Sopot, 2004-05-30
Zawodność ekonomiczna Państwa
Bartosz Ostajewski
Iwona ruszczyk
PGiSP III rok
1. Wprowadzenie.
Chcielibyśmy przedstawić kwestie dotyczące ekonomicznej zawodności państwa w ujęciu antyetatystycznym (monetaryzm, nowa ekonomia klasyczną, szkoła austriacka, teoria public choice). Nurt ten rozwinął się jako krytyczna reakcja na etatystyczną koncepcję zawodności rynku wyrosłą na gruncie ekonomii dobrobytu i keynesowskiej.
Twierdzenia o zawodności rynku były kwestionowane przez argumentację, że w wielu przypadkach rynek wbrew stanowisku etatystów działa sprawnie o ile nie jest psuty przez państwo i interwencja państwa nie jest potrzebna a nawet szkodliwa. Dodatkowo o ile nawet zawodność rynku może występować to nie jest to jeszcze wystarczająca podstawa interwencji państwa. Państwo musi być bowiem ponadto:
Służebne wobec społeczeństwa
Realnie zdolne do wypełnienia swojej służebnej misji
Tylko wówczas interwencja państwa może przynieść korzyści gospodarce w postaci ograniczenia strat wynikłych z zawodności rynku. A to nie jest wg antyetatystów takie oczywiste.
Warto się zastanowić, czy za pomocą twierdzeń nurtu antyetatystycznego można określić, jaki rodzaj polityki gospodarczej może być uprawiany z sukcesem przez aparat państwowy w danym kraju, a jaki nie.
2. Przyczyny ekonomicznej zawodności państwa.
Najpierw należałoby określić najczęściej wymieniane w literaturze antyetatystycznej przyczyny ekonomicznej zawodności państwa, przejawiające się w tych samych trzech sferach, w których rozpatrywana bywa zawodność rynku : alokacji, stabilizacji i podziału.
A. Alokacja.
Na wstępie dogodnie jest podzielić alokacyjną funkcję państwa w gospodarce na dwie części :
funkcję właścicielską - jako właściciel majątku produkcyjnego państwo występuje na rynku jako podmiot prawie równorzędny podmiotom prywatnym i działa w ramach reguł obowiązujących na tym rynku. Przekonanie, że państwo jest złym właścicielem jest podzielane nie tylko w literaturze antyetatystycznej, ale także w ujęciu szkoły praw własności. Można do tego dodać obserwację praktyczną, że państwo jest podatne na dwa antyefektywnościowe zachowania :
miękkie finansowanie swych przedsiębiorstw
obsadzanie kadry kierowniczej przedsiębiorstw publicznych na podstawie powiązań personalnych
Z tezy o zawodności państwa jako właściciela majątku produkcyjnego wynika negatywny stosunek antyetatystów do polityki utrzymywania sektora publicznego.
funkcję władczą (regulacyjną) - państwo dysponując usankcjonowanym monopolem przymusu, występuje w gospodarce jako organ określający makro i mikroekonomiczne warunki funkcjonowania podmiotów rynkowych.
Zdaniem antyetatystów państwo jest organem realizującym interesy:
decydentów politycznych - koncepcja państwa „drapieżnika” oraz jako zbiór graczy kupujących głosy wyborców pod kątem reelekcji
urzędników państwowych - mając przewagę informacyjną nad politykami, urzędnicy wymuszają maksymalizację swoich wpływowi dochodów
oddolnych grup nacisku podtrzymujących materialnie sprzyjających im polityków i biurokratów
Skoro gospodarka jest jedna, to pojawia się interesująca kwestia sprzeczności między egoistycznymi celami realizowanymi przez powyższe grupy. Niezależnie od tego czyje w ostateczności interesy reprezentuje państwo i jak się je uzgadnia z interesami innych grup wg antyetatystów państwo nie kieruje się kryteriami racjonalności ekonomicznej, mając na uwadze własną racjonalność - polityczną. Dlatego w decyzjach alokacyjnych państwo pogarsza efektywność gospodarowania.
B. Stabilizacja.
Antyetatyści przedstawiali swoje poglądy na zawodność stabilizacyjną państwa głównie w polemice z teorią keynesistowską. Według nich zawodność ta polega na faktycznej niemożności stabilizowania gospodarki, jeśli polegać ma ono na wykorzystaniu instrumentów popytowych do pobudzenia wzrostu produkcji i zatrudnienia.
Zawodność stabilizacyjna państwa ma być spowodowana istnieniem:
opóźnień w mechanizmie monetarnym - opóźnienia dotyczą reakcji produkcji i zatrudnienia na zmiany w sferze finansowej wywołane zmianami stóp procentowych.
efektu wypychania - całkowite wypieranie wydatków prywatnych przez wydatki rządowe.
politycznego cyklu koniunkturalnego - który wynika z uzależnienia decyzji państwa co do poziomu wydatków budżetowych oraz podaży pieniądza od konkretnego okresu cyklu wyborczego.
oczekiwań inflacyjnych
Twierdzenie nurtu antyetatystycznego o zawodności stabilizacyjnej państwa było jednoznacznej wymierzone przeciw aktywnej polityce stabilizacyjnej, mającej na celu nakręcenie koniunktury gospodarczej bez liczenia się z konsekwencjami inflacyjnymi.
Postulowany natomiast przez antyetatystów (monetarystów) celem polityki makroekonomicznej była redukcja inflacji oraz utrzymanie stabilności cen w dłuższym okresie traktowane jako warunek wysokiego wzrostu gospodarczego.
C. Podział.
Zawodność państwa w sferze podziału polega na nieskuteczności z punktu widzenia ograniczania rozpiętości dochodowych i sfer ubóstwa wielu programów pomocy społecznej w ramach doktryny państwa opiekuńczego. Zawodność państwa w sferze podziału polega także na tym, że finansowanie przez państwo programów opieki społecznej jest antyinwestycyjne, antyinnowacyjne i antyprzedsiębiorcze.
Najbardziej znane propozycje antyetatystów polegają na zastąpieniu progresji podatkowej podatkiem liniowym, zastosowaniu tzw. negatywnego podatku dochodowego zamiast rozlicznych rodzajów transferów socjalnych oraz wprowadzeniu prywatnych funduszy emerytalnych w miejsce publicznego systemu ubezpieczeń.
W posumowaniu można powiedzieć, że przyczyny zawodności państwa antyetatyści wywodzą bądź ze specyfiki instytucji państwa, bądź ze specyfiki rynku.
Przyczyny związane ze specyfiką państwa wynikają z niesprawności funkcji właścicielskich oraz kierowania się przez państwo racjonalnością polityczną. Rynkowe zaś przyczyny zawodności państwa, uwarunkowane złożonością interakcji rynkowych, są rezultatem opóźnień w mechanizmie monetarnym, efektu wypychania, oczekiwań inflacyjnych oraz politycznego cyklu koniunkturalnego.