4. Odpowiedzialność majątkowa funkcjonariuszy Policji
W ustawie z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej i Urzędu Ochrony Państwa (Dz.U. Nr 53, póz. 548) zrezygnowano z administracyjnego trybu dochodzenia roszczeń od policjantów na rzecz postępowania przed sądami pracy bądź ubezpieczeń społecznych.
Zakres i zasady odpowiedzialności policjantów za szkody wyrządzone w mieniu Policji można podzielić na:
- zasady majątkowej odpowiedzialności policjantów za szkody wyrządzone w mieniu Policji, odnoszące się do ogółu policjantów,
- zasady majątkowej odpowiedzialności policjantów za szkody
wyrządzone w mieniu Policji powierzonym z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się, dotyczące wyłącznie tych policjantów, którym mienie zostało powierzone,
- zasady wspólnej odpowiedzialności majątkowej policjantów za mienie powierzone im łącznie, odnoszące się do grupy policjantów, którym mienie zostało powierzone w sposób szczególny, na podstawie umowy o wspólnej odpowiedzialności majątkowej.
Zgodnie z art. l ustawa przewiduje odpowiedzialność majątkowa za szkody wyrządzone w mieniu Skarbu Państwa, a znajdującym się w dyspozycji jednostki Policji. Szkoda musi powstać wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania Dbowiązków służbowych przez funkcjonariusza Policji.
4.1. Zasady odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy
Policjant, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków służbowych ze swej winy wyrządził szkodę w mieniu, Skarbu Państwa znajdującym się w dyspozycji jednostki Policji, ponosi odpowiedzialność:
- w granicach rzeczywistej straty i tylko
- za normalne następstwa działania łub zaniechania, z którego wynikła szkoda.
4.2. Przesłanki odpowiedzialności majątkowej policjantów za szkody
Do przesłanek odpowiedzialności majątkowej policjanta należy zaliczyć:
1. Wyrządzenie szkody w mieniu Policji.
2. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków służbowych.
3. Wina policjanta.
4. Związek przyczynowy pomiędzy działaniem lub zaniechaniem działania a wynikłą szkodą.
Dla powstania odpowiedzialności majątkowej funkcjonariusza niezbędne jest spełnienie łącznie wszystkich czterech przesłanek. Brak którejkolwiek z nich wyklucza odpowiedzialność policjanta.
ad. 1. Wyrządzenie szkody
Ustawa nie zawiera definicji szkody, w tym zakresie należy więc posiłkować się przepisami kodeksu cywilnego (taką możliwość daje art. 20 k.c.). Zgodnie z art. 361 § 2 k.c. szkoda obejmuje:
- stratę, czyli szkodę rzeczywistą (tj. różnicę pomiędzy aktualnym stanem majątkowym jednostki, a stanem jaki istniałby, gdyby nie dane zdarzenie wywołane przez policjanta np. równowartość zniszczonych lub utraconych składników mienia bądź koszt przywrócenia ich do stanu poprzedniego v. przypadku uszkodzenia), - utratę korzyści, jakich poszkodowany mógłby się spodziewać, gdyby mu szkody nie wyrządzono tj. utracone zyski. W tym jednak przypadku odpowiedzialność policjanta jest mało prawdopodobna, gdyż trudno wyobrazić sobie sytuację, w której Policja mogłaby spodziewać się zysków w postaci przysporzenia majątkowego.
W ustawie brak jest cen, według których należałoby obliczać wysokość szkody. Zgodnie z art. 363§2 k.c. należy stosować ceny jakie obowiązywały w. dniu ustalania odszkodowania, chyba ze szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen z danej chwili np. wysokość szkody oblicza się według cen faktycznie zapłaconych przez poszkodowaną jednostkę.
ad. 2. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków służbowych
Zgodnie z rotą ślubowania policjant jest zobowiązany do sumiennego i rzetelnego wykonywania obowiązków służbowych, przestrzegania prawa i dyscypliny służbowej, wykonywania rozkazów i poleceń przełożonych <t>ch zgodnych z prawem). Niewykonanie bądź nienależyte wykonanie obowiazkć^ służbowych może spowodować szkodę w mieniu Skarbu Państwa. W trakcie pełnienia obowiązków służbowych policjant może popełnić wykroczenie bądź przestępstwo, w którego następstwie zostanie wyrządzona szkoda u mieniu znajdującym się w dyspozycji Policji.
Naruszenie obowiązków służbowych przez policjanta, któremu w takiej sytuacji można przypisać winę, wiąże się jednocześnie z jego odpowiedzialnością dyscyplinarną. Brak jednak orzeczenia dyscyplinarnego nie może spowodować braku oceny wadliwości wykonania obowiązków służbowych, a tym samym zaniechaniem odpowiednich działań zmierzających do likwidacji szkody.
ad. 3. Wina
Wina jest personalną, zaadresowaną do konkretnej osoby, zarzucalnością popełnionego czynu. Są dwie zasadnicze formy winy: umyślna i nieumyślna.
Treścią winy umyślnej jest zamiar popełnienia czynu zabronionego, który może występować w dwóch postaciach: w zamiarze bezpośrednim (sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić) i zamiaru ewentualnego (zwanego również wynikowym). Zamiar taki polega na tym, ze sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość jego popełnienia i na nią się godzi.
Wina nieumyślna polega na: lekkomyślności i niedbalstwu. W pierwszym przypadku policjant zdaje sobie sprawę z możliwości wyrządzenia szkody, lecz bezpodstawnie przypuszcza, ze jej uniknie. W drugim natomiast - nie przewiduje możliwości powstania szkody, chociaż może i powinien.
Określenie winy ma istotne znaczenie, gdyż decyduje o zakresie odpowiedzialności sprawcy.
Ustawa przewiduje odpowiedzialność za szkody wyrządzone zarówno z winy nieumyślnej jak i umyślnej.
ad. 4. Związek przyczynowy
Przesłanka ta została zawarta w treści artykułu 2 ustawy. Funkcjonariusz, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków służbowych, ze swej winy wyrządził szkodę w mieniu Skarbu Państwa, ponosi odpowiedzialność majątkową w granicach rzeczywistej straty i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.
Ustalenie co jest normalnym następstwem zachowania się policjanta w rzeczywistości może powodować trudności. Policjant nie podlega odpowiedzialności za skutek, który nie pozostaje w związku przyczynowym. Musi zaistnieć takie powiązanie zdarzeń, w którym jedno wynika z drugiego.
Należy przyjąć istnienie związku przyczynowego tylko wtedy, gdy skutek jest przeciętnym, normalnym następstwem rozpatrywanego czynu. Jeżeli zaś skutek jest następstwem nietypowej przyczyny to wówczas nie ma związku przyczynowego między zdarzeniem a skutkiem. Przeciętny (zwyczajny) charakter przyczynowości ustala się na podstawie obserwacji życia.
Prawidłowe ustalenie związku przyczynowego ma doniosłe znaczenie w każdej sprawie o ustalenie szkody. Zagadnienie to jest bardzo skomplikowane, gdyż z reguły żaden skutek nie następuje z powodu działania jednej, określonej przyczyny. Jest on natomiast wynikiem wielości innych faktów.
Teorie istniejące w prawie cywilnym nie wprowadzają zróżnicowania poszczególnych przyczyn (skutków). Nie wartościują ich. Za przyczynę szkody przyjmują każde zdarzenie, choćby na pozór drugorzędne, jeżeli brak tego zdarzenia przeszkodziłby powstaniu szkody.
4.3. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone z winy nieumyślnej
Przepis art. 6 ustawy normuje odpowiedzialność funkcjonariusza za szkodę wyrządzoną nieumyślnie. W takiej sytuacji funkcjonariusz jest zobowiązany do zapłaty odszkodowania w wysokości wyrządzonej szkody, jednak odszkodowanie nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego uposażenia przysługującego policjantowi. Obliczając uposażenie bierze się pod uwagę uposażenie zasadnicze oraz dodatki o charakterze stałym należne funkcjonariuszowi w dniu wyrządzenia szkody. Od pełnej kwoty odlicza się składki na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. l ust. 2 pkt 2 ustawy).
W sytuacji, gdy szkoda została wyrządzona przez kilku funkcjonariuszy. każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody. Odpowiedzialność ta zaiezy stopnia przyczynienia się do szkody i stopnia zawinienia.
Jeżeli nie można ustalić stopnia winy i przyczynienia się każdego ze sprawców do powstania szkody, wówczas następuje obciążenie odpowiedzialnością za szkodę każdego z funkcjonariuszy w równych częściach (art. 5 ustawy).
Ustawodawca przewidział również możliwość naprawienia szkody wyrządzonej nieumyślnie na podstawie ugody pomiędzy właściwym organem, a policjantem odpowiedzialnym za szkodę. Ustawa nie zawiera żadnych ograniczeń dotyczących obniżenia odszkodowania. Wskazuje tylko, iż w takiej sytuacji należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, a w szczególności stopień winy funkcjonariusza i jego stosunek do obowiązków służbowych (art. 7 ustawy).
4.4. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone z winy umyślnej
Jeżeli funkcjonariusz umyślnie wyrządził szkodę, jest on zobowiązany ją naprawić w pełnej wysokości (art. 8 ustawy).
Najczęściej do takich szkód dochodzi, gdy funkcjonariusz jest w stanie nietrzeźwości. Gdy w takiej sytuacji dochodzi do uszkodzenia bądź zniszczenia np. pojazdu służbowego, nie ma wątpliwości, co do winy sprawcy zdarzenia.
Ustawa nie normuje przypadków umyślnego wyrządzenia szkody przez kilku funkcjonariuszy. W takiej sytuacji należy na podstawie artykułu 441 k.c. zastosować odpowiedzialność solidarną. Jednostka poszkodowana ma możliwość wyboru osoby, czy osób, od których będzie dochodziła odszkodowania.
W sytuacji, gdy funkcjonariusz wyrządził szkodę umyślnie, ustawodawca nie przewiduje możliwości zawarcia ugody i obniżenia odszkodowania. Nie wyłącza to jednak możliwości zawarcia z nim ugody co do sposobu i terminu spłaty odszkodowania (art. 13 ust. l ustawy).
4.5. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność majątkową za szkodę
Przepis art. 4 ustawy określa sytuacje, w których policjant nie ponosi odpowiedzialności majątkowej za szkodę:
- w takim zakresie, w jakim organ lub jednostka dysponująca mieniem, albo inna osoba przyczyniły się do powstania szkody lub jej zwiększenia.
- wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.
Jeżeli do powstania lub zwiększenia szkody przyczyni! się sam pracodawca iup inna osoba, to policjant jest zwolniony z odpowiedzialności (w zależności od sytuacji), bądź za całą bądź za część szkody.
Kwestia udowodnienia, że do powstania lub zwiększenia szkody prz\cz>Tiii s;e pracodawca lub inne osoby, spoczywa na policjancie. Jednak zgodnie z treścią art. 5 ustawy najpierw pracodawca zobowiązany jest do wykazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność funkcjonariusza oraz wysokość wyrządzone; szkody.
W treści art. 4 pkt. 2 znajduje się pojęcie .. działania w granicach dopuszczalnego ryzyka", które nie zostało zdefiniowane. Takie działanie naiez> jednak brać pod uwagę tylko wtedy, gdy zachowanie policjanta zmierza ku temu b> ewentualna szkoda, która miałaby nastąpić, a której policjant uniknął poprzez działanie bądź zaniechanie, była większa niż ta, która powstała w rzecz} -\vistosc i. Dopuszczalne ryzyko to takie, które pracownik podejmuje w trakcie wykonywania powierzonych zadań, opierając się przy tym na doświadczeniu zarówno życiowym jak i zawodowym, przy uwzględnieniu aktualnego stanu wiedzy w danei dziedzinie Kwestię ryzyka należy rozważać tylko w sytuacji, gdy pracownikowi nie można przypisać szkody.
Działanie policjanta podejmowane w stanie wyższej konieczności (np. art. 42-i-k. c.) wyłącza bezprawność czynu, oczywiście przy równoczesnym wy stąpień ;u określonych warunków:
niebezpieczeństwa nie wywołał sam policjant,
niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec,
ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone.
4.6. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobie trzeciej przez policjanta
Zgodnie z art. 9 ustawy, w razie wyrządzenia szkody osobie trzeciej przez funkcjonariusza wykonującego obowiązki służbowe, obowiązany do naprawienia szkody, na zasadach określonych przepisami Kodeksu cywilnego, jest Skarb Państwa, który jest reprezentowany przez Komendanta Wojewódzkiego Policji jednostki, w której funkcjonariusz pełnił służbę w chwili popełnienia szkody.
Zasady tej odpowiedzialności zostały określone w przepisach art. 417 - 421 k.c.
Muszą jednak zaistnieć następujące przesłanki:
• bezprawność działania lub zaniechania funkcjonariusza,
• wyrządzenie szkody przez funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności,
• wina policjanta,
• normalny związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem
funkcjonariusza a wyrządzoną szkodą.
Przepis art. 9 ustawy zapewnia osobie trzeciej pełne odszkodowanie na zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym. Nie zwalnia więc od powyższej odpowiedzialności niemożność ustalenia sprawcy szkody. Wystarczy udowodnienie faktu, iż winę ponosi jeden z członków określonej grupy funkcjonariuszy.
Nie ma również znaczenia fakt, czy w grę wchodzi wina umyślna czy też nieumyślna.
Dla przyjęcia odpowiedzialności z art. 417 § l k.c. istotne znaczenie ma fakt, że szkoda powstała przy wykonywaniu przez policjanta powierzonej mu czynności.
Powierzenie wykonania czynności może wynikać z polecenia wykonania danej czynności, z rodzaju zajmowanego stanowiska, czy pełnionej funkcji. Biorąc pod uwagę charakter pracy funkcjonariusza Policji fakt, iż nie pełni on formalnie służby nie świadczy o tym, że nie podejmuje się on wykonywania powierzonej czynności (np. w czasie wolnym od służby podejmuje interwencję).
W treści przepisu art. 9 § 2 ustawy zawarte jest tzw. roszczenie regresowe. Powstaje one z chwilą zaspokojenia przez jednostkę reprezentująca Skarb Państwa roszczeń osoby pokrzywdzonej. Policjant ponosi odpowiedzialność przewidziana v. przepisach ustawy wobec Skarbu Państwa, który naprawił szkodę.
Dla bytu odpowiedzialności Skarbu Państwa nie ma znaczenia stopień zawinienia policjanta. Jednak fakt ten jest istotny dla istnienia regresowej odpowiedzialności.
W sytuacji, gdy szkoda spowodowana została przez policjanta nieumyślnie. wtedy odszkodowanie nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego uposażenia przysługującego w dniu wyrządzenia szkody. I w tym przypadku można skorzystać z dobrodziejstwa art. 7 ustawy (ugoda).
W przypadku zaistnienia umyślności policjant ponosi odpowiedzialność regresową w pełnej wysokości.
Na uwagę zasługuje odpowiedzialność Skarbu Państwa wynikająca z treść; przepisu art. 419 k.c., a oparta na zasadach współżycia społecznego. W takiej sytuacji najczęściej brak jest jednego elementu odpowiedzialności Skarbu Państwa, a mianowicie winy policjanta.
Jeżeli poszkodowany:
• doznał uszkodzenia ciała lub zdrowia,
• utracił żywiciela,
• a z okoliczności, zwłaszcza ze względu na niezdolność do pracy, albo ciężkie położenie materialne wynika, ze wymagają tego zasady współżycia społecznego, może on żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody.
W takiej sytuacji brakuje jednak podstaw do dochodzenia od policjanta w drodze regresu odszkodowania wypłaconego przez Skarb Państwa. Szkoda taka winna być traktowana jako szkoda spowodowana działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka (art. 4 pkt. 2 ustawy).
4.7. Odpowiedzialność policjantów za szkody wyrządzone w mieniu powierzonym
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, w Rozporządzeniu z dnia 6 marca 2000r. (Dz.U. Nr 20, póz. 250), określił zasady i tryb powierzania mienia funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej.
Zgodnie z § l rozporządzenia, policjantowi mogą być powierzone z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się:
- środki pieniężne,
- papiery wartościowe,
- przedmioty uzbrojenia,
- sprzęt techniczny,
- inne mienie niezbędne do wykonywania zadań służbowych. Powierzenie mienia następuje na podstawie decyzji kierownika jednostki organizacyjnej, będącego dysponentem tego mienia, za pokwitowaniem w sposób określony w przepisach regulujących zasady gospodarowania mieniem określonego rodzaju.
Zgodnie z treścią art. 10 ustawy funkcjonariusz odpowiada w pełnej wysokości za szkodę w mieniu powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się.
Funkcjonariusz może uwolnić się od odpowiedzialności za szkodę w mieniu powierzonym, jeżeli wykaże, że powstała ona z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek nie zapewnienia przez właściwą jednostkę organizacyjną warunków umożliwiających prawidłowe zabezpieczenie powierzonego mienia.
Do przyczyn zachodzących po stronie jednostki, które mogą mieć wpływ na powstanie szkody można zaliczyć:
- złe warunki lokalowe,
- brak odpowiedniego zabezpieczenia,
- brak reakcji na wcześniej zgłaszane trudności oraz usterki organizacyjne.
- brak odpowiednich kwalifikacji u danego policjanta itd.
Zgodnie z art. 12 ustawa daje możliwość zastosowania wyłączenia albo ograniczenia odpowiedzialności policjanta zgodnie z art. 4 ustawy bądź zastosowania ugody., jeżeli oczywiście szkoda została wyrządzona z winy nieumyślnej.
Należy zaakcentować tu fakt, iż aby mówić o pełnej odpowiedzialności za szkodę w mieniu powierzonym, musi nastąpić prawidłowe powierzenie mienia : powstanie szkody polegającej na nie zwróceniu powierzonego mienia bądź niemożność wyliczenia się z niego. Wykazanie tych przesłanek ciąży na kierowniku jednostki, który powierzył mienie funkcjonariuszowi Policji.
Jeżeli mienie zostało powierzone wadliwie policjant może odpowiadać na zasadach ogólnych tj. w ograniczonym zakresie.
Również na ogólnych zasadach będzie odpowiadał policjant, który uszkodził powierzone mu mienie, jeżeli wykaże, że szkodę wyrządził nieumyślnie.
Art. 11 ustawy przewiduje wspólną odpowiedzialność majątkowa policjantów za mienie powierzone im łącznie. Podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o wspólnej odpowiedzialności majątkowej, zawarta pod rygorem nieważności, na piśmie przez policjantów z kierownikiem jednostki organizacyjnej, w której dyspozycji znajduje się powierzone mienie.
Funkcjonariusze, którzy ponoszą wspólną odpowiedzialność majątkową mogą odpowiadać:
- bądź w częściach określonych w umowie,
- jeżeli umowa nie określa tych części - w częściach równych.
Jeżeli zostanie ustalone, że szkoda w całości albo w części została spowodowana przez niektórych funkcjonariuszy, za całość szkody albo za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody.
Ustawodawca przyjął, że do odpowiedzialności wspólnej zastosowanie ma art. 10 ustawy. Oznacza to, iż w takim przypadku odpowiadają oni w pełnej wysokości.
Ale i tak samo w przypadku nieumyślności zastosowanie mają odpowiednio przepisy art. 4 i 7 ustawy (tj. wyłączenie bądź ograniczenie odpowiedzialności, ugoda).
4.8. Przedawnienie roszczeń
W zakresie przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody przez funkcjonariusza, ustawa odsyła do działu XIV kodeksu pracy, z zastrzeżeniem jednak, iż w razie wyrządzenia szkody osobie trzeciej, terminy przedawnienia liczą się od zaspokojenia roszczenia tej osoby.^
Zgodnie z treścią art. 291 § 2 k.p. roszczenie osoby poszkodowanej o naprawienie szkody wyrządzonej przez policjanta wskutek nienależytego wykonania bądź niewykonania obowiązków służbowych, ulegają przedawnieniu z upływem l roku od dnia, w którym pracodawca (tj. kierownik jednostki) dowiedział się o szkodzie, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia.
Jeżeli jednak szkoda została wyrządzona umyślnie, to do przedawnienia roszczeń stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.
Zgodnie więc z art. 442 § l k.c. roszczenie ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Zawsze jednak roszczenie przedawnia się z upływem 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
Jeżeli szkoda jest wynikiem zbrodni lub występku, w takim przypadku roszczenie na naprawienie szkody przedawnia się z upływem 10 lat od popełnienia
21 Ustawa z dnia 26 06.1974r, Kodeks pracy, tekst jednolity z 1988r. Dz.U. Nr 21, póz. 94 zpóźn.zm. przestępstwa bez "AZ£:edu na to. kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej cc jej naprawienia (art. 442 § 2 k.c.).
Również 10-iei-.i termin przedawnienia ma zastosowanie w przypadkach. Gdy roszczenie poszkodowanego zostało stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub ugodą sądowa. Bieg tego terminu przedawnienia liczy się od dr. i a uprawomocnienia się orzeczenia lub od dnia zawarcia ugody (art. 291 § 5 k.p.,;. Bieg terminów przedawnienia przerywa się:
- przez uznanie roszczenia przez sprawcę szkody (art. 123 § l k.c.).
- przez każdą czynność przed sądem bądź innym organem powołanym do rozpoznawania spraw o roszczenia, dokonaną w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.
Wszelkie spory dotyczące odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy zostały przekazane do rozpoznania sądom pracy oraz sadom pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 15 ustawy).
Rozstrzyganie ich odbywa się na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego z zakresu prawa pracy (art. 459 - 477 k.p.c.).
W pierwszej instancji sprawy rozstrzygają sądy rejonowe, w drugiej zaś sądy okręgowe. Jeżeli wartość przedmiotu sporu przekracza 15.000 złotych, to w pierwszej instancji sprawę rozpoznają sądy okręgowe, a w drugiej - sąd apelac\ jn\.
Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. Od wyroku lub postanowienia wydanego przez sąd drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie strona może wnieść kasacje do Sądu Najwyższego (z zachowaniem wymogów art. 393 k.p.c.) Jedna z zasad przed sądami pracy jest zasada bezpłatności postępowania, przewidująca iż postępowanie w sprawach o roszczenia pracownika ze stosunku pracy jest wolne od opłat sądowych (art. 263 § l k.p. i art. 463 §1 k.p.c.j.
W postępowaniu przed sądem pracy nie obowiązuje przymus adwokacki, może więc pracownika reprezentować np. przedstawiciel związków zawodowych lub jego kolega (art. 465 § l k.p.c.)