Pojęcie pracy w ujęciu prawa międzynarodowego, unijnego i krajowego
Praca jest bardzo ważnym elementem życia każdego człowieka. Stanowi ona nie tylko źródło utrzymania, ale jest także środkiem satysfakcji oraz metodą samorealizacji. Istnieje wiele definicji pojęcia pracy. Różnice w wyznaczaniu treści tego pojęcia wynikają przede wszystkim z różnych podejść autorów, ponieważ każdy z nich zwraca uwagę na inny aspekt. Z reguły jednak definicje te są bardzo podobne. Różnice mogą wynikać z wąskiego lub szerokiego wyznaczania zakresu tego pojęcia. W ujęciu prawa pojęcie pracy jest również wielokrotnie definiowane.
W ujęciu prawa międzynarodowego termin ”praca” jest podejmowany w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ z dnia 10 grudnia 1948 roku. Artykuł 23, punkty 1-4, podaje, że: 1. Każdy człowiek ma prawo do pracy, do swobodnego wyboru zatrudnienia, do sprawiedliwych i zadowalających warunków pracy i do ochrony przed bezrobociem. 2. Każdy człowiek, bez żadnej dyskryminacji, ma prawo do równej płacy za równa pracę. 3. Każdy pracujący ma prawo do odpowiedniego zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jemu i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej i uzupełnianego w razie potrzeby innymi środkami pomocy społecznej. 4. Każdy człowiek ma prawo do tworzenia związków zawodowych i do przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swych interesów.
W kontekście prawa unijnego pojęcie „pracy” podejmowane jest w Europejskiej Karcie Społecznej uchwalonej w Strasburgu, 3 maja 1996 roku. W części pierwszej karty,
w punktach od 1 -31 wymienione zostały prawa pracownika wynikające z podjęcia pracy. Dotyczą one samego pracownika, jego rodziny, warunków pracy, przysługujących mu świadczeń, a także powinności zakładu pracy względem pracownika. W części tej zostały zawarte między innymi prawa do zarabiania na życie swobodnie wybraną pracą, do sprawiedliwych warunków pracy, do sprawiedliwego wynagrodzenia, które będzie zabezpieczać pracownikom i ich rodzinom godziwy poziom życia, jak również prawo pracowników do swobodnego zrzeszania się w organizacjach krajowych lub międzynarodowych w celu ochrony ich interesów ekonomicznych i społecznych. W drugiej części Europejskiej Karty Społecznej, w artykule 1 zostały zapisane obowiązki stron dotyczące prawa do pracy. W artykule 2, punktach 1-7, zawarte zostały pozycje dotyczące prawa do sprawiedliwych warunków pracy. Artykuł 3 określa prawo do bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy, W artykule 4 zostało opisane prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia. Kolejne artykuły opisują kolejno prawa do: organizowania się, rokowań zbiorowych, prawo dzieci i młodocianych do ochrony ( które w 1 punkcie określa wiek 15 lat jako minimalny, dopuszczalny wiek do zatrudnienia), prawo pracownic do ochrony macierzyństwa, prawo do poradnictwa zawodowego, do szkolenia zawodowego, do ochrony zdrowia oraz do zabezpieczenia społecznego.
Na gruncie prawa krajowego pojęcie pracy podejmowane jest w Konstytucji RP
i Kodeksie Pracy. W Konstytucji RP, uchwalonej dnia 2 kwietnia 1997 roku, Artykuł 65, punkty 1-5 stanowią że: 1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa. 2. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. 3. Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa. 4. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa. 5. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa
i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych. Artykuł 66, punkty 1-2, podaje, że: 1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. 2. Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. Kodeks Pracy, z dnia 26 czerwca 1974 roku (znowelizowany 2 stycznia 2011) określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Zostały w nim zawarte podstawowe zasady prawa pracy tj. warunków zatrudnienia, stosunku pracy, wynagrodzenia, kwalifikacji zawodowych, czasu pracy, urlopów. Dz. II, Roz. I, Art. 22, P. 1 podaje, czym jest stosunek pracy: Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Głównymi zasadami wynikającymi z k.p. , które definiują prawo pracy są: 1. Każdy ma prawo do podjęcia pracy; 2. Każdy ma swobodę nawiązywania stosunków pracy; 3. Każdy ma prawo do wolności pracy, tzn. ma prawo do zerwania stosunku pracy; 4. Pracodawca ma obowiązek poszanowania dóbr osobistych pracownika; 5. Pracownicy powinni być traktowani równo; 6. Nie wolno dyskryminować pracowników ze względu na rasę, płeć, wyznanie itp.; 7. Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia; 8. :Państwo ma obowiązek chronić uprawnienia pracowników, w oparciu
o automatyzm prawny; 9. Pracownicy i pracodawcy mają prawo tworzyć i przystępować do organizacji zawodowych; 10.Pracownicy mają prawo do partycypacji w zarządzaniu firmą
w zakresie spraw dotyczących ich osobiście (Zasady te wynikają z art. 10-18 k.p.).
Jak wynika z dokonanej powyżej analizy pojęcia „pracy”, jest ono podejmowane bardzo ogólnie na poziomie międzynarodowym i konkretniej na szczeblu rozporządzeń UE. Najdokładniej zaś pojęcie „pracy” opisane jest w prawie krajowym Polski. W ujęciu prawa międzynarodowego odnosi ono do pewnych generalnych, uniwersalnych zasad. Na stopniu unijnym zostało ono poszerzone, dokonana została konkretyzacja i uściślenie pewnych kategorii. W prawie krajowym pojęcie „pracy” zostało dokładnie sprecyzowane ze zwróceniem uwagi na wszystkie aspekty stosunku pracy, zaczynając od minimalnego wynagrodzenia za pracę poprzez określenie warunków pracy, kończąc na nagrodach
i wyróżnieniach za pracę.
Źródła:
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10 grudnia 1948),
Europejska Karta Społeczna (3 maja 1996),
Konstytucja RP (2 kwietnia 1997),
Kodeks Pracy (26 czerwca 1974)
1