Metodologia- nauka o metodach naukowych;
Metoda- sposób postępowania lub sposób wykonywania czegoś; powtarzalny zespół czynności, które są niezbędne do osiągnięcia jakiegoś celu; metoda to najkrótsza droga do celu;
Technika= metoda+ sposoby+ środki.
Podział:
a/ ogólna: bada procedury badawcze, abstrahując od zastosowań tych badań;
b/ szczegółowe: jest to wiele metodologii poszczególnych nauk.
Rodzaj metodologii:
a) metodologia opisowa: jakie stosuje się faktycznie metody
b)metodologia normatywna: jakie należy stosować metody.
Synonimy: metoda, algorytm, procedura badawcza.
Rola metodologii: badacze wymyślają metody badań; ocenia procedury badawcze;
Wiedza: pewien stan poznania mniej lub więcej zintegrowany, zbiór danych nie stanowi jeszcze wiedzy, trzeba bowiem to zinterpretować.
Źródło wiedzy:
a) racjonalne: wiedza, którą zdobywamy na podstawie sondażów, opinii, ankiety i na drodze rozumowej;
b) irracjonalne: nie mają racji przyjęcia.
Sposób zdobywania wiedzy:
a) planowa: systematycznie np. szkoła;
b) nieplanowa: niesystematyczna np. wiedza przez całe życie.
Przedmiot wiedzy:
a) ogólna: wieloaspektowa;
b) specjalistyczna: jednoaspektowa.
Cel wiedzy:
a) teoretyczna- wyjaśnianie jak się rzeczy mają np. dlaczego świeci słońce;
b) praktyczna: co zrobić, żeby takie i takie rzeczy zaistniały.
Typy wiedzy:
a) potoczna: ma elementy irracjonalne; niesystematyczna; którą zdobywa się przez całe życie; wiedza ogólna;
b) naukowa: ma elementy racjonalne; jest systematyczna np. szkoła; wiedza specjalistyczna; jednoaspektowa;
c) mądrościowa: program wiedzy nastawiony jest na wiedzę naukową; powinna być racjonalna; powinna ostatecznie wyjaśniać; jest to wiedza teoretyczna i praktyczna; mówi jak żyć; działać-to jest cel tej wiedzy.
Kryteria wiedzy naukowej: zespół sądów które są logicznie powiązane ze sobą, zaspokaja potrzeby poznawcze, jest intersubiektywnie komunikowana, intersubiektywnie sprawdzona- każdy człowiek może sam dojść do tej wiedzy.
Funkcje wiedzy naukowej: światopoglądowa; kulturotwórcza, ekonomiczna, technologiczna, wychowawcza, poznawcza.
Nauka: znaczenie
a) funkcjonalne: zorganizowany proces poznawczy prowadzący do konstruowania teorii naukowej,
b) przedmiotowe: zespół teorii dotyczących określonej dziedziny rzeczywistości;
c) podmiotowe: umiejętność prowadzenia badań naukowych,
d) socjologiczne: dziedzina kultury obejmująca osoby, instytucje, prowadząca badania naukowe.
Naukę można scharakteryzować przez podanie:
a) przedmiotu badań: materialny (to, co należy do zbioru obiektów badanych), formalny (aspekt tych obiektów, które badamy;
b) cel badań: przedmiotowy (uzyskanie wartościowego poznania); podmiotowy (motywy uprawiania nauki np. wynagrodzenie), usługowy (co, to wartościowe poznanie może wnieść do życia lub nauki),
c) metody badawcze: monizm (bada wszystko tą samą metodą); pluralizm (dostosowanie metody do przedmiotu);
d) klasyfikacja nauk wg Kamińskiego: Nauka: źródła wiedzy: teologia (objawienie); wiedza przyrodzona (zmysł, rozum); stopień uzasadnienia twierdzeń: filozofia (ostateczne uzasadnienie), nauki szczegółowe (nie uzasadnione, nie wyjaśniające); przedmiot badań: nauki szczegółowe: realne (badają nie samą strukturę a to, co stanowi tę strukturę); formalne (badają samą strukturę); przedmiot i metodę badań: realne: przyrodnicze (przyroda ożywiona i nieożywiona), humanistyczne (człowiek społeczny i jego wytwory); cel wiedzy: nomologiczne (dążą do ujęcia pewnych praw ogólnych); nomologiczne (dążą do ujęcia pewnych praw ogólnych); idiograficzne (opisowe, wierny opis przedmiotu); metody badań: ilościowe (nie są wartościowane); jakościowe (są wartościowane).
Czynności wielotwórcze: wszystkie czynności świadome, myślowe, wyrażone w pewnym systemie znaków w wyniku których uzyskujemy bezpośrednio lub pośrednio wiedzę o danej dziedzinie przedmiotów.
Podział czynników: wstępne (ustanawiają warunki uznawania zdań i rozbudowują język; czynności wstępne to: porządkowanie, podział logiczny (klasyfikacja, typologia), definiowanie (operacjonalizacja pojęć); poznawcze (konstytuują teorię, tworzą ją; czynności poznawcze to: rozumowanie, wnioskowanie, uzasadnianie (dowodzenie), sprawdzanie, wyjaśnianie).
Język: nie ma jednej definicji języka; różne nauki badają język i do dziś nie znamy języka. Każda z dziedzin nauki ma inny, specyficzny dla siebie język. Język to: system znaków formalnych wraz ze zbiorem składania i używania tych znaków (zbiór to słownik i gramatyka).
Podział języków ze względu na sposób tworzenia języka: naturalne (etniczne- geneza nie znana); sztuczne (esperanto-geneza znana); mieszane (język matematyki).
Funkcje języka: deskryptywna (opisowa); instrumentalna; komunikatywna; ewokatywna (wywoływanie przeżyć); ekspresywna (ujawnianie przeżyć); impresywna (nakłanianie do działania); argumentatywna (przekonywanie); performatywna (stwarzanie pewnego stanu rzeczy np. skazuję cię); wartościująca (ocena faktów); integracyjna (tworzenie); interrogacyjna (stawia pytania).
Do dyskursu naukowego należą funkcję: I- deskryptywna, komunikatywna; II- performatywna, wartościująca; III- interrogacyjna.
Zakres: denotacje- zbiór przedmiotów oznaczonych przez dane znaczenie np. stół.
Znaczenie: treść przedmiotu ujęta poznawczo;
Podział logiczny: klasyfikacja+porządkowanie= operacje wykonywane na pojęciach; zakres+ znaczenie= definicja. Porządkowanie: przedmiotów pewnego zbioru jest fizycznym lub myślowym ustawieniem jego elementów przy którym każdy z tych elementów otrzymuje odpowiednie miejsce w stosunku do innych przedmiotów tego zbioru. Relacja porządkująca- cel: niesymetryczna (tylko x-y, a nie y-x, jednostronne); przechodnia (x i y, y i z to pomiędzy x i z też); spójność (relacja zachodzi między x i y).
Podział logiczny: operacja wykonywana na zakresach; pojęcia „a” to zbiór pojęć podrzędnych względem „a”, które są wzajemnie rozłączne, a suma ich zakresów jest identyczna z zakresem pojęcia dzielonego. Zasady podziału: musi być kryterium, wyczerpujący, rozłączny, naturalny.
Rodzaje podziału: dychotomiczny (1 z członów podziału powstaje z pojęcia dzielonego przez dołączenie jakieś cechy, a drugi przez dołączenie negacji tej cechy); wieloczłonowy (człon powstaje z treści pojęcia dzielonego przez dołączenie do niego różnych odmian cechy będącej kryterium podziału); zwielokrotniony (podział przez skrzyżowanie ze sobą dwóch podziałów przeprowadzonych wedle innej zasady); klasyfikacja (podział wielostopniowy, który powstaje przez sukcesywne wprowadzanie nowych zasad podziału dla członów wcześniejszych podziałów); typologia (jest to porządkowanie, które posługuje się pojęciem typu idealnego, albo empirycznego polegająca na grupowaniu przedmiotu na zasadzie ich podobieństwa do tego przedmiotu wzorcowego zwanego typem np. temperament: sangwinik, choleryk-to są typy; jest to operacja wykonywana na treściach związanych ze znaczeniem, a nie z zakresem); definicja (krótkie określenie czegoś; obejmuje wszystkie sposoby definiowania; definicja {wyjaśnienie} jest poważniejsza od eksplikacji {objaśnienia}; nie jest opisem; może być definiowane wszystko).
Definicje: werbalne (nominalne i realne); deiktyczne (nie werbalne).
Rola definicji w budowie języka: sprawozdawcza (zdaje sprawozdanie z dotychczasowego użycia wyrażenia pokazuje znane znaczenia); projektująca (projektuje znaczenie wyrażenia, wprowadza nowe wyrażenia, nadaje nowe znaczenie); regulująca (jest to definicja pośrednia pomiędzy definicjami sprawozdawczymi a projektującymi; bierze pod uwagę dotychczasowe znaczenia danego wyrażenia, ale je uściśla i reguluje, definicje te rozbudowują język).
Podział definicji ze względu na budowę: równościowe ( L=P; L-pojęcie definiowane, =-łącznik; P-człon definiujący np. człowiek- jest to stworzenie dwunożne, nie opierzone); nierównościowe (L=P, można zastąpić lewą stronę prawą i prawą stronę lewą (zamiennie), pełnią role taką, że określają wyrażenie. Podział na: indukcyjne- rekurekcyjne, nieprzekładalne; pseudodefinicje- definicje przez abstrakcje, postulaty cząstkowe, znaczeniowe). Definicje normalne (klasyczne): kontekstowe (w członie definicji są inne człony niż definicje- uwikłana); niekontekstowe (jeżeli w członie definicji jest tylko wyposażenie definiowane- proste). Zbiór definicji klasycznych: człon definiowany może być różny; odmiana definicji normalnych- przez podanie najbliższego rodzaju i różnicy gatunkowej; ten rodzaj definicji ujmuję istotę rzeczy; istota rzeczy to, to bez czego dana rzecz będzie tym, czym jest. Definicja klasyczna: jest stosunkowo często używana.
Błędy definicji klasycznej:
a) nieadekwatność definicji: jest za szeroka-definiuje więcej obiektów; jest za wąska- nie definiuje całego zbioru tylko część; jest za szeroka i za wąska- nie definiuje całego zbioru tylko część np. wąska i szeroka krzyżują się;
b)idem per idem: to samo przez to samo, w członie definiującym występuje wyrażenie definiowane lub takie do zdefiniowania, gdzie potrzebne jest wyrażenie do zdefiniowania;
c)błędne koło: w członie definiującym nie powinny się znajdować cechy negatywne np. ab, bc, cd, da;
d) ignotum per ignotum: nieznane przez nieznane- w członie definiującym używa się wyrażeń niezrozumiałych dla odbiorcy definicji;
e) cząstkowe: podaje tylko część znaczenia; podaje się warunek dostateczny (np.; jeżeli x się śmieje to x jest człowiekiem); podaje warunek konieczny i dostateczny (np.; jeżeli x jest człowiekiem to x się śmieje); podaje tylko warunek konieczny;
Rozumowanie:
a)wnioskowanie: dedukcyjne (z przyczyn do skutku); odkrywcze; progresywne;
b) dowodzenie: dedukcyjne; uzasadniające; regresywne;
c) sprawdzanie: redukcyjne (ze skutków do przyczyn); progresywne; uzasadniające;
d)wyjaśnianie: redukcyjne; regresywne; odkrywcze.
Czynności wiedzotwórcze:
Wnioskowanie indukcyjne: indukcja zupełna (na podstawie wszystkich przypadków dochodzą do wprowadzenia ogólnego zdania); indukcja niezupełna (na podstawie kilku przypadków dochodzą do pewnego ogólnego stwierdzenia wszystkich przypadków.
Wnioskowanie niezawodne: doprowadza do pewnego wniosku np.; spis powszechny.
Wnioskowanie nie niezawodne: w niektórych przypadkach w prawdy prawda, a niekiedy z prawdy fałsz np.; wniosek przynajmniej wysoce prawdopodobny.
Wnioskowanie statystyczne (niezupełne): wyciąganie wniosków z określonym prawdopodobieństwem; rodzaj odrzucenia hipotezy, mimo że prawdziwa; rodzaj przyjęcia hipotezy mimo, że fałszywa od 0,1 do 1.
Statystyka opisowa: dotyczy podzbioru badanej zbiorowości;
Statystyka matematyczna: dotyczy wnioskowania z próby na cała populację z wykorzystaniem prawdopodobieństwa.
Indukcja eliminacyjna: związane z eksperymentami; logiczna; podbudowa przeprowadzonych eksperymentów; które dążą do powiązania związków przyczynowo- skutkowych (Hume; kanony Milla- kanon reszt); wymaga spełnienia wielu warunków; same kanony gwarantują niezawodność, ale nie gwarantują skutku;
Wnioskowanie przez analogię: od szczegółu do szczegółu); podstawą jest podobieństwo pomiędzy obiektami, wnioskowanie niezawodne czyli może być prawdziwe lub fałszywe, stosuje się jako kontekst odkrycia, do odkryć a nie do uzasadniania;
Rozumowanie: aby ustalić pewne związki, utworzyć teorię naukową;
Teoria naukowa: Arystoteles- poznanie pewne; dokse- poznanie prawdopodobne; to co pewne jest niezmienne; opinie- są zmienne w czasie,
Teoria: zespół zdań powiązanych związkami logicznymi i rzeczowymi, dotyczącymi pewnej jednolitej dziedziny przedmiotów i spełniające pewne kryteria pragmatyczne np. teoria względności;
Teoria empiryczna: mamy dwa komponenty: empiryczne (bazowy); teoretyczny;
Teoria werystyczna: daje dokładny obraz rzeczywistości badanej (mogą przewidywać zjawiska);
Teoria idealizacyjna: daje uproszczony obraz rzeczywistości badanej; przewiduje zjawiska, ale z określoną dokładnością;
Teoria heurystyczna: pozwala mieć lepszy wgląd, ale nie możemy przewidywać przyszłych zjawisk, łatwiej za to możemy ją zrozumieć; Teoria pedagogiczna: zbiór powiązanych ze sobą zdań logicznie, pragmatycznie i dążący do pewnej dziedziny związanych z wychowaniem, kształceniem i nauczaniem;
Typy teorii:
a) filozoficzna: na podstawie ogólnych założeń drogą dedukcyjną wyprowadza się pewne wnioski np. esencjalizm;
b) generalizująca: pozwalające przewidywać pewne zjawiska i wyjaśniające mechanizmy zachowania się człowieka w kontekście wychowania; kształcenia i nauczani;
c) prakseologiczna: mają na celu przewidywania zachowania w aspekcie wychowania, kształcenia i nauczania.
Funkcje teorii pedagogicznych:
a)generalizująca: odpowiednie usystematyzowanie i połączenie wchodzących w ich skład twierdzeń w spójną, logiczną całość, wyraża się w modelach np.; wychowania;
b)komunikatywna: dostarczanie ważnych informacji o interesującym nas przedmiocie badań w języku intersubiektywnie komunikowalnym; powinny być terminy jednoznaczne, o tym samym znaczeniu, jasne, identyfikowane z desygnatem; wyraźne, określające wyraźnie swój zakres;
c)praktyczna: użyteczność twierdzeń w teorii i w praktyce wychowawczej;
d)predyktywna: przewidywanie różnego rodzaju zachowań lub postaw związanych z procesem wychowania, nauczania;
e)heurystyczna: umożliwienie podania wnikliwej analizie sformułowanych wcześniej problemów badawczych i hipotez roboczych albo formułowanie nowych problemów roboczych i hipotez roboczych;
W jakiej postacie występują te teorie:
a)definicji;
b)praw naukowych: powinny być zdania w sensie logicznym, prawdziwym, zgodne z faktami, które opisuje; powinno to być zdanie ogólne o charakterze implikacyjnym (jeżeli to); powinien być kwantyfikator ogólny, zmienne, które występują powinny mieć nieograniczony zakres; powinny ujmować niezależną prawidłowość; odzwierciedlać prawidłowości konieczne, powinny stanowić schematyczny lub abstrakcyjny sposób ujęcia rzeczywistości, to syntetyczne twierdzenie, ogólne opisujące jakiś wewnętrzny i konieczny związek między zjawiskami, mają charakter statystyczny;
c)uogólnieniach i prawidłowościach: ma ograniczony zakres; ma pewne wyjątki odbiegające od prawidłowości, przewiduje zjawiska przeszłe, a trudno przewiduje przyszłe ;
d)obserwacji: jednostkowe; są sprawozdaniem z obserwacji, pomiaru lub eksperymentu.
Strategie badawcze (jak dochodzić do tworzenia teorii):
a)indukcyjne: (Bacon, Mill); obserwowanie i rejestrowanie faktów, wyprowadzenie z obserwacji hipotez w formie uogólnień, stopniowe uogólnianie obserwacji; wyprowadzenie z hipotez wniosków jako rodzaj prognoz, sprawdzanie hipotez za pomocą prognoz; założenia indukcjonizmu: uznaję metodę indukcjonizmu uogólnieniom faktów za główną metodę nauk empirycznych, kładzie nacisk na formułowanie twierdzeń dotyczących obserwacji, uznaje twierdzenia obserwacyjne na niezawodne, sprawdzanie nastawione jest na konfirmację tych uogólnień, podkreśla kumulatywny i ewolucyjny charakter rozwoju wiedzy naukowej;
b)hipotetyczno-dedukcyjne: (Einstein, Jevans, Popper); stawianie hipotez, obserwowanie i rejestrowanie faktów, stawianie śmiałych hipotez, które nie jest rezultatem tylko gromadzonych obserwacji ale i doświadczenia autora, wyprowadzenie z hipotez wniosków jako prognoz, sprawdzanie hipotez za pomocą prognoz; jest to podejście nastawione na obalenie i falsyfikację badań; założenia hipotetyczno-dedukcyjne: uznaje metodę stwierdzania hipotez i ich sprawdzanie (falsyfikację) za główne metody nauk empirycznych; kładzie naciska na formułowanie twierdzeń dotyczących zjawisk jeszcze nie obserwowanych; uznaje twierdzenia za niezawodne; sprawdzanie nastawione jest na falsyfikację hipotez; podkreśla charakter skokowy (rewolucyjny) w rozwoju wiedzy naukowej;
Badania ilościowe: dane wyrażają się w liczbach;
a)statystyka: dyscyplina naukowa i jest narzędziem badań- metoda statystyczna;
b)przedmiot badań statystycznych: to zjawiska masowe o charakterze społecznym, technicznym i kulturowym;
c)działy statystyki: opisowa i matematyczna;
d)populacja generalna: zbiorowość statystyczna, inaczej zbiór jednorodnych jednostek objętych badaniem statystycznym np. zbiór studentów w Bydgoszczy;
e)jednostka statystyczna: np. student;
f)próba: dobrana w sposób losowy lub celowy grupa jednostek statystycznych z populacji podlegająca bezpośredniemu badaniu;
g)cechy statystyczne: własności charakteryzujące jednostki badanej zbiorowości np. wzrost, waga, kolor oczu, cechy mogą być stałe- wspólne dla wszystkich np., studiują pedagogikę, lub zmienne- różnią jednostki pomiędzy sobą np. waga, wzrost.
Kryterium podziału:
a)jakościowe: nie mierzalne np. płeć, kierunek;
b)ilościowe: mierzalne np. ilość uczniów w klasie.
Statystyka opisowa: zajmuje się opracowaniem wyników z próbki; cele: badania strukturyzanckie; współzależność pomiędzy zjawiskami, dynamika zjawisk (jak zmieniają się w czasie zjawiska);
Wnioskowanie statystyczne: ma na celu uogólnienie wyników z próby na całą populację z wykorzystaniem twierdzeń rachunku prawdopodobieństwa; estymacje parametrów: parametr to co charakteryzuje populację, testowanie hipotez statystycznych.
Dobór próby: gdy badania mają charakter reprezentacyjny, jeżeli są to badania proste, nie robimy doboru próby;
Pobranie próby: jak wielka powinna być próba, w jaki sposób dokonujemy,
Pobranie zależy od czynników: czy będą badania przeprowadzone za pomocą kwestionariusza czy wywiadu; od środków dostępnych do badań; czas dostępny do badań; pobieranie próby: zastosowanie nieodpowiednich metod pobierania próby; metody powinny być zgodne z celami prowadzonych badań; wielkość próby; nieodpowiednie metody pobierania próby w odniesieniu do instrumentów badawczych: kwestionariusz (duże grupy); wywiad (małe grupy.
Metody pobierania prób:
a)losowa: próba, której każdy element populacji posiada jednakowe prawdopodobieństwo wejścia do próby;
b)nielosowa: próba; której szansę wejścia jednostek statystycznych do próby są nierówne.
Sposoby pobierania prób:
a)prosta-losowa: wybór jednostek z populacji ma równe szansę wejścia do próby; każda jednostka jest zidentyfikowana, należy zastosować np. tablice liczb losowych;
b)systematyczna-losowa: wybór każdego n-tego (np. co 5-tego)elementu jednostki; nie jest całkowicie losowa, tylko pierwszy element jest losowy;
c)wielostopniowa: wielość stopni pobierania próbek, który zakłada dwa lub więcej stopni, zachodzi w populacjach geograficznie rozrzuconych np. regionu-miasta-dzielnicy;
d)warstwowa: próbka składająca się z próbek losowych utworzonych z każdej warstwy populacji, liczebność każdej próbki jest proporcjonalna do warstwy z której pochodzi;
e)nielosowa-kwotowa: często stosowana w badaniach rynkowych, podane są liczby i cechy osób z którymi mają zostać poddane badaniom, ale wybór pozostawia się ankieterom np. 30 osób i z tego 3 mężczyzn po 50tce, 4 po 5tce itp.; przeprowadzone są niezależnie w różnych miejscach, w tym samym czasie, opracowane są centralnie; wady: nie jest to próba losowa, zalety: jest tania, szybka, metoda uzyskania danych, ma charakter bezpośredni, kwoty ustala się na podstawie statystyk;
f)nielosowa-umowna: całkowicie umowny sposób pobierania próby, która jest dostępna do badań ankietowych lub wywiadów, dowolność w pobraniu; jest to spekulacja, nie jest losowa, jest próbą w znaczeniu ścisłym, może być używana, gdzie cele są jakościowe a nie ilościowe; snow-ball- użyteczna technika pobierania prób, gdy grupa jest mała, ale posiada rzadkie własności; używana do tworzenia grup naukowców, dealerów, prostytutek; identyfikacja jednostek, które weszły do próby polega na pytaniu populacji na tematy związane z tą charakterystyką;
g)grupowa: podobna do wielostopniowej, używana jest gdzie są duże obszary lub gdzie badania dotyczą jednostek rozproszonych, na ostatnim etapie wyboru grupa jest tak mała, że każda jednostka może być wybrana.
Błędy logiczne: Kartezjusz, Jevos, Mill, Kamiński to ci, którzy zajmowali się błędami.
Typologia błędów wg Kamińskiego:
a)semiotyczne: błędy związane z używaniem języka używanego na wyrażenie pewnych pojęć; wieloznaczność wyrażeń ma skutek różnych błędów (można rozumieć na różne sposoby użycia wyrażenia wieloznacznego- amfibalogie; nieostrość wyrażeń, mankament zakresu zbioru przedmiotu np. dobry- znaczenie precyzowane przez kontekst; ekwiwokacja- wypowiedź , która jest rozumowaniem, niedopowiedzenia, brak pewnego wyrażenia do określonego; chwiejność znaczeniowa wyrażeń;
b)epistemiczne: błędy związane z charakterem i źródłami poznania; *niewłaściwe poznanie samodzielne: poznawanie kierowane czynnikami poza czynnościowymi (wstręt, przesądy, pragnienia, skłonności) co przeszkadza w obiektywnym poznaniu; poznanie dotyczące przedmiotu formalnego nieodpowiedniego do danej władzy poznawczej np. widziałeś duchy, nie, to duchy nie istnieją; sądy oparte na nieuważnym lub niedokładnym spostrzeganiu np. złudzenia; sądy wykraczające poza ujęcie i stwierdzenie faktów spostrzegających np. pali się światło-pracują; sądy determinowane pozorną rzeczywistością: zmysłową, odkrywanie zmysłami; brak koordynacji różnych praw poznawczych: empiryści, sensualiści, racjonaliści; *bezkrytyczne przyjmowanie informacji: wiadomości nabyte bez aktywnej czynności poznawczej i nie kontrolowanej, trzeba wyjść poza wiedzę potoczną, liczy się tylko argument; informacje przyjęte tylko o irracjonalne autorytety np. nazwisko; autorytet epistemiczny- wąska dziedzina poznania, ekspert w wąskiej dziedzinie; autorytet moralny- ocena pewnych działań pod kątem czy dobrze czy źle; informacje przyswojone jedynie na podstawie ich właściwości zewnętrznych np. forma wypowiedzi; informacje otrzymane ze świadectw nieodpowiednich lub źródeł nie autentycznych, powinno korzystać się z bezpośredniego źródła;
c)rozumowania: niewłaściwy dobór jednostek zdań do drugich; zabiegi pozornie wyglądające na pośrednie np. perswazja, odwoływanie się do uczuć osobistych odbiorcy' doprowadzenie do ośmieszenia tezy; wprowadzenie dezorientacji; rozumowanie wadliwe: nie na temat' nieracjonalna asercja przesłanki; nieprawidłowa asercja konkluzji, nieprawidłowe opracowanie schematu, wnioskowanie antytematyczne- przesłanka jest domyślna, trzeba domagać się podania przesłanki;
d)metodologiczne: niewłaściwe stosowanie danej metody;