EMISJA GŁOSU

W najprostszych słowach emisja głosu to proces jego wytwarzania i wyprowadzania na zewnątrz w mowie i w śpiewie. Kiedy się bliżej temu zagadnieniu przyjrzymy, dostrzeżemy jak wiele skomplikowanych czynności zachodzących niemal jednocześnie składa się na ten proces. Do czynności tych należą: oddychanie, fonacja, rezonans i artykulacja.

Naukowo zagadnienie to definiowane jest przez różnych autorów w następujący sposób- emisja głosu:

• to proces tworzenia i osadzania głosu w mowie i w śpiewie;

• to skoordynowana czynność oddychania, fonacji, rezonansu i artykulacji,

• to wydobywanie głosu przy udziale drgań strun głosowych, pracy mięśni wdechowo- wydechowych, artykulacji głosek i rezonansu przestrzeni rezonacyjnych- klatki piersiowej, krtani, gardła, jamy ustnej i jam czaszki;

• jest zespoleniem czynności fonacyjnych, artykulacyjnych i oddechowych w połączeniu z funkcją rezonansową komór rezonansowych części twarzoczaszki, krtani, klatki piersiowej;

• to właściwe kształtowanie, ustawianie, wydobywanie, emitowanie głosu mówionego lub śpiewanego;

• to nauka wydobywania głosu polegająca na skoordynowanej pracy aparatu głosowego i mięśni oddechowych w celu uzyskania rezonansu;

• to nauka, w zakres której wchodzą wszystkie problemy związane z procesem wydobywanie głosu zgodnie z prawami fizjologii oraz wymogami estetycznymi: sprawność mięśni wdechowo- wydechowych, praca mięśni krtani, praca narządu artykulacyjnego, zdolność wysyłania impulsów ruchowych z odpowiednich pól kory mózgowej do mięśni krtani (głównie do strun głosowych);

• to sztuka oddziaływania na ucznia, na jego psychikę, wyobraźnię muzyczną, na wszystko co jest związane z procesem wydobycia głosu.

Ruch, intelekt i psychika.

Emisja głosu, co należy podkreślić, jest czynnością intelektualną i ruchową. To znaczy, że tworzenie dźwięku nie polega tylko na mechanicznym działaniu poszczególnych narządów i mięśni. Intelektualny charakter emisji głosu oznacza, że jest ona świadomą i celową czynnością uzależnioną od naszego układu nerwowego. Układ nerwowy stanowi jej źródło i umożliwia świadomą koordynację pracy mięśni oraz ruchów wykonywanych w czasie tworzenia dźwięków.

Emisja głosu opiera się na pracy poszczególnych mięśni. Ucząc się emisji głosu poznajemy i przyswajamy sobie nowe odruchy. Tworzymy nowe nawyki głosowe. Uczymy się nowych sposobów pracy mięśni oraz ich koordynacji, a także utrzymania i regulacji odpowiedniego stanu ich napięcia i rozluźnienia. Regularne i świadome oraz zgodne z fizjologią ćwiczenia mięśni pozwalają opanować tę sztukę, a przede wszystkim umiejętność koordynacji wszystkich czynności składających się na emisję głosu.

Świadomą i systematyczną pracą dochodzimy do automatyzmu w wykonywaniu czynności wchodzących w zakres tworzenie głosu. Koordynacja dokonuje się w centralnym układzie nerwowym, dlatego świadomość wykonywanych ćwiczeń jest tak istotna. Mechaniczne wykonywanie ćwiczeń głosowych bez udziału świadomości i bez konkretnego celu prowadzi do błędów emisyjnych oraz utrwalania złych nawyków.

Trudnością, którą należy przede wszystkim pokonać jest nadmierne napięcie towarzyszące tworzeniu głosu. Może być ono skutkiem złej techniki głosowej lub wynikać ze stanów spastycznych (skurczowych) u osób łatwo pobudliwych albo powstać jako efekt lęku przed mówieniem, tremy przed występem i innych czynników o podłożu psychicznym. Jest to dowód na to, że emisja głosu, zależy od czynników psychologicznych, od emocji i doświadczeń. Głos powstaje także zgodnie z naszym zamiarem, intencją czy nastawieniem. Nasz głos i jego jakość zależy w dużej mierze od naszego podejścia do siebie samego i do otoczenia oraz od tego czy chcemy się z otoczeniem komunikować. Na tworzenie głosu wpływa także między innymi nasz nastrój czy przekonania o nas samych i naszych głosach (więcej informacji na ten temat znajdziesz w dziale Psychologia głosu).

Elementy kształcenia emisji głosu.

Ponieważ emisja głosu jest wypadkową czynności oddychania, fonacji, rezonansu i artykulacji, to oczywiste, że to właśnie one (zespolone ostatecznie w całość) są przedmiotem naszego zainteresowania w czasie nauki prawidłowego tworzenia głosu. Do nich należy dodać bardzo istotny element, o którym często zapominamy lub z różnych powodów ignorujemy. Tym elementem jest prawidłowa postawa, która stanowi podstawę prawidłowej emisji głosu. W jaki sposób nasza postawa może być bazą do tworzenia dźwięku? W tym miejscu ograniczę się tylko do krótkiego, najważniejszego stwierdzenia, że od niej uzależniony jest prawidłowy oddech. Oddech zaś jest źródłem wydobywanych przez nas dźwięków.

Dlaczego warto uczyć się prawidłowej emisji głosu?

Umiejętność prawidłowego posługiwania się głosem jest szczególnie ważna dla osób, których praca opiera się na zdrowym funkcjonowaniu narządu głosu. Nie mam tu na myśli tylko aktorów, wokalistów, śpiewaków czy nauczycieli. Istnieje wiele zawodów, w które wpisany jest wysiłek głosowy. Dla tych osób szczególnie ważna jest znajomość zasad pracy głosem. Warto się uczyć emisji głosu, bo efekty tej nauki pozwolą zachować narząd głosowy w zdrowiu i aktywności przez wiele lat; pomogą pracować bez zbędnych obciążeń i uniknąć poważnych schorzeń krtani spowodowanych przeciążeniem głosu.Praca nad właściwym sposobem operowania głosem nie musi ograniczać się jedynie do poznania i opanowania technik emisji głosu.

Warto uczyć się emisji, ponieważ poznając swój głos, poznajemy siebie. Pracując z dźwiękiem możemy otworzyć się na jego terapeutyczne działanie, odkrywać swój potencjał, wyzwalać kreatywność oraz pozwalać sobie na osobisty rozwój. Nauka emisji głosu może stać się dla nas rodzajem radosnej zabawy, środkiem antystresowym i przynieść nam o wiele więcej korzyści niż tylko umiejętne wydobywanie głosu.

Za ćwiczeniem głosu przemawia również szereg korzyści zdrowotnych jakie z nich wynikają. W wyniku ćwiczeń (zwłaszcza oddechowych) poprawia się jakość oddychania, regulacji ulega akcja serca i przemiana materii. Oddychanie- głębsze niż za zazwyczaj- wpływa rozwojowo na klatkę piersiową i jej muskulaturę, pobudza do pracy także czynność mięśni pleców. Głębsze oddychanie powoduje, że organizm jest bardziej dotleniony i rozluźniony. Łatwiej jest utrzymać prawidłową postawę ciała, gdy dbamy o prawidłowy oddech. Poza tym ćwiczenia oddechowe wpływają korzystnie na mózg, układ nerwowy oraz funkcjonowanie całego ciała.

Każdy głos może być szkolony, emisji głosu może nauczyć się każdy przy systematycznej i wytrwałej pracy, o ile nie ma przeciwwskazań medycznych i anatomicznych.

 

Ze względu na rodzaj czynności głosowej możemy wyróżnić:

• emisję głosu mówionego (emisja oracjalna)

• emisję głosu śpiewanego (emisja kantoralna)

Mimo różnic, jakie między nimi zachodzą, są one odmianami czynności ruchowej człowieka polegającej na wydobywaniu głosu. Obie zachodzą dzięki narządowi głosowemu. Zasady emisji głosu mówionego są bardzo podobne do zasad emisji wokalnej ponieważ uwarunkowania mowy i śpiewu są identyczne. Obie podlegają nadrzędnej roli kory mózgowej, która kieruje i scala poszczególne czynności aparatu głosowego.

W zależności od tego, kogo dotyczy emisja głosu wyodrębniamy:

• indywidualną emisję głosu - poszukiwanie indywidualnej barwy głosu, od której zależy wartość narządu głosowego;

• zbiorową emisję głosu- poświęcenie indywidualnej barwy głosu w celu stworzenia zespołowej harmonii wokalnej; powinna opierać się na prawidłowej technice wokalnej, doskonałej artykulacji i precyzyjnym wykonaniu dźwięków.

Mistrzowie scen teatralnych mówią również o dwóch sposobach prowadzenia głosu i dzielą emisję głosu na:

• kozią („memiczną”)

Jest to tzw. emisja becząca, płaska, w której głos wydobywa się z wysiłkiem; jest on osadzony w gardle. Dźwięki najkrótszą drogą przepływają na wargi, co sprawia, że rezonans znajduje się w gardle. W emisji koziej brakuje rezonansu klatki piersiowej; pojawia się on w głowie.

• krowią („mumiczną”)

To tzw. emisja mucząca, którą cechuje głębokie, nośne i bogate brzmienie dźwięków. Są one odczuwane na masce. Rezonatory w tej emisji są maksymalnie wykorzystane. Fala dźwiękowa skierowana zostaje na przednią część podniebienia miękkiego i wargi. Wszystkiego częstotliwości dźwięku są wzmacniane, dzieki czemu głos jest pełny. Jest to prawidłowa i pożądana emisja głosu.

CECHY PRAWIDŁOWEJ EMISJI GŁOSU

Prawidłowa, fizjologicznie i psychicznie właściwa emisja głosu to: 

• swobodna i elastyczna postawa ciała,

• rozluźnienie fizyczne całego organizmu i odprężenie psychiczne,

• harmonijne i skoordynowane współdziałanie mięśni zaangażowanych w tworzenie głosu,

• właściwe dozowanie napięć mięśni zaangażowanych w tworzenie głosu i rozluźnienie mięśni nie biorących udziału w tym procesie,

• estetyczny wygląd twarzy i całej postawy,

• prawidłowy sposób oddychania- prawidłowy tor oddechowy, umiejętność ekonomicznego operowania oddechem, wydłużona faza wydechowa, podparcie oddechowe,

• miękki atak głosowy,

• oczywisty sposób wydobywania dźwięku,

• mówienie w średnicy głosu- czyli na najbardziej wygodnej i ekonomicznej dla głosu wysokości, 

• dźwięczność i nośność głosu,

• swobodna artykulacja i precyzyjna dykcja,

• modulowanie głosu zapobiegające monotonii w mówieniu,

• jednolitość głosu, wyrównane rejestry głosowe,

• indywidualna barwa głosu,

• możliwość wyrażania emocji w głosie,

• stwarzanie szerokich możliwości interpretacyjne i improwiazacyjnych,

• możliwość pracy głosem bez nadmiernego wysiłku organu głosowego.

Prawidła emisja powoduje, że nasz głos wywołuje pozytywne wrażenia u odbiorców. Jeśli nas samych boli wydobywanie dźwięków, to również bolesne jest ich odczuwanie przez naszych słuchaczy. Poza tym praca głosem i nad głosem, jeśli trzyma się wyżej wymienionych zasad, pozytywnie oddziałuje na aparat głosowy i funkcjonowanie całego organizmu.

W tworzeniu głosu kieruj się zawsze zasadą: minimum wysiłku- maksymalny efekt.

Głos eufoniczny

Tak określany głos, to głos prawidłowy, którym powinniśmy się posługiwać. Jest on odbierany jako głos czysty, dźwięczny i niemęczliwy i nawet po wysiłku głosowym jego jakość się nie zmienia.

Głos eufoniczny jest głosem pięknym i pełnym pod względem rezonansu. Cechuje go również prawidłowa, wyraźna artykulacja, dobra dykcja oraz natężenie odpowiednie do warunków i sytuacji. Wraz z treścią wypowiedzi w sposób płynny następują zmiany natężenia i wysokości.

Jednym z warunków jego zaistnienia jest miękkie nastawienie głosowe, czyli zgodny z fizjologią sposób kontaktu (zwarcia) fałdów głosowych w czasie tworzenia głosu. Umożliwia on swobodne drgania fałdów głosowych. Są one wówczas zbliżone, ale niezbyt silnie zwarte, dzięki czemu ciśnienie powietrza jest prawidłowo regulowane, a zbliżenie fałdów i początek wydechu następują jednocześnie.

Mówienie głosem eufonicznym oznacza również, że ma on wysokość odpowiednią do płci i wieku, dzięki czemu łatwo odróżnimy na przykład młodego chłopca od mężczyzny dojrzałego czy staruszka.

Impostacja głosu

„Postawienie głosu, czyli impostacja, to coś w rodzaju regulacji silnika samochodowego: na upartego dojedzie człowiek i na niewyregulowanym, tyle, że nie za daleko. Postawienie głosu stanowi być albo nie być śpiewaka. Śpiew nie jest przyrodzoną umiejętnością ludzką; źle ustawiony silnik samochodu śpiewaka może w ogóle z miejsca nie ruszyć. Aktorskie auto jakoś się pewnie będzie telepać bez regulacji, choć może wylądować w stacji obsługi” (M. Świdziński, Dzisiejsza polska mowa sceniczna)

Ten krótki cytat jest esencją tego, czym dla osób pracujących głosem jest jego impostacja. Impostacja głosu, czyli jego prawidłowe ustawienie/ postawienie jest wyrazem wszechstronnego opanowania narządu głosowego.

W praktyce oznacza to, że potrafisz sprawnie wykorzystać:

po pierwsze - mięśnie regulujące ruchy krtani,
po drugie -  właściwy sposób oddychania,
po trzecie - nadkrtaniowe narządy artykulacyjne i właściwości rezonatorów.

Impostacja głosu (wł. impostare la voce- ustawiać głos) to proces jego szkolenia, stawiania. Wykracza poza ramy emisji głosu; jest pojęciem szerszym niż emisja głosu. Polega na wykorzystaniu wszelkich środków, dzięki którym osiągamy maksymalne i sprzężone działanie organów zaangażowanych w emisję głosu.

Impostacja głosu stawia sobie za zadanie:

• uzyskanie naturalnej emisji głosu,

• rozszerzenie skali głosowej,

• zwiększenie siły głosu, 

• wykształcenie barwy głosu.

Mówimy, że głos jest postawiony, gdy zachowana jest harmonia pomiędzy poszczególnymi funkcjami głosu (czyli oddychaniem, fonacją - tworzeniem głosu w krtani, artykulacją , wykorzystaniem zjawiska rezonansu) i gdy istniej możliwość operowania głosem  w zakresie skali, barwy, siły i wytrzymałości.

Prawidłowe postawienie głosu sprawia, że częstotliwość drgań fałdów głosowych jest zestrojona z częstotliwością rezonansową systemu rezonacyjnego - dźwięk o danej wysokości jest wzmacniany w odpowiednim rezonatorze. Prawidłowo ustawiony głos wiąże się również z precyzyjną artykulacją poszczególnych dźwięków, dykcją.

To wszystko powoduje, że ustawiony głos jest dźwięczny, nośny, wyraźny, pełen blasku i siły oraz stwarza duże możliwości artystycznej improwizacji i interpretacji.

H.Sobierajska (Uczymy się śpiewać) stwierdza, że "nie ma głosów brzydkich, są tylko głosy źle postawione. Jeśli usunie się przyczynę powodującą wadliwe wydobycie głosu oraz uzyska konieczne zharmonizowanie wszystkich ruchów i czynności głosotwórczych, głos zabrzmi prawidłowo i ładnie"

 Słuch a posługiwanie się głosem

Umiejętność tworzenia głosu oraz sprawne posługiwanie się nim w mowie i śpiewie jest w dużym stopniu uzależnione od dobrego słuchu, ale nie tylko od słuchu fizjologicznego. Zdolność słyszenia jest jednak podstawowym czynnikiem wpływającym na doskonalenie innych rodzajów słuchu, takich jak:

• słuch muzyczny, czyli zdolność różnicowania i powtarzania (odtwarzania) podstawowych cech dźwięku-  jego wysokości, barwy i siły, tj. głośności oraz czasu jego trwania; wiąże się nie tylko z czułością słuchu, ale również z pamięcią i uwagą słuchową; w jego ramach wyróżnia się:

• słuch wysokościowy -  poczucie, umiejętność spostrzegania  i różnicowania wysokości dźwięków;

• słuch melodyczny, który pozwala spostrzegać, rozpoznawać i zapamiętywać melodie;

• słuch harmoniczny - umożliwia wyróżnianie poszczególnych dźwięków we współbrzmieniu;

• słuch dynamiczny - umożliwia percepcję głośności, czyli natężenia dźwięków;

• słuch tembrowy - zdolność różnicowania barwy dźwięków;

• słuch rytmiczny, tzw. poczucie rytmu, polega na spostrzeganiu czasu trwania dźwięków.

• słuch wewnętrzny jest umiejętnością, właściwością psychiczną, dzięki której możliwe jest wyobrażenie sobie dźwięków i ich elementów oraz całych obrazów muzycznych.

• słuch funkcjonalny to zdolność rozpoznawania sposobu funkcjonowania narządu głosowego, która bazuje na znajomości fizjologii narządu głosowego.

Dzięki zdolności słyszenia, mowa i śpiew stają się procesem świadomym i kontrolowanym. Narząd głosu nadzoruje prawidłowy przebieg emisji głosu i zapewnia jej kontrolę słuchową, która odbywa się na drodze:

• powietrznej, czyli poprzez przewodzenie drgań do ucha środkowego drogą powietrzną poprzez ucho zewnętrzne

• kostnej, tj. wtedy, gdy rozchodząca się kuliście fala dźwiękowa, wytworzona w krtani, dociera do ucha środkowego krótszą drogą, przez kostne części czaszki osoby mówiącej lub śpiewającej

Ten rodzaj kontroli zapewnia również właściwą artykulację głosek, umożliwia różnicowanie melodii wypowiedzi, a także wyłapywanie nieczystości wydobywanych dźwięków, błędów rytmicznych oraz wszelkich zniekształceń dźwięków.

---