Tekst 7.
Barbara Herrnstein Smith.
Przygodność wartości.
Wygnanie wartości.
-studia nad wartościowaniem zostały „zaniedbane”, często są pomijane a nawet całkowicie wykluczone z terenu literackiej akademii. Przyczyną rozproszenia( czyli skupianiu się na krytyce odbioru czytelniczego, teorii aktu mowy, semiotyce itd.)są powiązania problemów interpretacji i znaczenia z ogólniejszym zainteresowaniem językiem a także fakt, że takie dziedziny jak filozofia języka czy lingwistyka stały się bliższe badaczom literatury niż dyscypliny zajmujące się naturą wartości i zachowań wartościujących.
- powodem zaniedbania w Ameryce jest także fakt, że studia literackie były tam kształtowane przez 2 różne ideologie-pozytywistyczną filologię i humanistyczną pedagogikę. W badaniach literackich pojawiało się rozróżnienie na „naukę” i „krytykę” jako sensowny podział zadań-Badacz literacki określa fakty a krytyk ocenia.
Najbardziej wpływowy sposób literackiego wartościowania , jaki wywodzi się z tego zbioru założeń, praktykowany był przez Leavisa w Anglii, a w Ameryce przez Wintersa.
W latach 30. I 40. Niektórzy filozofowie zaczęli dowodzić, że sądy oceniające nie są po prostu różne od empirycznie sprawdzalnych stwierdzeń faktów, lecz są to puste pseudo-sądy, które w najgorszym wypadku są wyrazem osobistych uczuć , które nie odbijają ani nie tworzą autentycznej wiedzy .
Winters uważał, ze nauka jest neutralna w dziedzinie wartości( czyli amoralna), ale studia literackie miały już swe moralne zobowiązania. On sam nie wahał się oceniać nie tylko poetów i wierszy, lecz także gatunków literackich, form wersyfikacyjnych i całych stuleci. Winters był geniuszem jednoznaczności , co było naśladowane.
Wimsatt uważa, że konieczne jest znalezienie „drogi między dwiema skrajnościami-czystym emocjonalizmem i czystym naukowym neutralizmem”.
Najodważniejszym ruchem stulecia, by nadać naukowa powagę i poznawczą konkretność krytyce , było wezwanie Fryea , by sama dyscyplina zdefiniowała się na nowo jako projekt, który w całości odrzuca wartościowanie. Uważa, ze jeżeli krytyka ma się stać obszarem autentycznej wiedzy będzie musiała odrzucić tę część, która nie ma z nią organicznego związku czyli wartościowanie. Zmienne sądy i oceny krytyków są tylko subiektywnymi ocenami i są nieistotne dla prawdziwej krytyki. Uważał -powtarzając za Eliotem, że „istniejące pomniki literatury tworzą między sobą idealny porządek”.
Struktura krytyki jednak nie może tak łatwo uwolnić się od historii smaku, ponieważ obie dziedziny łączą się ze sobą i wzajemnie implikują.
Hirsch przekonuje, że wartościująca ocena dzieła literackiego, odpowiednio skierowana ku samemu dziełu, ściśle powiązana z właściwa interpretacją jego obiektywnego znaczenia i racjonalnie uzasadniona w odniesieniu do konkretnych kryteriów, stanowi autentyczne stwierdzenie i można ją traktować jako obiektywną wiedzę.
Jednak debata nad odpowiednim miejscem wartościowana pozostaje nierozstrzygnięta.
Konflikt pozytywistów i humanistów miał również m miejsce w Europie
Jednym z ważniejszych skutków zakazu czy wręcz niechęci wobec otwartych wartościowań jest powstrzymanie dowodzenia i zarzucenie możliwego uznania różnorodnych systemów wartości, a przez to ratyfikacja przez zaniechanie istniejących autorytetów wartościujących.
Materiałem krytyki musza być arcydzieła literatury. Frye wskazuje mocno ograniczoną koncepcje potencjalnego obszaru badań,
W 1977 opublikowano studium poezji Hughesa autorstwa O. Jemie, gdzie porównuje jego twórczość do innego artysty i konkluduje- „obwiniać jeden wiersz za to, że nie przypomina bardziej innego , lub traktuje temat w inny sposób oznacza błąd w ocenie”
Amerykańska teoria krytyczna usunęła się w niebyt. Omamiona humanistyczną fantazja transcendencji, trwałości i uniwersalności nie była zdolna rozpoznać najważniejszej cechy literackiej wartości, jaka jest zmienność i różnorodność.
Pożądane są badania prowadzone ze świadomością, że tak jak inne intelektualne przedsięwzięcia , będą one zawsze składać się z zestawu heterogenicznych projektów; że pojęciowe struktury i metodologiczne praktyki przyjęte w tych projektach będą same historycznie i pod innymi względami przygodne(odbijając dominujące lub aktualnie interesujące struktury pojęciowe i metody w powiązanych obszarach badawczych).Opisy i zapisy badawcze mogą być interpretowane w różny sposób.
Ekonomika wartości estetycznej i literackiej.
Wszelka wartość jest radykalnie przygodna , nie stanowiąc ani wewnętrznej właściwości przedmiotów, ani dowolnej projekcji podmiotów, lecz wytwór dynamiki systemu ekonomicznego.
Jest rozróżnienie między wartością przedmiotu( jego wartością wymienną) a innym typem wartości( użytecznością) -wartością praktyczną, lub w odniesieniu do przedmiotów nieużytkowych takich jak dzieła sztuki i literatura określamy wartość samoistną.
Ekonomia wartości jest płynnym i zmiennym systemem, gdyż nasze potrzeby i indywidualne zainteresowania są zmienne.
Podmiotowe doświadczenie jakiejś całości jest funkcja jego osobistej ekonomii: istnienie przedmiotu czy zwięzłość jego granic SA zmiennymi wytworami związku podmiotu z jego otoczeniem w danych warunkach.
To o czym mówimy jako o potrzebach , zainteresowaniach i celach podmiotu zawsze się zmienia oraz nie pozostaje całkowicie niezależne wobec całości, która je wykorzystuje.
Szczególne znaczenie dla wartości dzieł sztuki i literatury ma interaktywny związek pomiędzy klasyfikacją całości a funkcjami, jakie ma ona spełnić zgodnie z oczekiwaniami i pragnieniami. Postrzegając przedmiot lub dzieło sztuki w jakichś kategoriach np. zegar, słownik- domyślnie wyodrębniamy i podkreślamy pewne możliwe funkcje takiego przedmiotu i odnosimy jego wartość do tego , w jakim stopniu wypełnia on te funkcje.
Formy współzależności maja istotny wpływ na identyfikację ekonomik wartości literackiej i estetycznej
Wartość użytkowa jest postrzegana jako nieistotna i różna od wartości estetycznej. Wartość estetyczna można zdefiniować przez przeciwstawienie jej wszelkim formom użyteczności lub jako negacje form wartości hedonistycznych, praktycznych.
Wielorakie formy, funkcje i konteksty zachowań wartościujących.
Wartość stanowi nieodłączną część procesów działania i doświadczania. Dla reagujących jednostek istnieć znaczy wartościować.
Osądzamy na własny użytek, ale jako istoty społeczne robimy to również dla innych. Każdy osąd jest poznawczo treściwy w tym sensie, że jest potencjalną informacją o czymś. Jednak prawdziwa waga tej inf. ,a tym samym wartość osądu będzie się różnić w zależności między innymi, od stopnia zainteresowania oceniającym przedmiotem, albo od stopnia zainteresowania osobą osądzającą.
Sądy wartościujące zależą od kontekstu i kształtują się przez relacje mówcy z jego słuchaczem , oraz przez strukturę interesów . W rezultacie nie ma czegoś takiego jak uczciwa opinia. Dlatego zawsze będziemy interpretować sądy wartościujące w świetle wiedzy jaką posiadamy. Radykalna przygodność wszelkiej wartości sugeruje, że żaden sąd wartościujący nie jest ważniejszy niż inny w sensie dokładniejszego określenia wartości danego przedmiotu , nie oznacza to tez, że wszystkie sądy są równie ważne . Oznacza to jedynie, że pojęcie ważność jest niewłaściwa w przypadku wartościowań.
Kulturowa Re-produkcja wartości.
Przedmioty, z którymi się stykamy są zawsze do jakiegoś stopnia z góry zinterpretowane i sklasyfikowane na nasz użytek przez nasze kultury i języki, ale także są z góry ocenione, noszą ślady wcześniejszych wartościowań. Dzieła sztuki i literatura noszą ślady swej własnej wartościującej historii,- oznaki wartości, które nabywają mocy dzięki różnym społecznym i kulturowym praktykom. Etykiety: sztuka i literatura oznaczają przynależność do zaszczytnych kategorii.
Autor tworząc dzieło wciela się w swoją różnorodną publiczność, która w ten sposób sama uczestniczy w kształtowaniu dzieła. Dzieło zawiera ekonomię zainteresowań twórców i odbiorców.
To co można nazwać właściwościami dzieła-jego strukturą, cechami i znaczeniem nie jest ustalone, dane czy nieodłączne od samego dzieła, ale jest pod każdym względem zmiennym produktem jego interakcji z konkretnym podmiotem.
Przedmiot lub dzieło sztuki, które szczególnie dobrze wykonuje pewne pożądane funkcje w danym czasie dla danej zbiorowości podmiotów jest częściej czytane lub recytowane, kopiowane, tłumaczone, naśladowane słowem-reprodukowane. Są dwie możliwości związane z przyszłością takiego dzieła:
1.tekst przestaje spełniać swoje funkcje , staje się rzadziej cytowany, zmniejsza się zainteresowanie nim, jeżeli takie dzieło przetrwa to stanie się zabytkiem.
2.tekst dalej spełnia swoje funkcje, lub odnajduje się w nim nowe , cenione funkcje to dzieło przetrwa i będzie reprodukowane.
Teksty kanoniczne wydaja się kwestionować świeckie zbytki, takie jak bogactwo, pozycja społeczna czy władza polityczna, przypominać czytelnikom o wyższych wartościach i cnotach to jednak nie uznano by ich za satysfakcjonujące i długotrwałe, gdyby radykalnie niweczyły interesy klasy dominującej lub skutecznie obalały ideologie, które je podtrzymują.
Wartość utworu literackiego jest stale wytwarzana i odtwarzana w aktach wartościowań, które są często przywołane jako odbicie tejże wartości. To co zwykle bierzemy za oznakę wartości literackiej, jest w końcu także jej źródłem. Trwałość klasycznych autorów kanonu, takich jak Homer, bierze się więc nie z rzekomo trans -kulturowej lub uniwersalnej wartości jego dzieł, lecz całkiem przeciwnie, z ciągłości ich krążenia w danej kulturze.
1