1. Mała Improwizacja rozpoczyna się od słów: „Wznoszę się!”, wypowiadanych przy akompaniamencie fletu. Jest próbą przejrzenia przyszłości jedynym sposobem, jak zna Konrad - duchem geniuszu. Jest to jedynie próba, ponieważ poeta nie dosięga zamierzonego celu. Zapowiada, co prawda, przeniknięcie przyszłości i ukazanie jej w formie proroctwa. Mała Improwizacja miała być według jego założeń wieszczym objawieniem. Konrad pragnie ujrzeć w przyszłości spełnienie narodowej zemsty, o której śpiewał w „pieśni zemsty”.
Konrad przemawia podczas wizji kwiecistym językiem. Subiektywnie opisuje bohaterstwo w walce z każdą przeszkodą na drodze do przyszłości. W pewnej chwili udaje mu się nawet dostrzec zdarzenia, które mają nadejść.
W swojej wizji przeobraża się w orła, który wznosi się ponad ludzkość, pragnąc rozedrzeć zasłonę tajemnic przyszłości. Staje się prorokiem, wieszczącym, co ma nastąpić. Jako orzeł spada na przyszłe wydarzenia, by je pochwycić w szpony, pewien, że nie ukryją się przed jego sokolim okiem. Zdarzenia jednak uciekają przed nim niczym stadko małych ptaków. Wizja urywa się, gdy pojawia się wielki czarny ptak, który po chwili okazuje się krukiem. Starcie Konrada - orła ze złowieszczym ptakiem jest jedynie pozorną walką. Kruk nie atakuje Konrada - patrzy na niego w milczeniu.
Poeta obwinia czarnego ptaka za swoją klęskę. Kruk zasłania cały obraz
przed jego wzrokiem i patrzy na niego w sposób, który „plącze mu myśli”, niszcząc właściwą moc wizji. Broni tajemnic przyszłości, zakrywając całą swoją postacią niebo i zyskuje przewagę nad poetą.
Pojawienie się kruka ma znaczenie metaforyczne. Ptak najpierw zasłania przyszłe zdarzenia, a więc Konrad nie jest w stanie ich zobaczyć. Ponownie stają się dla niego tajemnicą, po którą sięgał, czyniąc z siebie samozwańczego proroka. Następnie czarny ptak okrywa niebo, stanowiące źródło wszelkiej tajemnicy bytu, w tym także źródło wszelkiej wiedzy o tym, co ma nastąpić. Plącze myśli Konrada, co może oznaczać, że poeta myślał fałszywie i kierował się chęcią poznania przyszłości z niewłaściwych pobudek. Ptak zamyka w ten sposób drogę wieszczej improwizacji, gdyż nie była ona właściwa. Konrad - orzeł okazuje się intruzem, przekraczającym granice ustalone porządkiem świata. W takim kontekście kruk jest strażnikiem obszaru tajemnic i taką spełnia rolę w symbolice wszystkich ludów i kultur świata.
Przemiana w Konrada ma miejsce 1 listopada 1823 roku.
Deo Optimo Malimo- Bogu Najlepszemu, Największemu
2.
b) Sytuację studentów relacjonuje w I scenie Jan Sobolewski. Opowiada o tym jak był świadkiem wyprowadzania między innymi Janczewskiego i Wasilewskiego oraz tego, że wywieziono na Sybir „dwadzieścia” kibitek studentów ze żmudzi.
Cyprian Janczewski- był współzałożycielem tajnego związku Braci Czarnych. Gdy spisek odkryto został najpierw skazany na śmierć a potem zamienioną ją na karę więzienia w Bobrujsku. Według Jana po Janczewski zmizerniał znacząco, ale te wszystkie dręczenia spowodowały, że wyszlachetniał. Posadzony w kibitce spoglądał na lud i wedle opisu żegnał go z uśmiechem mówiącym „nie bardzo mnie boli”. Gdy kibitka ruszyła Janczewski krzyknął jeszcze trzykroć „Jeszcze Polska nie zginęła”. Na koniec tej wypowiedzi Jan mówi jeszcze „Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie, zapomnij o mnie”
c) Wasilewski opisany jest jako osoba całkiem wycieńczona po torturach. Dowiadujemy się, że jest tak wyczerpany, że do kibitki niesiony jest przez żołnierza.
Ofiara udręczonych Polaków jest przyrównana do ofiary Chrystusa.
1) Walka dobrych i złych mocy o duszę śpiącego więźnia.
2) Przemiana bohatera - umiera Gustaw, rodzi się Konrad.
3) Spotkanie więźniów w celi Konrada.
4) Rozmowa o przesłuchaniach i życiu w więzieniu.
5) Opowieść Sobolewskiego o wywożonych więźniach.
6) Mała Improwizacja Konrada.
7) Wielka Improwizacja.
8) Egzorcyzmy Księdza Piotra nad nieprzytomnym Konradem.
9) Widzenie Ewy.
10) Widzenie Księdza Piotra - Polska jako ukrzyżowany Chrystus.
11) Walka diabłów o duszę Senatora.
12) Widzenie Senatora.
13) Salon Warszawski.
14) Opowieść Adolfa o Cichowskim.
15) Rozmowa o śledztwie w apartamentach Senatora.
16) Prośba Pani Rollisonowej o ułaskawienie syna.
17) Rozmowa Senatora i Pelikana o umożliwieniu samobójstwa Rollisonowi.
18) Ksiądz Piotr przepowiada śmierć Doktora.
19) Bal u Senatora.
20) Tajemnicza śmierć Doktora.
21) Senator uwalnia Księdza Piotra.
22) Spotkanie Konrada i Księdza Piotra.
23) Noc Dziadów.
24) Guślarz widzi trzy potępione dusze.
25) Guślarz i Kobieta widzą wywożonych więźniów.