Działanie w zakresie agroturystyki i turystyki wiejskiej

Opracowanie zawiera informacje o działaniach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, na rzecz rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej oraz o stanie obecnym i perspektywach rozwoju usług turystycznych, świadczonych przez właścicieli gospodarstw rolnych. Działania te nie dotyczą bezpośrednio rozwoju turystyki, traktowanej jako forma aktywnego spędzania wolnego czasu, koncentrują się przede wszystkim na pomocy w rozwijaniu pozarolniczej działalności gospodarczej mieszkańców obszarów wiejskich.
Przemiany zachodzące w rolnictwie stwarzają zapotrzebowanie na alternatywne bądź uzupełniające źródła dochodu dla ludności zamieszkującej obszary wiejskie. Pożądanym jest, aby dochody te pochodziły z innej działalności gospodarczej, niż produkcja rolna.
Podział na usługi agroturystyczne i usługi z zakresu turystyki wiejskiej został wprowadzony przed kilku laty przez resort rolnictwa i jest konsekwentnie stosowany przy różnicowaniu form pomocy dla gospodarstw, podejmujących pozarolniczą działalność gospodarczą.
Za działalność związaną z agroturystyką uważana jest działalność, polegająca na wynajmowaniu (z wyżywieniem lub bez) wypoczywającym osobom, nie więcej niż pięciu pokoi gościnnych w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwach rolnych, uzyskujących co najmniej 50% dochodów z działalności rolniczej. Agroturystyka z definicji jest związana z funkcjonującym
gospodarstwem rolnym i pozwala na pełniejsze wykorzystanie różnorodnych walorów środowiska wiejskiego, ma niebagatelne i nie dość jeszcze doceniane aspekty edukacyjne i integrujące ludzi z odległych środowisk. Świadczenie przez rolników usług, związanych z uprawianiem agroturystyki powinno być nierozerwalnie związane z produkcyjną działalnością gospodarstwa.
Tego samego rodzaju działalność, prowadzona przez gospodarstwa uzyskujące mniej niż 50% dochodów z działalności rolniczej, a także działalność mieszkańców obszarów wiejskich, polegająca na świadczeniu usług hotelarskich, albo na wynajmowaniu (z wyżywieniem lub bez) więcej niż pięciu pokoi gościnnych w budynkach położonych na terenach wiejskich oraz na wynajmowaniu sprzętu turystycznego, prowadzeniu pól namiotowych, campingów i świadczeniu rozmaitego rodzaju usług turystycznych lub rekreacyjnych traktowana jest jako świadczenie usług z zakresu turystyki wiejskiej.

Usługi turystyczne jako forma pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi
Spośród ogólnej liczby 3 066 535 gospodarstw rolnych, 276 549 gospodarstw, to jest 9,02% prowadziło w 1996 r. pozarolniczą działalność gospodarczą. Spośród 2 041 380 indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni użytków rolnych większej od 1 ha działalność tę prowadziło 167 068 gospodarstw, to jest 8,18% ogólnej liczby tych gospodarstw.
Działalność związana z agroturystyką i turystyką wiejską nie była wyróżniona w Powszechnym Spisie Rolnym w 1996 roku. Działalność określana w opracowaniach GUS jako "Hotelarstwo i sezonowy wynajem pokoi" prowadzona była w 1996 roku w 8 332 gospodarstwach rolnych, z tego w 4 734 indywidualnych gospodarstwach rolnych i w 3 469 gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych nie przekraczającej 1 ha.
Od 3 117 właścicieli indywidualnych gospodarstw rolnych i 3 113 właścicieli działek uzyskano podczas spisu rolnego w 1996 roku informację, że ich działalność związana z turystyką wiejską stanowi główny kierunek działalności gospodarstwa. W tej grupie gospodarstw mieszczą się wszystkie gospodarstwa świadczące usługi agroturystyczne oraz pewna część grupy gospodarstw, świadczących usługi z zakresu turystyki wiejskiej. W spisie nie ujęto gospodarstw świadczących usługi innego rodzaju, niż związane z wynajmowaniem miejsc noclegowych.
W 1996 roku było 2 068 gospodarstw, świadczących usługi turystyczne traktowane jako dodatkowy rodzaj działalności, z tego 1 617 to indywidualne gospodarstwa rolne o powierzchni użytków rolnych większej od 1 ha, a 356 to indywidualne działki rolne.
Ogólne zestawienie danych, charakteryzujących pozarolniczą działalność gospodarstw rolnych zawiera tabl. 1. Dane bardziej szczegółowe można znaleźć w tabl. 3 opracowania GUS pt. "Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych", zawierającego wyniki Powszechnego Spisu Rolnego, przeprowadzonego w 1996 roku.
Zainteresowanie prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej w grupie właścicieli indywidualnych działek rolnych było nieco większe, niż w grupie indywidualnych gospodarstw rolnych (odpowiednio 9,93 i 8,18% ogółu gospodarstw w grupie). Dla gospodarstw prowadzących jakąkolwiek pozarolniczą działalność gospodarczą - działalność, obejmująca hotelarstwo i sezonowy wynajem pokoi, była trzykrotnie bardziej popularna w grupie właścicieli indywidualnych działek rolnych, niż w grupie indywidualnych gospodarstw rolnych (odpowiednio 8,24 i 2,83% liczby gospodarstw prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą).
W grupie wszystkich właścicieli indywidualnych działek rolnych i indywidualnych gospodarstw rolnych hotelarstwo i sezonowy wynajem pokoi było w 1996 roku rodzajem działalności, podejmowanym przez znikomą liczbę gospodarstw (odpowiednio 0,34 i 0,23% ogółu gospodarstw w grupie).
Rozwój usług turystycznych na wsi w latach 1990-2000
Uwarunkowania
O możliwościach rozwoju turystyki w ogóle, w tym agroturystyki, decyduje przede wszystkim atrakcyjność terenów - góry, rzeki, jeziora, lasy. Ostatnio brane są pod uwagę także mniej dotychczas doceniane kryteria, uwzględniające:
- stanowiska flory i fauny objęte ochroną, pozwalające rozwijać turystykę przyrodoznawczą o charakterze indywidualnym;
- obszary objęte ochroną rezerwatową, umożliwiające prowadzenie obserwacji przyrodniczych połączonych z fotografowaniem i filmowaniem;
- obszary, w których historycznie ukształtowały się specyficzne cechy regionu, utrwalone w formie regionalnych tradycji rzemieślniczych - rzeźbiarstwa, wikliniarstwa, garncarstwa, kowalstwa, bartnictwa itp.
W strategii rozwoju "Krajowego produktu turystycznego", opracowanej w ramach programu TOURiN I - turystyka wiejska została określona przez zagranicznych ekspertów jako jeden z pięciu podstawowych produktów turystycznych Polski, który ma szansę być konkurencyjny na rynkach międzynarodowych. Konkurencyjność turystyki wiejskiej na terenie Polski, poza walorami krajobrazowymi, wynika przede wszystkim z bogactwa kulturowego polskiej wsi, zachowanych tradycyjnych form gospodarowania, a także ze znacznie mniejszego, niż w krajach UE zanieczyszczenia wody, gleby i powietrza. Wykorzystanie tych atutów wymaga jednak znaczącej rozbudowy infrastruktury i doprowadzenia jakości świadczonych usług do wymagań obowiązujących w UE.
Czynnikiem korzystnym dla rozwoju usług turystycznych jest systematycznie poprawiający się poziom infrastruktury technicznej wsi, zapewniający jednocześnie ochronę środowiska, a także podejmowane przez lokalne społeczności prace, poprawiające ogólną estetykę wsi. Odczuwalna poprawa stanu infrastruktury technicznej wsi w pierwszej połowie lat 90-tych przyczyniła się m. innymi do rozwoju usług turystycznych na wsi w drugiej połowie tej dekady.


W strategiach rozwoju województw, opracowanych ostatnio przez urzędy marszałkowskie, w sposób bardzo realistyczny ocenione zostały szanse rozwoju turystyki, w tym usług turystycznych na wsi. W dokumentach tych dokonano analizy atrakcyjności turystycznej poszczególnych regionów, w większości - na poziomie powiatów. Wyspecyfikowano działania, które należy podjąć, aby tę atrakcyjność wykorzystać, przy czym we wszystkich województwach usługi turystyczne na wsi potraktowane zostały jako jeden z elementów kompleksowego rozwoju, nierozerwalnie związany z innymi działaniami, mającymi na celu pełniejsze wykorzystanie zasobów poszczególnych regionów, ochronę środowiska, tworzenie warunków sprzyjających przyciąganiu inwestorów i zwiększaniu liczby miejsc pracy oraz działań w sferze edukacji i rozwoju cywilizacyjnego. Wizje rozwoju usług turystycznych na obszarach wiejskich, zaprezentowane w strategiach rozwoju województw potwierdzają zainteresowanie administracji samorządowej rozwojem tej formy aktywności gospodarczej.
Budynki mieszkalne na wsi tradycyjnie mają pewną nadwyżkę powierzchni w stosunku do potrzeb domowników, co jest sprzyjającym czynnikiem w wykorzystaniu gospodarstw domowych dla świadczenia usług turystycznych. Sprzyja temu także znaczący wzrost zainteresowania mieszkańców miast, odpoczynkiem w środowisku wiejskim. O atrakcyjności tej formy wypoczynku indywidualnego stanowi także jej odmienność od propagowanej przez wiele lat turystyki masowej.
Popyt na względnie tani wypoczynek w warunkach naturalnego środowiska przyrodniczego, ciszy, spokoju i kameralnej atmosfery ma od kilku lat tendencję rosnącą.
Popyt ten jest jednak ograniczony. Z badań Instytutu Turystyki1) wynika, że dla zapewnienia noclegu osobom wyjeżdżającym w celach turystyczno-wypoczynkowch i korzystającym z kwater prywatnych, potrzeba około 220 tysięcy miejsc noclegowych na wsi i w miastach. Taka liczba miejsc noclegowych byłaby wystarczająca przy 100% ich wykorzystaniu w lipcu i sierpniu oraz 12% w styczniu.
Podana wyżej liczba miejsc noclegowych obejmuje miejsca w kwaterach prywatnych na wsi i w miastach, nie uwzględnia natomiast korzystania z kwater prywatnych przez osoby przyjeżdżające do Polski w celach turystyczno-wypoczynkowych z zagranicy, a także osób podróżujących w celach służbowych.
Informacje zawarte w opracowaniu Instytutu Turystyki nie są wystarczające dla oszacowania zmian zainteresowania wypoczynkiem na wsi przez osoby wyjeżdżające w celach turystyczno-wypoczynkowych i korzystające z kwater prywatnych. Na podstawie dostępnych danych można jedynie stwierdzić, że liczba Polaków uczestniczących w wyjazdach ma w ciągu ostatnich 10 lat nieznaczną tendencję rosnącą (o około 1% rocznie).
Usługi turystyczne świadczone przez właścicieli gospodarstw
Według informacji uzyskanych z ośrodków doradztwa rolniczego, w końcu roku 2000 usługi agroturystyczne świadczone były przez blisko 5 800 gospodarstw, dysponujących ponad 51 tysiącami miejsc, a z usług tych skorzystało w ciągu roku ponad 340 tysięcy osób. Usługi z zakresu turystyki wiejskiej świadczone były przez ponad 5 400 gospodarstw, dysponujących blisko 75 tysiącami miejsc, a z tych usług skorzystało w ciągu roku około 600 tysięcy osób.
Informacje liczbowe charakteryzujące usługi turystyczne na wsi w roku 2000 z uwzględnieniem podziału na województwa oraz wartości, charakteryzujące lata 1998 i 1999, a także przewidywania na rok 2005, zawarte są w tablicy 2 i 2a.
Według badania wykonanego w 2001 roku przez GUS, na 10-procentowej próbie indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni większej od 1 ha UR, ok. 7 400 takich gospodarstw prowadzi usługi z zakresu agroturystyki, bądź zajmuje się wynajmem miejsc noclegowych. W 1996 roku podobne badania wykazały istnienie ponad 4 700 takich gospodarstw (tabl. 1). Średni roczny wskaźnik wzrostu liczby indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzących usługi, określane przez GUS jako "hotelarstwo i wynajem pokoi", miał w latach 1996-2000 wartość 1,12. Taką samą wartość miał śedni roczny wskaźnik wzrostu liczby gospodarstw świadczących usługi turystyczne, obliczony według informacji uzyskanych z ośrodków doradztwa rolniczego, dotyczących lat 1998 - 2000. Różnica wartości bezwzględnych może wynikać z tego, że dane GUS dotyczą wyłącznie indywidualnych gospodarstw rolnych, a dane ośrodków doradztwa rolniczego obejmują wszystkie gospodarstwa rolne - razem z gospodarstwami o powierzchni użytków rolnych mniejszej od 1 hektara. Nie można wykluczyć, że w grupie podmiotów świadczących usługi z zakresu turystyki wiejskiej zostały przez ośrodki doradztwa rolniczego uwzględnione gospodarstwa nie będące gospodarstwami rolnymi. Ponadto pojęcie "usługi turystyczne na obszarach wiejskich" obejmuje szerszy zakres pozarolniczej działalności gospodarczej, niż brane pod uwagę w opracowaniach GUS "hotelarstwo i wynajem pokoi".
Z danych, zawartych w tabl. 2 wynika, że 13,3% gospodarstw agroturystycznych i 3,6% gospodarstw świadczących usługi z zakresu turystyki wiejskiej, spełnia wymagania kategoryzacyjne. Można na tej podstawie sądzić, że gospodarstwa agroturystyczne zmierzają bardziej niż inne do sformalizowania swojej działalności i w większym stopniu dążą do podnoszenia jakości świadczonych przez siebie usług.


Wśród gospodarstw agroturystycznych istnieje wydzielona odmiennymi wymaganiami zbiorowość gospodarstw ekologicznych. Gospodarstwa te podlegają znacznie ostrzejszym kryteriom w obszarze oferty wyżywieniowej (stosowania produktów pochodzących z własnych upraw w warunkach zachowania ekologicznych wymogów). Grupa ta jest obecnie niezbyt liczna, ale optymizmem może napawać fakt, że do roku 2005 przewidywane jest ponad pięciokrotne zwiększenie liczby tych gospodarstw.
Dla oceny aktywności gospodarstw w podejmowaniu pozarolniczej działalności gospodarczej, polegającej na świadczeniu usług turystycznych zestawiono w tablicy 3 dane GUS, charakteryzujące liczbę gospodarstw domowych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego według źródeł utrzymania2), oraz informacje o liczbie gospodarstw świadczących usługi turystyczne według danych, przedstawionych w tablicy 2. Zbiór, rozpatrywany w opracowaniu GUS obejmuje jedynie indywidualne gospodarstwa rolne położone na obszarach wiejskich (1 861 768 gospodarstw), to jest 60% ogólnej liczby gospodarstw. Zakładając, że proporcje liczby gospodarstw wynikające z tych danych można uznać za charakterystyczne dla całej zbiorowości przyjęto, że potencjalnymi usługodawcami mogą być:
- w zakresie agroturystyki - gospodarstwa utrzymujące się głównie z dochodów, pochodzących z pracy we własnym gospodarstwie rolnym,
- w zakresie turystyki wiejskiej - gospodarstwa utrzymujące się głównie z dochodów, pochodzących z innych źródeł niż praca we własnym gospodarstwie rolnym,
- w zakresie agroturystyki i turystyki wiejskiej - gospodarstwa utrzymujące się z dochodów, nie pochodzących wyłącznie z pracy we własnym gospodarstwie rolnym.
Dla każdej z tych trzech grup w każdym z województw określono procentowy stosunek liczby gospodarstw świadczących usługi turystyczne do liczby potencjalnych usługodawców.
Uzyskane wyniki wskazują na to, że usługi agroturystyczne są najbardziej rozwinięte w pasie województw północnych (morze, jeziora) i nieco tylko słabiej w pasie województw południowych (góry), przy czym w Karpatach usługi te są bardziej rozwinięte niż w Sudetach. Decydujące znaczenie dla rozwoju agroturystyki ma atrakcyjności terenu.
Usługi z zakresu turystyki wiejskiej są także najbardziej rozwinięte w pasie województw północnych, znacznie słabiej w województwach: lubelskim, małopolskim i podlaskim i bardzo słabo w pozostałych województwach.
Czynniki utrudniające rozwój usług turystycznych na wsi
Podjęcie działalności gospodarczej, polegającej na świadczeniu usług turystycznych wymaga posiadania odpowiedniej wiedzy i przełamania pewnego rodzaju bariery psychologicznej przy podejmowaniu ryzyka. Może być też utrudnione ze względu na czynniki związane z lokalizacją gospodarstwa, stanem sanitarnym gospodarstwa i najbliższej okolicy, zasobami finansowymi gospodarstwa, obowiązującymi przepisami budowlanymi, sanitarnymi i finansowymi.
W wyniku sondażu, przeprowadzonego za pośrednictwem ośrodków doradztwa rolniczego, wśród gospodarstw świadczących usługi turystyczne uzyskano informacje, pozwalające na ocenę w skali od 0 do 5 punktów i ustalenie hierarchii najważniejszych czynników utrudniających rozwój usług turystycznych na wsi.
- brak lub niedostateczna pomoc kredytowa (4,00),
- niewystarczający poziom infrastruktury technicznej (3,70 ),
- niezadowalający stan sanitarny całych miejscowości (3,02 ),
- niezadowalający stan sanitarny gospodarstw (2,86 ),
- niedostateczny poziom wiedzy ludności wiejskiej (2,75 ),
- niewystarczający poziom infrastruktury handlowej (2,15 ),
- zbyt rygorystyczne wymagania przepisów sanitarnych (1,85 ),
- niedostateczna atrakcyjność turystyczna regionu (1,65 ),
- zbyt rygorystyczne wymagania przepisów prawa budowlanego , (1,40)
- zbyt duże obciążenia podatkowe (1,05 ).
Za najważniejszą przeszkodę w uruchamianiu działalności związanej ze świadczeniem usług turystycznych uważany jest brak środków finansowych i trudny dostęp do kredytów. O ile pierwszy z powodów jest oczywisty, o tyle drugi wymaga pewnego komentarza. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dysponuje środkami na dopłaty do oprocentowania kredytów na agroturystykę w linii kredytowej na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa (linia IP) oraz na działalność gospodarczą w ramach turystyki wiejskiej w linii kredytowej na realizację przedsięwzięć tworzących na stałe miejsca pracy w działalności pozarolniczej (linia MP). Oprocentowanie płacone przez kredytobiorcę w obydwu liniach jest jednakowe i wynosi w różnych bankach od 12,36% do 13,44% rocznie. Dla obydwu linii kredytowych obowiązuje dołączenie do wniosku o kredyt planu przedsięwzięcia z opinią ośrodka doradztwa rolniczego i innych dokumentów wymaganych przez bank. Trudny dostęp do kredytu wynika z kondycji ekonomicznej ubiegających się o kredyt i związanego z tym braku zabezpieczenia, wymaganego przez banki.
Niewystarczający poziom infrastruktury technicznej, wskazany jako drugie z kolei utrudnienie w uruchamianiu działalności związanej ze świadczeniem usług turystycznych, stanowi najważniejszą przeszkodę w uruchamianiu każdego rodzaju działalności na wsi. Poprawa stanu infrastruktury obszarów wiejskich jest bardzo wyraźnie określana jako jeden z najważniejszych celów działania w strategiach rozwoju województw.
Niezadowalający stan sanitarny gospodarstw i całych miejscowości jest w pewnym stopniu wynikiem niewystarczającego poziomu infrastruktury technicznej, ale większość zaniedbań w tym zakresie jest do usunięcia siłami społeczności lokalnych.
Dopiero na piątej pozycji wskazany został niedostateczny poziom wiedzy ludności wiejskiej. Ten czynnik jest nadal niedoceniany.
W grupie czynników mniej istotnie oddziałujących znalazły się wymagania przepisów sanitarnych i budowlanych, co wskazuje na zrozumienie konieczności przestrzegania obowiązującego prawa i docenianie jego znaczenia dla bezpieczeństwa podejmowanej działalności.
Ósma lokata niedostatecznej atrakcyjności turystycznej regionu, jako czynnika utrudniającego rozwój usług turystycznych może być wyjaśniona tym, że jako czynnik utrudniający wymieniana była w nieatrakcyjnych regionach, a hierarchia czynników ustalona została na podstawie wartości średniej ocen ze wszystkich regionów.
Działania na rzecz rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi było w 1990 r. inicjatorem rozwoju usług z zakresu agroturystyki i turystyki wiejskiej w Polsce, angażując do działania w tym zakresie część służb doradztwa rolniczego. W wyniku usystematyzowanych działań uzyskano wzrost liczby kwaterodawców do 500 w 1992 r. oraz przygotowano podstawy do kontynuowania tego rozwoju przez zapewnienie szkoleń i wsparcia preferencyjnymi kredytami.
Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, poczynając od 1990 roku prowadziło szkolenia dla doradców rolnych zajmujących się usługami turystycznymi na wsi oraz opracowywało materiały pomocnicze dla szkoleń terenowych. W 1990 roku podjęto we współpracy z Uniwersytetem w Dublinie pierwsze pilotażowe programy doradcze z zakresu turystyki wiejskiej. W roku 1992 Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie - Oddział w Krakowie rozpoczęło cykl szkoleń dla doradców na temat zasad uruchamiania i prowadzenia działalności turystycznej na wsi. Uczestnicy szkoleń zdobywali wiedzę m.in. także podczas wyjazdów studyjnych do Niemiec, Francji, Anglii, Austrii i innych krajów.
W kolejnym etapie, każdy spośród 49-ciu odr-ów podjął działania na rzecz popularyzacji usług turystycznych, przeprowadzając szkolenia na temat organizacji usług, wymagań stawianych prowadzącym te usługi, zasad żywieniowych, doskonalenia wiejskiego gospodarstwa domowego, popularyzacji walorów turystycznych najbliższej okolicy, źródeł kredytowania agroturystyki i sposobu opracowywania biznes-planów.
W wyniku działalności odr-ów nastąpiło uaktywnienie środowiska wiejskiego w podejmowaniu usług turystycznych. Inicjatywy odr-ów przejmowały również samorządy gminne zarówno indywidualnie, jak też w ramach porozumienia samorządów kilku gmin.

Do rozwoju agroturystyki w Polsce przyczyniły się także, podjęte z inicjatywy Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, projekty realizowane ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Phare. W latach 1994-1996 zrealizowano 7 projektów regionalnych w ramach działalności Fundacji Pomocy dla Rolnictwa FAPA. Projekty te dotyczyły przede wszystkim aktywizacji wybranych regionów do działań na rzecz rozwoju agroturystyki.
Jednocześnie z działalnością szkoleniową odr-y prowadziły działania na rzecz tworzenia przez kwaterodawców własnych stowarzyszeń, które byłyby reprezentantem ich interesów na poziomie lokalnym, krajowym i we współpracy międzynarodowej. Stowarzyszenia te przejęłyby z czasem także działalność szkoleniową i uprawnienia kategoryzacyjne.
Pierwszym takim stowarzyszeniem była Suwalska Izba Rolno-Turystyczna powołana w 1991 roku, która po czasowej przerwie wznowiła działalność i została zarejestrowana ponownie w 1997 r. Kolejne trzy stowarzyszenia powstały w latach 1992-93. Większość stowarzyszeń powstała w latach 1995-98. Stowarzyszenia te zrzeszone są obecnie w Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej "Gospodarstwo Gościnne", która została zarejestrowana w czerwcu 1996 roku.
Federacja "Gospodarstwa Gościnne" obejmuje obecnie 38 stowarzyszeń zrzeszających 2 221 kwaterodawców, w tym 685 kwaterodawców skategoryzowanych (ponad 70% ogólnej liczby skategoryzowanych gospodarstw).
Istnieje także wiele stowarzyszeń nie zrzeszonych w Federacji.
Program Phare - TOURiN II wyposażył Federację w sprzęt komputerowy oraz w systemy rejestracji i kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej wzorowane na systemach i kryteriach przyjętych w krajach UE.
W celu prowadzenia kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej przeszkolono 90
inspektorów, którzy dotychczas prowadzą kategoryzację kwater agroturystycznych, spośród gospodarstw dobrowolnie zgłaszających się o przyznanie kategorii. Wszystkie skategoryzowane gospodarstwa są ujęte w ogólnokrajowym katalogu. Program TOURiN II zapewnił finansowanie biura Federacji oraz finansowanie inspekcji kategoryzacyjnych prowadzonych do końca 1997 roku.
Od 1990 roku ośrodki doradztwa rolniczego promują gospodarstwa agroturystyczne przez opracowywanie artykułów prasowych, wydawanie regionalnych katalogów gospodarstw agroturystycznych, zamieszczanie oferty turystycznej w sieci internetu oraz popularyzowanie agroturystyki w audycjach radiowych i telewizyjnych. Doradcy uczestniczą w organizacji targów i wystaw, między innymi przygotowując coroczną ekspozycję na MTR-P "Polagra".
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi dysponuje środkami przewidywanymi co roku w ustawie budżetowej, na dofinansowanie zadań z zakresu doradztwa rolniczego. Część tych środków kierowana jest na zadania związane z rozwojem usług turystycznych, przede wszystkim na szkolenia kwaterodawców. W roku ubiegłym przeznaczono na ten cel 286 tys. PLN.
W pierwszej połowie lat 90-tych rozpoczęła się pomoc finansowa ARiMR. W latach 1994-2000 na terenie całego kraju przedłożonych zostało 1 018 planów przedsięwzięć dotyczących inwestycji w gospodarstwach agroturystycznych. Pozytywną opinię ośrodków doradztwa rolniczego uzyskały 992 wnioski. Inwestorzy zamierzali zaciągnąć kredyty na łączną kwotę ponad 66 mln PLN.
Poza działalnością szkoleniową i organizacyjną w zakresie rozwoju usług turystycznych na wsi, prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi za pośrednictwem własnych służb doradczych, współpracujących ze służbami doradczymi wojewodów, prowadzone są intensywne prace związane z rozbudową infrastruktury technicznej obszarów wiejskich. Oprócz środków przewidywanych na ten cel w budżetach wojewodów wykorzystywane są także środki, uzyskiwane z zagranicy.


W ramach programu ASAL wydatkowano na rozwój infrastruktury technicznej na wsi 250 mln USD w latach 1994 - 1997.
W realizowanym od połowy 2000 roku Programie Aktywizacji Obszarów Wiejskich, współfinansowanym z kredytu Banku Światowego przewidziano 54,54 mln USD na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych na obszarach wiejskich.
W ramach programu SAPARD na lata 2000-2006 przewidziano wydatki ze środków publicznych na rozwój i poprawę infrastruktury obszarów wiejskich w wysokości 437 mln EURO.
Ponadto przewiduje się uruchomienie programu mikropożyczek na rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej w ramach Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich na kwotę 10,4 mln USD, oraz środki z programu SAPARD: na projekty agro-środowiskowe i zalesianie - 30 mln EURO, na modernizację gospodarstw - 277 mln EURO oraz na różnicowanie ich działalności - 181 mln EURO.
Wskazane wyżej kwoty nie są kierowane bezpośrednio na rozwój usług turystycznych na wsi, ale ich wykorzystanie poprawi warunki podejmowania tego rodzaju pozarolniczej działalności gospodarczej. Należy zwrócić uwagę na fakt, że środki z Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich i programu SAPARD przeznaczone na rozwój infrastruktury będą uzupełnione środkami własnymi gmin.

Charakterystyka pozarolniczej działalności gospodarstw rolnych w 1996 r. (Tab.1)

Rodzaj działalności	Liczba gospodarstw ogółem	Gosp. indywidualne w tym:		Inne
					Indyw. gosp. rolne	Działki rolne
Liczba gospodarstw
	3 066 535	2 041 380	1 017 297	7 858
Liczba gospodarstw prowadzących dodatkowo działalność pozarolniczą z zakresu:
rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa	29 533	26 349	963	2 221
innych rodzajów działalności	45 438	36 500	5 987	2 951
Razem	74 971	62 849	6 950	5 172
w tym hotelarstwo i sezonowy wynajem pokoi	2 068	1 617	356	95
Liczba gospodarstw prowadzących głównie działalność pozarolniczą z zakresu:
rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa	8 135	5 812	489	1 834
innych rodzajów działalności	193 443	98 407	93 547	1 489
Razem	201 578	104 219	94 036	3 323
w tym hotelarstwo i sezonowy wynajem pokoi	6 264	3 117	3 113	34
Liczba gospodarstw prowadzących głównie lub dodatkowo działalność pozarolniczą z zakresu:
rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa	37 668	32 161	1 452	4 055
innych rodzajów działalności	238 881	134 907	99 534	4 440
Razem	276 549	167 068	100 986	8 494
w tym hotelarstwo i sezonowy wynajem pokoi	8 332	4 734	3 469	129

wg opracowania: Powszechny Spis Rolny 1996; - Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych? - tabl. 3;
GUS; Warszawa, 1998r

Usługi turystyczne na wsi w roku 2000 (Tab. 2)

Lp.	Województwo	Razem							w tym sktategoryzowanych							Liczba osób
				Liczba gospodarstw				Liczba miejsc			Liczba gospodarstw				Liczba miejsc
				Suma	Agr.	Tur.w	Ekol.	Suma	Agr.	Tur.w	Suma	Agr.	Tur.w	Ekol.	Suma	Agr.	Tur.w	Agr.	Tur.w	Suma
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19
1	Dolnośląskie	328	250	78	22	6864	3945	2919	62	47	15	3	690	560	130	62320	44800	107120
2	Kujawsko-pomorskie	232	195	37	5	1633	1394	239	28	28	0	1	245	245	0	14842	1012	15854
3	Lubelskie	365	256	109	11	4891	1636	3255	35	31	4	2	397	251	146	7275	19534	26809
4	Lubuskie	179	74	105	2	1949	865	1084	41	29	12	0	597	325	272	4163	4565	8728
5	Łódzkie	161	154	7	0	1241	1171	70	1	1	0	0	6	6	0	2945	500	3445
6	Małopolskie	2400	1227	1173	9	30664	13603	17061	116	98	18	0	1439	1079	360	41904	31321	73225
7	Mazowieckie	266	214	52	3	3377	2389	988	26	15	11	1	299	155	144	6432	10040	16472
8	Opolskie	93	68	25	3	1019	544	475	40	27	13	3	400	270	130	1850	2100	3950
9	Podkarpackie	574	429	145	0	6719	3617	3102	97	97	0	0	647	647	0	6570	37807	44377
10	Podlaskie	702	543	159	7	8338	4403	3935	126	86	40	0	1383	706	677	13684	13476	27160
11	Pomorskie	1979	617	1362	4	23728	6105	17623	127	105	22	0	1233	464	769	14089	73898	87987
12	Śląskie	265	167	98	2	3342	2308	1034	2	0	2	2	10	0	10	3037	2342	5379
13	Świętokrzyskie	441	206	235	10	3246	1683	1563	69	69	0	2	29	29	0	16480	18120	34600
14	Warmińsko-mazurskie	2500	1000	1500	5	18500	5000	13500	150	100	50	2	1400	900	500	125000	330500	455500
15	Wielkopolskie	461	249	212	3	9206	2168	7038	31	22	9	0	282	192	90	18630	5683	24313
16	Zachodniopomorskie	314	140	174	1	1672	758	914	15	15	0	0	0	0	0	2814	2657	5471
RAZEM		11260	5789	5471	87	126389	51589	74800	966	770	196	16	9057	5829	3228	342035	598355	940390

Usługi turystyczne na wsi w latach 1998-2000 i przewidywania na rok 2005 (Tab. 2a)

Lp.	Rok	Liczba gospodarstw				Liczba miejsc			Liczba osób
				Suma	Agr.	Tur.w	Ekol.	Suma	Agr.	Tur.w	Agr.	Tur.w	Suma
1	1998	7993	3959	4034	57	91594	32550	59044	219935	306256	526191
2	1999	9159	4693	4466	69	105109	40123	64986	286484	562848	849332
3	2000	11260	5789	5471	87	126389	51589	74800	342035	598355	940390
4	2005	18043	10543	7500	451	174440	80455	93985

Gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego według źródeł utrzymania i liczba gospodarstw świadczących w 2000 r. usługi turystyczne (Tab.  3)

Lp.	Województwo	Ogółem liczba gospod.	Liczba gospodarstw utrzymujących się z dochodów pochodzących z pracy:					Liczba gospodarstw świadczących w 2000 r. usługi w obszarze:			% potencjalnych usługodawców świadczących usługi w obszarze:
						poza gospodarstwem		w gospodarstwie		nie wyłącznie w gospod.	Agrotur.	Turystyki wiejskiej	Razem	Agrotur.	Turystyki wiejskiej	Razem
						wyłącznie	głównie	wyłącznie	głównie
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12=9/7	13=10/5	14=11/8
1	Dolnośląskie	70041	1722	37994	9154	21171	60887	250	78	328	1,184	0,205	0,539
2	Kujawsko-pomorskie	82517	885	24194	17786	39652	64731	195	37	232	0,492	0,153	0,358
3	Lubelskie	223503	1192	111472	29646	81193	193857	256	109	365	0,315	0,098	0,188
4	Lubuskie	24862	1159	15167	2454	6082	22408	74	105	179	1,217	0,692	0,799
5	Łódzkie	155482	1825	73134	21078	59445	134404	154	7	161	0,259	0,010	0,120
6	Małopolskie	205218	3529	147961	11330	42398	193888	1227	1173	2400	2,894	0,793	1,238
7	Mazowieckie	273598	4361	125579	44631	99027	228967	214	52	266	0,216	0,041	0,116
8	Opolskie	43456	943	24354	4795	13364	38661	68	25	93	0,509	0,100	0,241
9	Podkarpackie	189597	2559	148225	8004	30809	181593	429	145	574	1,392	0,098	0,316
10	Podlaskie	91019	803	29090	14317	46809	76702	543	159	702	1,160	0,547	0,915
11	Pomorskie	46220	1262	19014	7636	18308	38584	617	1362	1979	3,370	7,163	5,129
12	Śląskie	85198	4057	66177	3778	11186	81420	167	98	265	1,493	0,148	0,325
13	Świętokrzyskie	125945	2838	70411	12429	40267	113516	206	235	441	0,512	0,338	0,388
14	Warmińsko-mazurskie	47985	1281	16356	10511	19837	37474	1000	1500	2500	5,041	9,171	6,671
15	Wielkopolskie	136020	1036	53870	19918	61196	116102	249	212	461	0,407	0,394	0,397
16	Zachodniopomorskie	31107	1189	14379	4992	10547	26115	140	174	314	1,327	1,210	1,202
RAZEM		1831768	30641	977377	222459	601291	1609309	5789	5471	11260	0,927	0,560	0,700

Dane w kol. 3 do 8 wg. tabl. 10 opracowania:: Charakterystyka obszarów wiejskich oraz przemiany agrarne w Polsce do 1999 r. GUS Olsztyn 2000 r.

____________
1) Jerzy Łaciak. Uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych w 1999 roku. nstytut Turystyki. Warszawa 2000 r.
2) Charakterystyka obszarów wiejskich oraz przemiany agrarne w Polsce do 1999 r. GUS Olsztyn 2000 r. Tabl. 1

Opracowano
w Departamencie Rozwoju Wsi
Tel. [phone]

---