§ 27 Umowy o świadczenie przez osobę trzecią lub na rzecz osoby trzeciej
Stosunek obligacyjny jest stosunkiem, który tworzy więź prawną tylko między dłużnikiem i wierzycielem. Jest rodzajem więzi prawnej o charakterze względnym (skutecznym tylko między stronami danego stosunku prawnego - inter partes). Wynika z tego, że strony umowy nie mogą nałożyć na inne osoby (które w umowie nie uczestniczą i nie wyraziły na to zgody) obowiązku świadczenia.
Umowa o świadczenie przez osobę trzecią
Może jednak istnieć sytuacja, w której w umowie zawarte zostanie przyrzeczenie, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie / spełni świadczenie. Osoba trzecia w takiej sytuacji nie jest zobowiązana, a ten, kto uzyskuje przyrzeczenie nie nabywa wobec osoby trzeciej żadnych uprawnień. Złożenie przyrzeczenia przez kontrahenta powoduje powstanie roszczenia wobec kontrahenta, który je składa, nie wobec osoby trzeciej. Zakres takiego roszczenia może mieć różny charakter (w zależności od tego, co zostało zawarte w przyrzeczeniu):
- dłużnik zobowiązuje się do dołożenia starań, żeby osoba trzecia zachowała się w określony sposób, nie ponosi jednak odpowiedzialności, że taki skutek nastąpi (dłużnik spełni swe zobowiązanie, gdy zrobi wszystko, aby osoba trzecia zachowała się w określony sposób)
- dłużnik gwarantuje, że osoba trzecia zobowiąże się wobec kontrahenta lub spełni na jego rzecz określone świadczenie (zobowiązanie uważa się za wykonane, gdy skutek zostanie osiągnięty).
KC mówi o sytuacji, gdy dłużnik daje gwarancję.
Art. 391 k.c. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od naprawienia szkody, spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba, że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia”.
Przyrzeczone świadczenie nie będzie mogło być np. spełnione przez dłużnika, gdy miało mieć charakter osobisty.
Przykład: B (przyrzekający, gwarant) był artystą rzeźbiarzem i zawarł z A ( beneficjent gwarancji) umowę, że jego znajomy C (osoba trzecia) - również rzeźbiarz - wykona dla A komplet rzeźbionych krzeseł. C odmówił spełnienia świadczenia. B jest odpowiedzialny wobec A za szkodę, którą ponosi A, przez to, że C nie spełnił świadczenia. B może zwolnić sie od odpowiedzialności, wykonują zamówienie krzesła, tym bardziej że w umowie nie zastrzeżono nic przeciwnego, a B ma potrzebne kwalifikacje do wykonania dzieła ( nie sprzeciwia sie temu właściwość zobowiązania).
Ale gdyby np. przyrzekł, że na imprezie zatańczy Kalisz i zaśpiewa Shazza, a tego by nie wykonali, sam nie mógłby spełnić tego świadczenia (sprzeciwia się to umowie i właściwości świadczenia)
Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia
Umowa między stronami może przewidywać, że osoba trzecia, która jest wierzycielem jednej ze stron umowy nie będzie dochodzić od dłużnika świadczenia. Umowa wiąże tylko strony umowy. Wierzyciel nie bierze w niej udziału, nie powoduje zmian w stosunku zobowiązaniowym między nim a dłużnikiem.
Art. 392 KC Jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.
Skutki takiej umowy mogą mieć następujący charakter:
- dłużnik może domagać się od swojego kontrahenta by podjęte zostały działania mające na celu uwolnienie go z obowiązku świadczenia ( na mocy art. 392 KC),
- jeśli zwolnienie z długu by nie nastąpiło, osoba trzecia (na mocy art. 392 KC) będzie zobowiązana do naprawienia wynikłej szkody.
W umowie tej występuje na przykład osoba, która jest dłużnikiem w istniejącym już wcześniej stosunku prawnym, a po drugiej stronie podmiot, który w tym stosunku nie uczestniczył. Wierzyciel nie uczestniczy w tej umowie i zachowuje swoją wierzytelność wobec dłużnika. Osoba trzecia ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec dłużnika.
Przykład: A i B zawarli umowę pożyczki w wysokości 20 000zł. B zawarł z C umowę o zwolnienie od obowiązku świadczenia. A zażądał od B zwrotu pożyczki. C ponosi wobec B odpowiedzialność odszkodowawczą za to że A zażądał zwrotu pożyczonej kwoty.
Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorem tertii)
Jedna ze stron zobowiązuje się wobec drugiej spełnić świadczenie na rzecz osoby trzeciej, która nie bierze udziału w umowie. Osoba trzecia ma odnieść jedynie korzyść, nie ma obowiązków.
Osoba trzecia może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia świadczenia - w imieniu własnym, ma charakter roszczenia.
Art. 393 KC 1 „Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia”
Wyjątkowo osoba trzecia może być obciążona obowiązkiem (wraz z uzyskaniem roszczenia o świadczenie) - umowy przewozu.
Problemy przy tego typu umowie:
- od jakiego momentu osoba trzecia nabywa roszczenia, gdy nie precyzuje tego ustawa ani umowa ? Od chwili zawarcia umowy, czy wyrażenia zgody na jej treść przez osobę trzecią ?
- ograniczenia co do odwołania (Art. 393§2 „Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać”),
- czy jest wyłączona możliwość domagania się świadczenia przez wierzyciela z pominięciem uprawnionego ? - jeśli osoba trzecia odmawia przyjęcia, wierzyciel może żądać spełnienia go do swoich rąk.
Dłużnik na mocy takiej umowy może bronić się zarzutami wynikającymi z treści umowy przeciwko wierzycielowi i osobie trzeciej (Art. 393 §3 „Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej”.)
Przykład: umowa ubezpieczenia, w której należność ma być wypłacona osobie trzeciej, umowa przesyłki kolejowej, lotniczej. Umowa przesyłki pocztowej. Dłużnik zamiast świadczyć wierzycielowi świadczy osobie trzeciej.
A jest winien C 1000 PLN. Następnie A sprzedaje B przedmiot za 1000 PLN i zastrzega w umowie, żeby B zapłacił cenę. Jeśli B wykona to świadczenie na rzecz C, spowoduje umorzenie własnego zobowiązania wobec A i wygaśnięcie długu A wobec C.