie, ale wyraźnie jako stworzenie wysyłane przez Boga. Typowym jest tutaj zdarzenie z życia proroka Eliasza, gdzie przyjście anioła różni się od wła­ściwej teofanii. Przyjście anioła przygotowuje teofanię (1 Krl 19,5-21). Teksty odnoszące się do aniołów w okresie królewskim poza jednym Aniołem Jahwe częściej mówią o większej liczbie duchów spełniających wobec Izraela zadania opiekuńcze. Przynoszą one ludziom Boże zbawienie, ale są tak­że zwiastunami i wykonawcami wyroków karzących. Są jednak jak najwyraź­niej bytami stworzonymi przez Boga i służebnymi wobec Niego. W angelologii tego okresu zaznaczają się większe wpływy zewnętrzne, zwłaszcza gdy chodzi o tzw. cherubiny i serafiny. Nazwa „cherubiny" wywodzi się z akkadyjskiego karbu oznaczającego „modlić się", „błogosławić". W an­gelologii Starego Testamentu cherubiny są stworzeniami należącymi do dworu niebieskiego, na nich Bóg zasiada i nad nimi króluje. W Rdz 3,24 występują jako strażnicy raju. W teofaniach zwiastują obecność Boga, są Jego „nosiciela­mi". W wizji Ezechiela cztery czteroskrzydłe cheruby o czterech twarzach cią­gną wóz tronowy chwały Bożej. Mają one jako istoty stworzone objawiać Boga samego, Jego mądrość, moc, wzniosłość, opiekę. Serafiny natomiast - jak ukazuje to scena powołania Izajasza - wydają się wyłącznie wielbić Boga. A więc poza oczyszczeniem ust Izajasza nie posługują ludziom. Imię „Serafin" oznacza „palący", „płonący". Serafiny podobnie jak cherubiny nie są więc aniołami w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli wysłannikami Boga do ludzi.

1.3. Czasy po niewoli babilońskiej

Bogaty rozwój angelologii nastąpił w okresie po niewoli babilońskiej na skutek zetknięcia się z religią i kulturą Persji, Grecji i Rzymu. Myśl żydowska, nie osłabiając w niczym swego rygorystycznego monoteizmu, posługuje się niekiedy symboliką zaczerpniętą z tych obcych tradycji. Świadczą o tym zwłaszcza Księga Hioba, Księga Daniela, Księga Tobiasza a także różne księ­gi apokryficzne. W tych czasach jeszcze bardziej pogłębia się świadomość Izra­ela, że Bóg jest Bogiem transcendentnym co z kolei rodzi psychiczne i religijne zapotrzebowanie na istoty pośrednie, które wypełniłyby dystans między Bo­giem a ludźmi.

Głębsze poznanie transcendencji Boga wywarło wpływ na pojęcie aniołów. Należą one do dworu Boga, przebywają w sferze wyniesionej ponad świat ziemski, ale nie są współrządcami świata, lecz tylko służbą samowładnego Ja­hwe. Są duchami bezcielesnymi, tym samym bliżsi Bogu niż ludziom. Są jed­nak istotami stworzonymi. Liczba ich jest niezmiernie wielka (por. Hi 4,18; 33,23n). Nie zmieniła się przy tym rola przypisywana aniołom. Nadal czuwają nad ludźmi (Tb 3,17; Dn 3,49n), przedstawiają ich prośby Bogu (Tb 12,12). W owym czasie przypisuje się anioła stróża nawet każdemu narodowi (Dn 10,13-21) oraz poszczególnym ludziom (Hi 33,23n).

Dla okresu po niewoli babilońskiej charakterystyczne jest posługiwanie Anioła-tłumacza. Wyjaśnia on prorokom sens prorockich wizji. Zachariasz na­zywa go Aniołem Jahwe (1,8n; 4,1; 5,5), Ezechiel - mężem (40,3-4). Rola Anioła-tłumacza staje się rysem charakterystycznym dla apokalips. Pokazuje to Księga Daniela, która funkcję tłumacza odnosi do anioła Gabriela (8,15-27; 9,20-27).

Większe usamodzielnienie się aniołów w kontaktach z ludźmi podkreślają ich imiona własne. Dowiadujemy się o istnieniu nie tylko wspomnianego wyżej Gabriela, ale także o Michale i Rafale. Włączają się oni w dzieje zbawienia, każ­dy na swój sposób, oznaczony treścią hebrajskich imion: Michał = któż jak Bóg (Dn 10,13.21; 12,1); Gabriel = mąż Boży (Dn 8,16; 9,21); Rafał = Bóg uleczy (Tb 3,17; 12,15). Poszczególni aniołowie ukazują się w swej przynależności do grup aniołów. Rafał jest jednym z siedmiu (Tb 12,15), Michał jednym z najwyż­szych książąt anielskich (por. Dn 10,13). W późnym okresie Izraela aniołowie zyskali więc dużo większe znaczenie. Dotyczy to nie tylko Pisma świętego, ale w jeszcze większym stopniu pism apokryficznych i literatury rabinistycznej.

2. Aniołowie w Nowym Testamencie

Nowy Testament nawiązuje do języka i poglądów pochodzących równo­cześnie z ksiąg świętych i z ówczesnej tradycji żydowskiej. Poza Listem do Kolosan i Listem do Hebrajczyków nie ma jednak dłuższych rozważań na temat aniołów. Te, które są, podobnie jak w Starym Testamencie zajmują się przede wszystkim ukazaniem funkcji aniołów, a nie ich natury.

Anioły są duchami i spełniają rolę wysłanników Boga: „czyż nie są oni wszyscy duchami przeznaczonymi do usług, posłanymi na pomoc tym, którzy mają posiąść zbawienie" (Hbr 1,14). Mimo że są duchami, ukazują się nie tyl­ko w snach (Mt 1,20; 2,13.19) i wizjach (Dz 10,3), lecz również na jawie (an­gelofanie), przyjmując zazwyczaj postać młodzieńców przyodzianych w szaty o niezwykłej bieli⁴⁵. W tych angelofaniach przekazywane są ludziom polecenia Boże.

Anioły, które spełniają szczególne polecenia Boże, mają własne imiona: Gabriel (Łk 1,19.26), Michał (Ap 12,7). Inne znowu mają określenia wskazują­ce na ich związek z Bogiem, np. Anioł Pański, Anioł Boży, Anioł święty, Anioł wybrany⁴⁶. W Listach św. Pawła i Listach katolickich podane są różne Uisy aniołów: moce, władze, zwierzchności, panowania, trony..

Jak w Starym Testamencie anioły świadczyły o bliskości Boga, tak i w No­wym Testamencie świadczą one o wyjątkowym zbliżaniu się Boga do ludzi w Jezusie Chrystusie, który jest Bogiem z nami.

2.1. Aniołowie w tajemnicy życia Chrystusa

Angelologia ksiąg Nowego Testamentu skoncentrowana jest wokół głów­nych tajemnic związanych z Jezusem Chrystusem. Aniołowie zapowiadają Jego przyjście na świat, obwieszczają Jego narodzenie, obecni są przy wydarzeniach opisujących Jego zmartwychwstanie i wniebowstąpienie oraz powtórne przyj­ście. Dzięki związkowi z Chrystusem wzrasta znaczenie aniołów w nowotesta­mentalnej nauce.

Św. Paweł naświetla istotowe i historiozbawcze przyporządkowanie anio­łów tajemnicy Chrystusa. Według Kol 1,16 aniołowie zostali stworzeni w Chry­stusie i przez Chrystusa, są zatem stworzeniami a nie emanacją bytu Boga. Apostoł przepowiada również Chrystusa ukrzyżowanego i uwielbionego ponad wszystkie moce i zwierzchności (Ef 1,20), tzn. tak ponad dobre, jak i złe duchy. Chrystus jako Bóg-Człowiek w swoim człowieczeństwie został wywyższony ponad wszelkie stworzenia. Na Jego imię zgina się każde kolano istot niebiań­skich i ziemskich i podziemnych (Flp 2,8-10). Powodem tego jest zbawcze dzieło Chrystusa Jego śmierć i zmartwychwstanie⁴⁸. Natomiast według Kol 2,10 Chrystus jest wywyższony ponad wszelkie moce i władze, ponieważ jest obra­zem niewidzialnego Boga, pierworodnym ze wszystkich stworzeń. Stąd Jemu zostaje przypisane stworzenie wszystkiego co widzialne i niewidzialne (Kol 1,15nn). Św. Paweł nie mógł lepiej i sugestywniej przedstawić nieporównywal­ne wywyższenie Chrystusa nad wszelkie stworzenia, a zwłaszcza ponad anio­łów. Jako Pierworodny wszelkiego stworzenia jest źródłem i celem wszystkich istot stworzonych, początkiem i końcem także świata aniołów.

List do Hebrajczyków ukazuje w podobnych słowach wyniesienie Chrystu­sa ponad aniołów, którzy służą Chrystusowi i są Jemu podporządkowani (1,4­14). Co prawda Chrystus w swym ludzkim uniżeniu oraz śmierci krzyżowej był postawiony poniżej aniołów, jednak później jako wywyższony stał się Panem całego wszechświata. W przyszłym świecie niebiańskie Jeruzalem zjednoczy ludzi i aniołów w zgromadzeniu świątecznym przed obliczem Boga i Jezusa

Chrystusa (12,22-24).

2.2. Aniołowie i ludzie

Według Nowego Testamentu aniołowie w dalszym ciągu spełniają wobec ludzi tę rolę, jaką im przyznawał już Stary Testament. Gdy ma być przekazane z nieba na ziemię jakieś nadnaturalne pouczenie, to właśnie oni są tymi tajemniczymi zwiastunami owej nowiny: Gabriel jest przy dwukrotnym zwiastowa­niu (Łk 1,19.26); całe wojsko niebieskie daje o sobie znać w noc Bożego Naro­dzenia (Łk 2,9-14). Aniołowie donoszą o zmartwychwstaniu (Mt 28,5nn par.) i ukazują apostołom sens wniebowstąpienia (Dz 1,10n). Chociaż na widok anioła ludzie reagują bojaźnią (Mk 16,5-6; Łk 1,12), to aniołowie, wspomagając Chrystusa w Jego zbawczym dziele (Hbr 1,14), zapewniają opiekę ludziom (Mt 18,10; Dz 12,15) i przedstawiają Bogu modlitwy świętych (Ap 5,8; 8,3). Ochraniając Kościół, prowadzą nadal, wspólnie z Michałem, ich przywódcą, bój przeciwko szatanowi (Ap 12,1-9).

Dzieje Apostolskie ukazują, że aniołowie wspomagają apostołów i uczniów Jezusa w przekazywaniu wiary w osobę Chrystusa jako zmartwychwstałego Pana. Jest to dalszy ciąg ich służby słowu Boga. Widać to przy chrzcie dworza­nina etiopskiego (Dz 3,26), przy chrzcie Korneliusza (Dz 10,3-7). Anioł uwal­nia apostołów (Dz 5,19n) z więzienia, aby mogli dalej głosić dobrą nowinę o zmartwychwstałym i żyjącym Chrystusie. Tak więc służba aniołów słowu Boga stała się służbą dla ludzi obwieszczających Ewangelię. Tym samym ich służba jest współpracą z Kościołem w głoszeniu przez niego zbawienia.

Aniołowie posiadają też funkcję eschatologiczną. Przy sądzie ostatecznym wykluczą złoczyńców z królestwa Bożego (Mt 13,41n.49n) i zbiorą wybranych ze wszystkich stron świata (MI: 24,31). Oni poprowadzą dusze sprawiedliwych do raju (Łk 16,22). Syn przyzna się do swoich wobec Ojca i aniołów (Łk 12,8n; Ap 3,5). W zmartwychwstaniu wszyscy ludzie będą podobni do aniołów: „Gdy bowiem powstaną z martwych, nie będą się ani żenić, ani za mąż wychodzić, ale będą jak aniołowie w niebie" (Mk 12,25).

Wśród funkcji aniołów oprócz wspomnianego pośrednictwa w przekazywa­niu planów Bożych, Nowy Testament wymienia także ich pośredniczenie w prze­kazywaniu ludziom Prawa Mojżeszowego. Zwłaszcza św. Paweł podziela tę póź­nożydowską tradycję. Uważa jednak, że fakt ten świadczy o niedoskonałości Sta­rego Prawa wobec Ewangelii Chrystusa ⁴⁹ . Niektórzy aniołowie szczególną opieką darzą małe dzieci. Sam Jezus zdaje się mówić o aniołach stróżach: „Strzeżcie się, żebyście nie gardzili żadnym z tych małych; albowiem powiadam wam, anioło­wie ich w niebie wpatrują się zawsze w oblicze Ojca mojego" (Mt 18,10). Każdy też człowiek zdaje się mieć własnego Anioła Stróża (Dz 12,7).

Obok aniołów dobrych służących Chrystusowi w realizowaniu planów zbawienia, Nowy Testament wspomina również o szatanie: „Idźcie precz ode mnie przeklęci w ogień wieczny, przygotowany diabłu i jego aniołom" (Mt 25,41; por. 2 Kor 12,7).

3. Rozwój angelologii w tradycji chrześcijańskiej

W patrystyce rozpoczyna się rozwój systematycznej nauki o aniołach, an­gelologii, która w scholastyce w filozoficznych spekulacjach osiągnie swój punkt szczytowy. Aż do końca średniowiecza nauka o aniołach będzie zajmo­wała wiele miejsca w teologii.

3. 1. Wyobrażenia o aniołach w patrystyce

Ojcowie Kościoła rozwijali naukę o aniołach, kierując się przede wszyst­kim potrzebą obrony biblijnych prawd o Bogu, Chrystusie i o boskim akcie stworzenia. Zwłaszcza Ireneusz, Klemens Aleksandryjski i Orygenes dostrze­gają niebezpieczeństwa, jakie myśli chrześcijańskiej zagrażają ze strony wypa­czeń apokaliptyki żydowskiej, greckiej filozofii oraz pogańskich legend o de­monach. Wbrew poglądom stoików, których filozofia bazowała na materiali­stycznych założeniach, trzeba było bronić duchowej natury aniołów. Wbrew poglądom gnostyków, którzy wyznawali dualizm, trzeba było wykazywać, że Bóg sam jest początkiem wszystkiego, aniołowie nie są współtwórcami świata, demony i zło nie istnieją odwiecznie.

Nauka o duchowości aniołów wymagała długiego okresu zanim wykrysta­lizowała się w pełni. Na przeszkodzie stały biblijne relacje o aniołach ukazują­cych się ludziom w postaci widzialnej. Aż do IV wieku przypisywano aniołom posiadanie subtelnego, „eterycznego" ciała materialnego⁵⁰. Z drugiej strony obawiano się przypisywać aniołom absolutną duchowość, aby nie zrównać ich z samym Bogiem jako Duchem absolutnie czystym. Dopiero Dionizy Areopa­gita rozpracował tezę o duchowości aniołów. On też w swoich spekulacjach wyszczególnił trzy stopnie hierarchii wśród aniołów, z których każda posiada również trzy chóry: serafini, cherubini, trony; panowania, moce, siły; książęta, archaniołowie, aniołowie. Systematycznie rozpracowaną angelologię prezentuje też św. Augustyn w De civitate Dei. Od niego pochodzi też wyraźne stwierdze­nie, że „Anioł ... jest nazwą zadania, a nie natury". Ostatecznie Jan Damasceń­ski zamknął wszystkie patrystyczne spekulacje na temat aniołów w jasnej defi­nicji: „Anioł jest myślącą, stale aktywną, wolną, bezcielesną, Bogu służącą istotą, która swoją nieśmiertelną naturę otrzymała dzięki łasce"².

3.2. Wyobrażenia o aniołach w scholastyce

Kiedy przetłumaczono pisma Dionizego Areopagity na język łaciński rozpoczął się we wczesnej scholastyce wyraźny rozwój spekulacji na aniołów. Osiągają one swój szczyt u Bonawentury i Tomasza z Akwinu. Bonawentura zajmuje się systematycznie angelologią w Komentarzu do sentencji. Tam znajdują się m.in. takie stwierdzenia: każdy anioł został stworzony przez Boga z niczego, jest Jego obrazem; aniołowie mają cztery atrybuty: l) są by­tami prostymi, 2) numerycznie różnią się od innych aniołów, 3) posiadają trzy duchowe władze - rozum, wolę i pamięć, 4) mają wolność wyboru dobra i zła (II d. 2-1 1).

Tomasz rozpracowuje temat aniołów w Sumie teologicznej (I q. 50-64 i q. 106-114) i w piśmie O ditchowycli stvi^,orzeiaiach. Buduje swą angelologi4 na bazie nauki o duchowej naturze aniołów. Wykorzystuje przy tym arystotelesow­skie rozróżnienie między formą i materią. Według Tomasza, ^aniołowie nie są jak ludzie złożeni z formy i materii, ale istnieją jako czysta forma. Dlatego tez są czysto duchowymi, bezcielesnymi i z natury swej nieśmiertelnymi istotami. Ponieważ zaś materia stanowi zasadę indywidualizacji, stąd każdy anioł jako niematerialna istota nie jest jednostkowym przedstawicielem jakiegoś gatunku czy rodzaju, ale każdy z nich tworzy własny rodzaj, własny gatunek. Tradycyj­na katolicka angelologia pozostała aż do neoscholastyki XX wieku pod wpły­wem poglądów Tomasza.

3.3. Orzeczenia Kościoła na temat aniołów

Ze względu na swe mocne biblijne podstawy istnienie aniołów traktowano w tradycji chrześcijańskiej jako nie budzące wątpliwości. Ponieważ nie prze­czono ich istnieniu, stąd brak wyraźnych, oficjalnych orzeczeń Kościoła odno­szących się do ich istnienia. Orzeczenia Kościoła dotyczące aniołów mają cha­rakter inkluzywny, mieszczą się w kontekstach obrony innych prawd wiary przed błędami i herezjami.

Przeciwko manichejskiemu dualizmowi, który przyjmował zło jako samo­istną zasadę, sobory w Nicei (325) i Konstantynopolu (381) stwierdziły: „Wie­rzymy (wierzę) w Jednego Boga, Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy ^widzialnych i niewidzialnych' ⁵³. Akcent został poło­żony na stworzeniu przez Boga rzeczywistości niewidzialnych, aby wykluczyć pogląd, że niewidzialna moc złego jest dualistycznym przeciwieństwem Boga.

Odcinając się od poglądów sekty katarów, dla których diabeł w dualistycz­ny sposób jest niezależny od Boga, Sobór Laterański N uroczyście stwierdza: „(Bóg) wszechmocną swoją potęgą równocześnie, od początku czasu, stworzył z nicości jeden i drugi rodzaj stworzeń, tj. istoty duchowe i materialne: aniołów i ten świat ... Diabeł bowiem i inne złe duchy zostały przez Boga stworzone ja­ko dobre z natury, ale sami siebie uczynili złymi"^5a. Tu wyraźnie stwierdza się duchową naturę aniołów, podporządkowanie diabła Bogu i zaliczenie diabła do

stworzonych aniołów, które dobrowolnie, z własnej winy stały się złymi. Tekst ten powtórzy później Sobór Watykański I.

Encyklika Humani generis przypomni i podkreśli, że aniołowie są bytami osobowy mi^ss. Natomiast Sobór Watykański II wymienia aniołów jako czczo­nych przez chrześcijan (KK 50), będących z Chrystusem kiedy przyjdzie w chwale (KK 65); twierdzi również, że Maryja została wyniesiona ponad nich

(KK 69).

4. Współczesne poglądy

Współcześni teologowie rezygnują z ściśle filozoficznych dociekań na te­mat natury aniołów i jej przymiotów na rzecz pełniejszego wykorzystania da­nych biblijnych. Opierając się głównie na Nowym Testamencie, który przed­stawia działalność aniołów skoncentrowaną przede wszystkim wokół osoby i czynów Chrystusa, akcentują ścisły związek aniołów z Chrystusem i ludźmi oraz wskazują na ich służebną funkcję w dziele zbawienia. Zwracają również uwagę na zbieżność realizowania się przymierza Boga z człowiekiem i Boga z aniołami. Jedno i drugie przymierze rozpoczęte w chwili stworzenia mogło i może urzeczywistniać się tylko dzięki łasce Chrystusa, ponieważ współudział w życiu Bożym dokonuje się jedynie przez Syna (Kol ł,16).

Neoplatońska teoria o czystej duchowości, stanowiącej według nauki Ko­ścioła istotę aniołów, nie może być zdaniem współczesnych teologów podstawą do stawiania aniołów w hierarchii stworzeń wyżej od człowieka. Dziś dostrzega się, że z teologicznego punktu widzenia pierwiastek materialny człowieka nie tylko nie przeszkadza, lecz pozwala na jeszcze głębsze uczestnictwo w życiu Trójcy Świętej^5e. Przy interpretacji tekstów biblijnych współcześni teologowie, uwzględniając rodzaje literackie, stwierdzają, że opowiadania o aniołach są bardzo często wyraźną konstrukcją literacką a nie historycznym przekazem.

Historyczno-krytyczna egzegeza i współczesne w znacznej mierze racjo­nalistyczne rozumienie świata próbują rzeczywistość, na której bazuje nauka o aniołach, interpretować w nowych kategoriach. W perspektywie ściśle teo­centrycznej angelofanie mogłyby być rozumiane jako personifikacje szczegól­nego doświadczenia Boga. Fundament dla takiego rozumienia tworzy centralne biblijne przekonanie, że Bóg - mimo swojej transcendencji - działa w świecie, przemawia w historii do pojedynczego człowieka i wszystkich ludzi, jest im bliski i troszczy się o nich, pragnie ich zbawić. Fakt, że Bóg mówi i działa w świecie, może jawić się wierzącym ludziom w różnego rodzaju doświadcze­niach życiowych jako autentyczne doświadczenia Boga. Takie doświadczenia Boga mogły być w czasach biblijnych określane zrozumiałą samą w sobie kate­gorią „anioł".

W perspektywie mówienia Boga do człowieka są aniołowie personifikacją doświadczenia objawienia Boga. To jest podstawowa funkcja aniołów, że oni jako posłańcy od Boga przynoszą ludziom nowinę o zbawieniu. U podstaw tych personifikacji stoją doświadczenia Boga w kategoriach osobowych. Konkretnie może to oznaczać, że pojedynczy wybrani ludzie mają doświadczenia, kiedy przekazywaną im treść przyjmują jako zobowiązanie otrzymane od Boga. Takie doświadczenie Boga może realizować się w psychicznej wizji czy audycji, a więc w pewnym ponadzmysłowym widzeniu bądź usłyszeniu wewnętrznego głosu. Decydującym przy takim doświadczeniu Boga nie jest sposób objawienia - jak się to dokonało, ale treść objawienia - co ten wybrany człowiek ma prze­kazać dalej.

W perspektywie działania Boga na ludzi są aniołowie personifikacjami bli­skości Boga i Jego opieki. To jest druga podstawowa biblijna funkcja aniołów; oni są przecież zwiastunami troskliwej miłości Boga. Także za tą personifikacją stoją osobowe doświadczenia Boga. Konkretnie oznacza to: wierzący ludzie są głęboko wewnętrznie przekonani, że Bóg stoi blisko nich. W różnych życio­wych sytuacjach doświadczają, że się o nich troszczy, że ich prowadzi, zacho­wuje, ratuje, umacnia. Te szczególne przeżycia wiary zbiera się pod ogólnym pojęciem Opatrzność Boża, ale one mogą być również spersonifikowane pod pojęciem anioł stróż.

Pojęcie „anioł stróż" można by jeszcze pogłębić: jeśli przyjmie się, że każ­dy pojedynczy człowiek zrodzony jest dzięki pełnemu miłości zamysłowi Boga, i że Bóg każdemu pojedynczemu człowiekowi towarzyszy swoją pełną miłości myślą, to właśnie tę rzeczywistość można utożsamić z aniołem stróżem. Jeśli jeszcze przyjmie się, że w Bogu każda myśl jest rzeczywistością, to wtedy te pełne miłości myśli, którymi Bóg otacza każdego pojedynczego człowieka, są rzeczywiście czymś bardzo realnym. W tym ściśle teocentrycznym i do Boga odnoszonym sensie są więc także aniołowie stróże realną rzeczywistością.

Rozważania o aniołach wzmacniają świadomość, iż otaczają nas zewsząd rzeczywistości nadprzyrodzone. Wobec tych rzeczywistości potrzebny jest z naszej strony szacunek, który nie jest jednak tożsamy z uwielbieniem należ­nym samemu Bogu (Ap 22,8n). Jeśli więc należy potępić przesadny kult anio­łów, tzn. taki, jaki by zaciemniał prawdę o Bogu czy Jezusie Chrystusie (Kol 2,8nn), to z drugiej strony chrześcijanin powinien zachować głębokie poczucie niewidzialnej obecności i zbawczo nas wspierającego działania aniołów.

---