Plan wykładu 1

• Założenia paradygmatu poznawczego

• Założenia psychologii poznawczej

• Przedmiot i metoda badań w psychologii poznawczej

• Procesy poznawcze jako przedmiot psychologii poznawczej

• Pojęcie procesu przetwarzania informacji

• Modele pracy umysłu

Definicja poznania

„Poznanie to zdolność człowieka i innym gatunków do odbioru informacji z otoczenia oraz przetwarzania ich w celu skutecznej kontroli własnego działania, a także lepszego przystosowania do warunków środowiska. Poznaniem nazywamy też ogół procesów i struktur psychicznych, biorących udział w przetwarzaniu informacji.” (Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006)

Przedmiotem poznania w psychologii poznawczej jest złożony system wyspecjalizowany w odbiorze i przetwarzaniu informacji - UMYSŁ

„Psychologia poznawcza zajmuje się tymi wszystkimi procesami, w których sensoryczne wejście jest transformowane, przekształcane, redukowane, wzmacniane, przechowywane, odzyskiwane lub używane w jakikolwiek inny sposób” - Neisser 1967

Psychologia poznawcza nazywana niekiedy kognitywną zajmuje się:

• problematyką poznawania otoczenia,

• badaniem organizacji umysłu

• badaniem procesu przetwarzania informacji przez system poznawczy,

• procesami psychicznymi - percepcją, pamięcią, kodowaniem informacji, tworzeniem pojęć, myśleniem, decyzjami

posługuje się pojęciami

• „wiedzy” (reprezentacje umysłowe)

• „procesów poznawczych” (mechanizmy jej tworzenia)

• „informacji” (przetwarzane dane)

Struktury poznawcze - umysłowa, symboliczna reprezentacja rzeczywistości - konkretnego obiektu (rower), abstrakcyjnego (liczba).

• mogą być tymczasowe lub trwałe

• reprezentacje umysłowe - pojęcia, schematy i skrypty, wyobrażenia, sądy, procedury…

Wiedza odnosi się do zawartości pamięci długotrwałej

• Zorganizowane, powiązane tworzące system reprezentacje poznawcze.

Procesy poznawcze - mechanizmy tworzenia i przekształcania struktur poznawczych umożliwiające ich wykorzystanie w zachowaniu

Etapy przetwarzania informacji: percepcja, uwaga, pamięć, myślenie - uporządkowanie jedynie logiczne

Informacja W sensie ilościowym

jest miarą redukcji niepewności; 1bit (o połowę)

Sygnały redukują niepewność organizmów co do stanów otoczenia, są nośnikami informacji (szkodliwe - nieszkodliwe)

Teoria detekcji sygnałów

Wykrywanie bodźców (praca strażnika granicznego, grzybobranie) - określony cel spostrzegania i szacowanie P Stosunek wykrywanego sygnału (S) do szumu (N noise), (np. szelesty w krzakach, inne grzyby,)

Informacja W sensie treściowym

Informare - nakładanie formy (Nosal);

Aktywne nadawanie oddziaływaniom otoczenia formy aktualnych reprezentacji poznawczych - „mapy poznawczej” świata.

Informacja = znaczenie; procesy poznawcze to procesy powstawania i przekształcania znaczeń treściowych

Założenia psychologii poznawczej:

• Umysł jest systemem przetwarzania informacji

• Umysł posługuje się reprezentacją rzeczywistości

• Umysł aktywnie tworzy, generuje dane - konstrukcjonizm

• Informacje są włączane do struktur poznawczych, magazynowane

• System poznawczy cechuje się ograniczoną przepustowością i pojemnością

• Deprywacja (ale też nadmiar) zaburza procesy

- System poznawczy ma charakter wielopoziomowy:

• Neurobiologiczny

• Elementarnych operacji poznawczych

• Strategii poznawczych i metapoznania

• Świadomości

- Poszczególne poziomy przetwarzania informacji oddziałują na siebie

- Spójność i organizację systemu poznawczego zapewniają procesy kontroli oraz metapoznania

- działanie człowieka jest związane ze sposobem przetwarzania informacji zachodzącym w umyśle

• zachowanie człowieka wyjaśniane tym, w jaki sposób postrzega sytuację, jak ją interpretuje, co wie i jakie ma oczekiwania

- człowiek jest postrzegany jako badacz:

• obserwuje świat, tworzy hipotezy, sprawdza, wyciąga wnioski, przewiduje, ocenia i podejmuje decyzję, twórczo przystosowuje się do świata i kształtuje go, aktywnie organizuje wiedzę

konstrukcjonizm

• Jedno z podstawowych założeń psychologii poznawczej

• umysł w sposób aktywny tworzy "wewnętrzne" odzwierciedlenie "zewnętrznych" obiektów,

• struktury poznawcze i wiedzę

• Kluczowa zdolność systemu poznawczego - symboliczna reprezentacja

• Tworzenie symbolicznych reprezentacji nie musi wymagać języka

Elementarne procesy poznawcze - przetwarzanie informacji związane z odbieraniem, interpretowaniem i przechowywaniem informacji.

uwaga, percepcja wyobrażenia, pamięć

Złożone procesy poznawcze  - przetwarzanie informacji będącej efektem procesów elementarnych

myślenie, podejmowanie decyzji,

Metoda i przedmiot badan w psychologii poznawczej

Szerokie rozumienie procesów poznawczych: procesy pozwalające na stworzenie systemu przekonań o świecie, sobie i relacjach. Ważna jest treść poznawcza, a nie działanie systemu.

RELATYWIZM PSYCHOLOGICZNY - nie ma właściwych, słusznych odpowiedzi

Wąskie rozumienie procesów poznawczych procesy przetwarzania informacji.

Ważny jest uniwersalny sposób, przebieg procesów. UNIWERSALIZM interpretacji procesów

Przebieg procesów poznawczych od kodowania biologicznego do zachowania (znak STOP, hamowanie) - prezentacja na wykładzie

Blokowe modele umysłu

• informacja jest przetwarzana przez umysł sekwencyjnie (oddolnie) od wejścia sensorycznego po wyjście behawioralne

• Kilka następujących po sobie etapów

• Magazynowy model pamięci Atkinsona i Shiffrina

• Z takiego ujęcia metafora komputerowa

Metafora komputerowa - sposób przedstawiania przebiegu przetwarzania informacji w umyśle

• lata 50 20-go wieku, dominujący przez dwadzieścia lat

• Umysł przetwarza informacje sekwencyjnie i steruje zachowaniem za pomocą programów: „wykonaj polecenie w zależności od spełnienia określonego warunku”

• "jeżeli widzę to, podejmuję takie to a takie działania"

sekwencyjność operacji umysłowych

• „wejście” i „wyjście”

rejestracja informacji (spostrzeganie bodźca) → przekształcanie informacji → podjęcie przez system decyzji → wykonanie reakcji

etapy przetwarzania opisują modele blokowe (przykład: teoria Atkinsona i Shiffrina)

• „magazyny" pamięci

• Program: kieruj infor. do LTM, jeżeli były powtarzane w STM; utrata, jeżeli nie były powtarzane.

• terminologia informatyczna: „rejestr” czy „bufor”

koncepcja poziomów przetwarzania

• Alternatywa do modeli blokowych umysłu Umysł działa równolegle, nie ma etapów

• Każda informacja jest przetwarzana przez te same struktury ale na różnym poziomie głębokości

• Głębokość - „intensywność” obróbki danych

• Wraz z głębokością wzrasta liczba i złożoność operacji

• Istnieją trzy poziomy przetwarzania danych

• Sensoryczny

• Semantyczny

• Skojarzeniowy

• Dwa obiegi informacji - od bodźca i od pamięci a przetwarzanie na tym samym lub różnych poziomach

Koncepcja umysłu modułowego

• Umysł nie jest systemem jednolitym ale składa się z wielu wyspecjalizowanych struktur - modułów

• Metafora skrzynki z narzędziami

Fodor (1983) - umysł składa się z trzech rodzajów budulca

• Przetworników - pozyskiwanie energii i przekształcanie jej w postać dostępną dla mechanizmów psychologicznych

• Systemów centralnych - wnioskowanie, tworzenie przekonań

• Modułów - ich rola jest pośredniczenie miedzy przetwornikami a systemami centralnymi, „dostarczanie świata” myślom

• Dotyczą niższych funkcji poznawczych tj. percepcja i motoryka

• Są specyficzne, wyspecjalizowane (np. do rozpoznawania twarzy, bądź liter); niezależne od siebie

Sieciowe modele umysłu

• Podejście koneksjonistyczne (McClelland, Rumelhart 1986)

• Odpowiedź na krytykę modeli blokowych

• Poznanie jest równoległe

• Działanie systemu poznawczego opiera się na prostych jednostkach (units) tworzących neuropodobną sieć aktywizujących się jednocześnie węzłów

• Powiązanie jednostek siecią i wzajemna aktywacja (zgodnie z wagą tych powiązań)

• Układ nerwowy, który powinien być metaforą umysłu, a nie komputer.

• Symulacje pracy umysłu za pomocą tzw. sieci neuronowych

• Sieć taka jest złożona z wielu jednostek funkcjonujących podobnie jak sieć komórek nerwowych

• Sieć neuronowa metodą prób i błędów dąży do celu, "ucząc się" przez informacje zwrotne

• organizację wiedzy w systemie pamięci opisują koncepcje sieci semantycznych:

• pamięć zbudowana jest z jednostek funkcjonalnych - pojęć o określonym znaczeniu,

• wiedza formułowana jest w postaci połączeń między pojęciami, a odległość między pojęciami odzwierciedla ich wzajemne relacje.

---