WYKŁAD 17 (19.03.1999)

THORSTEIN VEBLEN (1857-1929)

• Dzieło socjologiczne:

„Teoria klasy próżniaczej”

• Był publicystą, krytykiem, ekonomistą. Pracował głównie w obszarze ekonomii, dokonał analizy specyfiki gospodarki amerykańskiej.

• Punktem wyjścia dla niego były rozważania z zakresu ekonomii. Socjologia i ekonomia są u Veblena zlane w jedną całość.. Veblen uważał jednak, że model działania społeczeństwa jaki daje ekonomia jest ubogi, ponieważ opiera się na zasadzie racjonalności oraz ekonomicznych wzorach., jest zbyt wyidealizowany i sprowadza rzeczywistość społeczną do ekonomicznej.

Ekonomia wprowadza model „homo economicus”, dla którego najistotniejszym elementem jest zysk. Jest to jednak model błędny ponieważ:

• celem człowieka nie zawsze jest to samo

• dążenia i cele jednostek są skomplikowaną strukturą tworzoną społecznie;

• Założenia koncepcji Veblena

1. Każde społeczeństwo posiada swój model oddziaływań gospodarczych i społecznych. Każda społeczność wytwarza własne wartości i potrzeby.

2. Wg Veblena nie ma innych praw poza prawami rozwoju. Nie istnieją prawa statyczne, uniwersalne. Wszystko zależy od bliżej nieokreślonego wzoru wspólnotowego życia, który ciągle ewoluował.

3. Sferą najważniejszą, decydującą o innych sferach życia człowieka jest wspólnota, kolektywność.

4. Veblen przyjmował założenia Darwina i Spencera. Jednostka zawsze adaptuje się do środowiska, zbiorowości. Adaptacja ta nigdy nie jest skończona ponieważ społeczeństwo ciągle się zmienia i jednostka nigdy nie jest do końca dostosowana. Ciągłe sposoby adaptacji tworzą się we wspólnotach lokalnych, które trzeba badać

5. Veblenowska wizja społeczeństwa miała charakter ewolucjonistyczny:

1. ewolucja nie dąży do jakiegoś określonego celu

2. podstawą ewolucji społeczeństwa jest technologia

• rozwój technologii sam w sobie jest rozwojem społecznym

• relacja między jednostką a technologią - wraz z rozwojem technologii rozwija się człowiek i społeczeństwo, rozwijając także swój stosunek do technologii

• to co człowiek robi z elementami socjologii to kwestie socjologiczne

3. sposób myślenia, zwyczaje i nawyki:

• są produktem rozwoju technologii

• jeśli przybierają formy trwałe, to są to instytucje społeczne

Instytucje społeczne wskazują pośrednio sposób adaptacji społecznej do aktualnego stanu technologii

4. stadia rozwoju ludzkości:

• pokojowa gospodarka ludów pierwotnych

• drapieżna gospodarka ludów pre-cywilizowanych (narodziny wojen, własności, klasy próżniaczej)

• przednowoczesny okres gospodarki rękodzielnej

• era nowoczesna - duże znaczenie maszyn;

współcześnie występuje sprzeczność między biznesem, a przemysłem, działalnością pieniężną, a przemysłową; robotnikami, a handlowcami

• Współczesne społeczeństwo amerykańskie wg Veblena

1. Głównym celem działań jednostki jest podnoszenie statusu społecznego

• oznacza to, że człowiek uzyskuje wartość do której podąża przy pomocy innych

• najważniejsze jest to, co pomyślą inni; opinia innych ludzi warunkuje uzyskanie wyższego statusu

2. Działania jednostki to nieustanne próby „prześcignięcia sąsiadów”

• działania człowieka nie posiadają żadnego wzoru działania, są obliczone na sąsiadów i najbliższe otoczenie

3. Konsumpcja to element, który podnosi status społeczny (jest środkiem do jego osiągnięcia)

• konsumpcję trzeba odpowiednio zaprezentować, aby mogli zobaczyć ją inni

• konsumpcja na pokaz czyli: ostentacyjne okazywanie symboli statusu np.: marek, konsumowanie ponad miarę, przekraczające bieżące potrzeby

4. „Klasa próżniacza” - to klasa, która w szczególny sposób dokonuje konsumpcji na pokaz

• w każdym społeczeństwie istnieje klasa wiodąca prym w „konsumpcji na pokaz”

• elementem tego jest ostentacyjne próżniactwo, brak pracy

• zjawisko to jest uwarunkowane kulturowo (element podnoszący status)

• Potlach - zwyczaj, instytucja, gdzie jednostki w określonych kulturach zaopatrują się w trudno dostępne dobra, które na forum wspólnoty zostają zniszczone. Nazwa ta oznacza dzień w którym ta ceremonia się odbywa. Osoba, która zniszczy najwięcej posiada najwyższy status.

We współczesnym społeczeństwie poświęcamy niektóre wartości, aby zdobyć dobra przeznaczone na pokaz. Ideał społeczny przechodzi z klas wyższych do niższych. Każda grupa społeczna posiada określony styl kopiowania klasy wyższej.

• Socjologia wiedzy (Veblen wpłynął na jej kształtowanie się)

1. zdobywanie wiedzy jest uwarunkowane umieszczeniem jednostki w strukturze statusu

2. dziedziny wiedzy pozwalające na ostentacyjne próżniactwo i nie zaspokajające potrzeb:

• humanistyka

• prawo

• polityka

3. wszelkie nauki przyrodnicze mają charakter pragmatyczny, są użyteczne i nie pełnią wyłącznie funkcji nabywania wyższego statusu

4. elementy wzbogacające współczesną socjologię:

• teoria Veblena jest teorią walki, współzawodnictwa

• motywacje do współzawodnictwa są wzbudzane społecznie (nawiązanie do Marksa i Pareto)

• teoria funkcji ukrytych - są to funkcje inne niż te, które zakłada się oficjalnie; służą one podnoszeniu statusu

• koncepcja niewspółmiernego rozwoju instytucji i technologii - technologie rozwijają się szybciej niż instytucje

THORSTEIN VEBLEN

1

1

Wykłady z socjologii klasycznej

(c) Yareth

---