Temat: Portret matki w literaturze i malarstwie.
Portret matki jest jednym z najczęściej wykorzystywanych. Wynika to z tego, że matka od chwili poczęcia dziecka jest najbliższą dla niego osobą. Daje swoje ciało, by dziecko mogło żyć i rozwijać się. Obdarowuje go miłością, która będzie mu towarzyszyła przez całe życie.
Codzienna troska, opieka, niejednokrotnie poświęcenie - to coś naturalnego dla matki. Ten doskonały obraz miłości matczynej inspiruje artystów. Zapytany o matkę Eric- Emanuel Schmidt, stwierdza: „ Nie pytajcie mnie jak wygląda moja matka: czy można opisać Słońce? Z mamy promieniowało ciepło, siła, radość. Bardziej pamiętam te odczucia niż rysy jej twarzy. Przy niej śmiałem się i nic złego nie mogło mi się przytrafić”.
Dla matki największym darem, ale i wyzwaniem jest macierzyństwo. Okres, który trwa przez całe życie, Jednak nie wszystkie matki potrafiły sprostać trudom macierzyństwa, odpowiedzialności za dziecko. Czasami wobec trudności, ekstremalnych sytuacji, zatraca się tę matczyną miłość do swego dziecka, staje się ono przeszkodą, balastem. Większość matek jednak oddaje się bez reszty swoim potomkom. Jak wielkie jest to oddanie, widać to wówczas, gdy dziecku dzieje się krzywda. Dlatego czas macierzyństwa uważany jest za okres radości i szczęścia, pełny wielkiej odpowiedzialności i właśnie przez pryzmat tego okresu spoglądamy na matki.
W Średniowieczu najdoskonalszym wzorem matki była Maryja. Przedstawiano jej bezgraniczną miłość do Jezusa. W anonimowym utworze: „Lament Świętokrzyski” Maryja - Matka zwraca się do człowieka, mówiąc o swoich uczuciach, o swoich cierpieniach.
W pierwszych słowach „ Posłuchajcie bracia miła”, ogarnia wszystkich ludzi. Oprócz tego, że jest rodzicielką Jezusa, jest matką każdego człowieka. Więź, która łączy Maryję z Synem jest tak wielka, że chce razem z nim podzielić mękę fizyczną, a nawet śmierć. Jako, że wiersz należy do apokryfów, Matka Boska ma wiele cech ludzkich, uczucie niesprawiedliwości „ urodziłam Cię, wykarmiłam, czemu mnie opuszczasz?”. W 6 strofie Zwraca się do Archanioła Gabriela, wymawia pretensje wszystkich kobiet, które zostają doświadczone cierpieniem dziecka. Krzywda ukochanej osoby zabija w Maryi życie: „ spróchniało we mnie ciało i moje wszystkie kości”. W ostatniej zwrotce wiersza Matka Boska, akcentuje swoją ludzką solidarność z matkami całego świata. Radzi by modliły się do Boga o zaoszczędzenie im tragedii, którą Ona właśnie przeżywa, w samotności, patrząc na niewinną śmierć swojego syna. Ostatni dwuwers jest kwintesencją macierzyństwa : „ Nie mam ani nie będę mieć jinnego. Jedno Ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego”.
Matka zawsze będzie kochać swoje dziecko i jego straty nic nie może powetować. Maryja jest wzorem dla innych matek, pokazuje jak należy przeżywać cierpienie. Jak wygląda doskonała matczyna miłość i jej przeżywanie.
W literaturze wojennej motyw matki po raz kolejny odżył. Matka stała się symbolem utraconego szczęścia i młodości. Stała się też świadkiem tragedii rocznika 20 - Pokolenie Kolumbów.
Zupełnie inny portret matki przedstawił Tadeusz Borowski. Pokazał rodzicielkę w czasie ekstremalnej sytuacji, jaką była wojna. To ona sprawia, że człowiek staje się obojętny, zatraca w sobie miłość, wrażliwość i miłosierdzie. Interesuje go tylko przetrwanie. W tak tragiczny stan weszły kobiet z opowiadania: „ Proszę państwa do gazu”. Widać to szczególnie, gdy główny bohater - Tadeusz, w czasie rozładunku wagonów z ludźmi wywożonymi do obozów, znajduje zaduszone niemowlęta. Esesman każe mu je oddać matkom. Te jednak wzbraniają się, uciekają, nie chcą ciał swoich dzieci. Wiedzą bowiem, że kobiety z małymi dziećmi natychmiast zostają skierowane do gazu.
Tadeusz nie rozumie jak matką może uciekać od dziecka.
Kiedy przychodzi kolejny transport, sytuacja powtarza się. Młoda i ładna kobieta ucieka przed swym dzieckiem. Twierdzi, że to nie jej. Mimo, że ono garnie się do niej.
Borowski uwidocznił w ten sposób jak działa mechanizm macierzyństwa wypartego. Gdzie lęk o własne życie staje się wartością nadrzędną. Dziecko staje się balastem, przeszkodą w walce o życie. Matka traci całkowicie więź, staj się obojętna. Jaj psychika odtrąca matczyną miłość. Wiele kobiet dopiero, po przeżyciu takich sytuacji i ochłonięciu, zdaje sobie sprawę jak wielką krzywdę wyrządziły dziecku, a przede wszystkim sobie, bo nigdy nie będą mogły już normalnie żyć.
Tadeusz Borowski daje jednak nadzieję, pokazując starszą kobietę, która przyjmuje niechciane dziecko i udaje się z nim na transport do komory gazowej.
Ta starsza Kobieta poczuła matczyną litość, która nie pozwoliła pozostać jej obojętną.
Dziecko to największy skarb matki. Często stający się sensem życia. Swoje ogromne przywiązanie do córki pokazuje Aniela Pająkówna w obrazie „ Autoportret z córką”.
Centralnym punktem dzieła są czule splecione dłonie matki i dziecka. W tym prostym geście widać opiekę i troskę Anielii oraz ufnośc małej Stanisławy.
Autorka obrazu celowo usuwa się w cień dzieła, pokazując w ten sposób, że dziecko jest najważniejsze, a ona jest jego oparciem, swego rodzaju tłem. Mimo, że Stanisława była nieślubnym dzieckiem, matka ją bardzo kochała. Aniela zrezygnowała ze swoich planów i ambicji, aby mimo obaw i leków dać dom i szczęście córce. Nie wstydziła się swojego dziecka, bo była z niego dumna.
Malarze rzadko portretowali swe matki, częściej ich obiektem były kochanki, żony, modelki. Jednym z wyjątków jest obraz Hyacinthe Rigauda „ Madame Rigaud, matka artysty”. W tym dziele malarz pokazał swoją matkę z 2 ujęć, z profilu i en trois quaris, chcąc w ten sposób lepej oddać wizerunek swej rodzicielki. Jednakże postacie matki nie nawiązują ze sobą kontaktu, ich spojrzenia kierują się w inną stronę. Ukazują Panią Rigaud z różnych perspektyw. Matka urzeka swą prostotą. Ubrana w skromną , ciemną suknie, ze zwojem na głowie, pozbawiona kosztowności, sprawia wrażenie prostej, dobrej kobiety. Potęgują to wrażenie rysy twarzy oraz uczucie umiaru i godności bijące z wizerunków.
Być może obraz jest rodzajem podziękowania matce Na pewno dzieło było dla artysty bardzo ważne, świadczy o tym fakt, iż zapisał je Królewskiej Akademii Malarstwa.
Współczesność całkowicie zmieniła sposób patrzenia na matkę i macierzyństwo. Obecnie młode kobiety wolą się realizować zawodowo, uczyć się, korzystać z życia. Macierzyństwo odkładają w daleką przyszłość. Dziecko nie jest potrzebne do szczęścia, a wręcz przeszkadza w nowoczesnym stylu bycia. Późny wiek i zmiany biologiczne w organizmie kobiety mają wielki wpływ na rozwój i zdrowie dziecka. Taką sytuację - macierzyństwa po 30 , po karierze przedstawia Dorota Tyrakowska w swojej powieści : „ Poczwarka”. Jest to opowieść o rodzinie, w której na świat przychodzi dziewczynka z zespołem Downa - tytułowa poczwarka. Ojciec chce oddać dziecko pod opiekę specjalną, lecz matka postanawia opiekować się dziewczynką. Zabiera ją do domu. Od tej chwili „ Myszka” staje się całym światem matki. Cierpi na tym małżeństwo, gdyż rola ojca ogranicza się do zarabiania pieniędzy. Matka całkowicie poświęca się dziewczynce. Próbuje zrozumieć jej świat. Dochodzi do wniosku, że córka czuje to samo co wszyscy, tyle, ze nie potrafi tego wyrazić. Macierzyński instynkt nie pozwala odtrącić jej Poczwarki. Matka pomaga jej zbudować własny świat, w którym czuje się dobrze. Inność dziewczynki jest bardzo kłopotliwa, ale miłość potrafi wszystko pokonać.
Z powieści Tyrakowskiej płynie jedno przesłanie: „ że nie powinniśmy oczekiwać cudu wyklucia się motyla z poczwarki”.
Rodzicielka chcąc pokonać obcość dziecka musi go zaakceptować i pokochać takim , jakim jest. Mimo, że jest to bardzo trudne.
Portrety Matek są bardzo różne, bo i życie matek jest różne,jest ono specyficznym okresem : radosnym, ale i pełnym cierpienia i niepokoju, Dziecko jest sensem życia matki. Rodzicielka współodczuwa każde szczęście dziecka, jego sukcesy - cieszy się nimi. Przeżywa je jak swoje. Współodczuwa także każdą porażkę i krzywdę dziecka.
Nie zawsze udaje się dobrze wykorzystać czas macierzyństwa, czasem coś okazuje się ważniejsze. Jednak większość matek jest w stanie poświęcić nawet swoje życie małżeńskie czy zawodowe, by opiekować się dzieckiem i wychowywać je.
Obecnie rola matki nie jest prosta, dlatego tak ważne jest, by doceniać ową rolę w życiu każdego człowieka. Teraz, gdy najważniejsze wartości często są gubione, osoba matki staje się symbolem dobroci i szczęścia, które pragnie każdy człowiek.