Szkoła wspomagająca rozwój
Szkoła masowa, choć uformowana stosunkowo niedawno, bo w XIX wieku, wydaje się jedną z tych instytucji społecznych, których sens istnienia nie podlega dyskusji.
Szkoła od zawsze była uznawana za instytucję ważną, stawianą na pierwszym miejscu. Instytucja społeczna jaką jest szkoła przygotowywała do wejścia w dorosłe życie, pozwalała zdobyć kompetencje naukowe, społeczne, obywatelskie, ale także ujawniała i rozwijała potencjał uczniów. Od początku swego istnienia szkoły służyły też interesowi indywidualnemu czyli pełniła funkcje wyzwalającą ( emancypacyjną) oraz adaptacyjną.
1.Zewnętrzna presja na adaptacje.
Szkolnictwo na początku podlegało wpływom z zewnątrz. W XIX wieku stawiano na przygotowanie ludzi do pracy zawodowej. W wieku XX panował „kontrola” edukacji ( szkoła zdominowana przez systemy totalitarne - faszyzm, hitleryzm, komunizm ). Doprowadziło to do powstania swoistego prądu pedagogicznego - socjologizmu.
Socjologizm - pokolenie młodsze powinno się uczyć od starszej generacji, przejmować od nich wartości, wzory zachowań.
2.Ku szkole dla ucznia.
Na przełomie XIX i XX w obserwujemy rozwój funkcji emancypacyjnej szkoły. Przyczyniły się do tego szkoły alternatywne.
Szkoły alternatywne - stawiały ucznia i jego naturalne potrzeby rozwojowe w centrum uwagi.
Wraz z powstaniem szkół alternatywnych rozwinęły się dziedziny nauki tj. poznawcza psychologia rozwojowa - Jeana Piageta, psychoanaliza - Zygmunta Freuda, psychologia indywidualna - Alfreda Adlera. Natomiast w dziedzinie nauk biologicznych widzimy rozwój teorii ewolucji .
3.System klasowo- lekcyjny.
System klasowo - lekcyjny został wprowadzony w epoce pozytywizmu. Miał on na celu ułatwić przekazywanie wiedzy.
Ze względu na czas i miejsce realizacji procesu dydaktycznego wyróżniamy:
zajęcia lekcyjne
zajęcia pozalekcyjne
zajęcia szkolne
zajęcia pozaszkolne (np. wycieczki) .
Ze względu na liczbę uczniów objętych działaniem nauczyciela wyróżniamy:
nauczanie jednostkowe - nauczyciel pracuje z jednym uczniem
zalety- indywidualizacja treści, czasu i metod nauczania
wady- niemożność uczenia się uczniów od siebie nawzajem
nauczanie zbiorowe - Jan Sturm i Jan Amos Komeński opracowali system nauczania zbiorowego, który panuje do dziś.
Cechy charakterystyczne :
dzielenie uczniów na klasy szkolne
roczny plan nauczania ( wymiar godzin, przedmioty, poziom )
uznanie lekcji za podstawowa jednostkę lekcyjną
przeznaczenie jednej lekcji na treści nauczania jednego przedmiotu szkolnego ( przerwy miedzy lekcjami )
nauczyciel jako inicjator wszelkich form aktywności w klasie, on decyduje o tempie i sposobach pracy.
W nauczaniu zbiorowym:
uczeń powinien dostosować się do programu nauczania
nauczyciel powinien umieć przekazywać wiedzę
ważna jest dyscyplina w klasie ( cisza )
W XX wieku próbowano uelastycznić system klasowo- lekcyjny (rozluźnienie sztywnej treści i tempa pracy).
4. Rozwój oświaty po II wojnie światowej.
zwiększenie liczby przedszkoli
upowszechnienie i obligatoryjne kształcenie wszystkich osób do 15 roku życia
rozbudowa kształcenia średniego
rozszerzenie dostępu do szkół wyższych
rozwój kształcenia ustawicznego ( szkoły dla dorosłych)
kształcenia na odległość
edukacja równoległa
powstanie i rozwój ośrodków skoncentrowanych na pracach diagnostycznych, kompensacyjnych, opiekuńczych.
5. Kryzys
W końcu lat 60-tych XX wieku pojawiły się pierwsze oznaki kryzysu oświatowego. Podupada przekonanie o wartości kształcenia. Występuje selekcja w doborze uczniów z różnych grup i warstw społecznych oraz przerost funkcji kształcenia nad funkcją opiekuńczo-wychowawczą co powoduje dysproporcje w osiągnięciach edukacyjnych. Natomiast w latach 70-tych dojrzewa decyzja o konieczności reformy szkolnictwa. Zauważono:
rozbieżność między założeniami, a rzeczywistością
negatywne skutki zbyt wczesnej specjalizacji
niskie efekty dydaktyczne szkoły ( odpad, odsiew, drugoroczność )
złą metodę w naprawianiu błędów dydaktycznych ( niskie wyniki w nauce niwelowano za pomocą dodatkowych zajęć szkolnych)
zły plan i program nauczania oraz realizacja ( pośpiech, nastawienie na wiedzę faktograficzną, werbalizm- dominacja pogadanki tzn. jedna osoba mówi pozostałe milczą, uniformizm - każdemu to samo).
Właściwe przesuniecie progresywistyczne.
Tabelka
7. Modele szkoły współczesnej.
szkoła tradycyjna (konserwatywna) - charakteryzuje się autokratycznymi stosunkami pomiędzy nauczycielami a uczniami:
dominacja nauczycieli (nauczyciel pracuje z całą klasą)
surowa dyscyplina panująca na lekcji
sterowanie aktywnością uczniów za pomocą kar i nagród
wiedza naukowa, którą przyswajają uczniowie, traktowana jako pewna (przekazywana w prosty i jasny sposób)
nauczyciel dba o szkolny ( czytanie, pisanie)a później akademicki ( zestawianie danych, porównywanie, dowodzenie) rozwój ucznia
motywacja uczniów - rywalizacja
szkoła romantyczna
uczniowie uczą się wg indywidualnych planów
nauczyciel rezygnuje z autorytetu opartego na władzy
klasa traktowana jako zbiór indywidualności
nacisk na metodę uczenia
swoboda uczniów w określaniu czego i jak się uczyć
mały nacisk na systematyczność
panuje klimat wzajemnej akceptacji
często korzysta się ze sprzętu audiowizualnego
szkoła nowoczesna
uczenie się w małych grupach
uczniowie realizują autorskie projekty edukacyjne
akcentuje się sam proces uczenia się ,doświadczanie, wyzwalanie zachowań kreatywnych
przywiązuje się duża wagę do różnorodności materiałów edukacyjnych
uczniowie odpowiedzialni za własny rozwój
Typologie szkoły współczesnej
model terapeutyczny
wywodzi się z orientacji psychologicznej podejmującej kwestię ludzkich możliwości
szkoły mają służyć pełnemu rozwojowi jednostki i jej samorealizacji (wpływ psychologii Abrahama Maslowa i Carla Rogersa ) przewaga efektów emocjonalnych nad poznawczymi
od nauczycieli wymaga się pomagania uczniom w radzeniu sobie w radzeniu z własnymi potrzebami i problemami psychicznymi poprzez rozpoznanie mocnych stron i ograniczeń
każdy uczeń traktowany jest jako idywidualnosć
nauczyciel pomaga uczniom organizować proces uczenia się aby umożliwiać pełną ich realizację
nauczanie oparte o pracę grupową ( wykłady, pogadanki, prezentacje, objaśnienia )
model refleksyjny
- oparty na podstawach progresywistycznych i humanistycznych
sytuowanie ucznia w centrum procesów edukacyjnych, traktowanie go jako podmiotu własnego rozwoju
przywiązywanie dużej wagi do rozwoju poznawczego wspieranego czynnikami społecznymi ( procesami porozumiewania się)
w procesie uczenia się ważna jest komunikacja ( aktywne słuchanie mówienie „ od siebie do drugiego” )
język jest tu traktowany nie tyle jako środek przekazu, ile medium porozumiewania się i instrument myślenia
uczenie się oparte na aktywności uczniów - język jako nośnik informacji oraz sposób wyrażania siebie
model emancypacyjny - opiera się na zachęcaniu społeczności szkolnych do przechodzenia od wiedzy do działania, od refleksji do czynu, do tworzenia „ nowych warunków i nowego otoczenia, które wpłyną korzystnie na losy ludzi” Poszerzenie programu szkoły o nauki społeczne ( ekonomia , socjologia, nauki polityczne)
odnajdujemy tu założenia progresywizmu - uczeń w centrum, dostosowanie edukacji do realnych problemów społecznych, humanizm.
samowiedza ucznia, osobiste przemyślenia, świadomość duchowa są wprzęgnięte w realizacje projektów edukacyjnych
ważne jest dążenie do zapobiegania konfliktów - społeczno -politycznych, rasowych, ról płciowych itd.
Szkoła jako organizacja ucząca się
Autorzy myślenia o szkole jako organizacji uczącej się wskazują na możliwości transgresji - przekraczanie siebie, wychodzenie poza dotychczasowe granice działanie.
Uczenie się w organizacji i poprzez nią to suma indywidualnego i społecznego uczenia się, obejmująca zarówno uczniów jak i wszystkich dorosłych związanych z placówka - nauczycieli, personel administracyjny. Proces tean przebiega w trzech poziomach:
indywidualnym
zespołowym
organizacji
Zespołowe dążenie do doskonalenia oparte jest na wspólnym uczeniu się w działaniu.
W zespołowym doskonaleniu szkoły nauczyciele i uczniowie są partnerami.
4