3.2) SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALENIA I ZMIANY KONSTYTUCJI

To właśnie ten tryb decyduje o pozycji konstytucji w hierarchii źródeł prawa w danym państwie.

Suweren decyduje w jaki sposób konstytucja będzie zmieniana i uchwalana, w zależności od tego kto jest tym suwerenem można różnicować formy kształtowania treści konstytucji.

TRYBY UCHWALANIA KONSTYTUCJI
1.	Jeśli suwerenem jest monarcha to konstytucja może być nadana - oktrojowana. Konstytucja jest narzucona. Służyły wprowadzaniu monarchii konstytucyjnych.		K. Księstwa Warszawskiego z 22 VII 1807r. K. Królestwa Polskiego z 27 XI 1815r. (car Aleksander I). Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII we Francji- 1814r. Dzisiejsze: konstytucje Kuwejtu, Nepalu, Bahrajnu.
Jeżeli podmiotem władzy zwierzchniej jest zbiorowy podmiot suwerenności (naród, lud) to może on uchwalać konstytucję pośrednio lub bezpośrednio.
2.	Metoda pośredniego uchwalania konstytucji polega na tym, że naród powołuje swoich przedstawicieli. Można to czynić na 2 możliwe sposoby: Może wyłonić spośród siebie Konstytuantę (Zgromadzenie Konstytucyjne, Sejm Konstytucyjny, Sejm Ustawodawczy) - organ powołany wyłącznie w celu uchwalenia konstytucji, po tym fakcie ulega automatycznemu rozwiązaniu. Suweren wyłania zwykły parlament, który obdarzony jest obok tradycyjnych funkcji, funkcją ustrojodawczą. Dysponuje władzą konstytucyjna. Parlament ten musi traktować funkcję ustrojodawczą jako priorytetową. Po jej realizacji przechodzi następnie do realizacji pozostałych funkcji.
3.	Suweren uchwalał będzie konstytucje bezpośrednio w drodze referendum konstytucyjnym. Zwolennikiem tej metody był J.J.Rousseau. Szczególnie chętnie sięgano po tą metodę w krajach Europy śr-wsch., które odzyskiwały niepodległość.		Konstytucja jakobińska z 1793r. Konstytucja Królestwa Hiszpanii z XII 1978r. Konstytucja turecka z 1985r. Konstytucja IV i V Republiki Francuskiej. Szereg krajów realnego socjalizmu (kubańska, NRD, bułgarska).
4.	Konstytucja USA - była przygotowana i uchwalona przez konwencję konstytucyjną Musiała uzyskać po uchwaleniu ratyfikacje odpowiedniej liczby stanów będących w unii, aby wejść w życie.
5.	Przyjęcie konstytucji w drodze kompromisu, umowy pomiędzy panującym a konstytuantą, co do jej treści. Konstytucja jest wyrazem konsensusu monarchy z poddanymi.	Konstytucja Prus z 30 I 1850r.
6.	Bywa, ze następuje odwrócenie kolejności typowej w procedurze uchwalania konstytucji. Najpierw odbywa się referendum konstytucyjne, którego zadaniem jest wytyczenie zasadniczych kierunków rozwoju państwa i konstytucji i dopiero potem w oparciu o przesądzone kierunkowe dyrektywy konstytuanta przystępuje do przygotowania i uchwalenia odpowiedniego projektu konstytucji np. konstytucja bułgarska z 1971r.

TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI

Zmiany konstytucji wymagają zastosowania specjalnego trybu.

Przez zmianę konstytucji rozumiemy uchylenie, albo nadanie zmienionej treści wszystkim albo niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji.

Zmiana konstytucji może być całkowita lub częściowa:

• ZMIANA CAŁKOWITA (REWIZJA KONSTYTUCYJNA) zmiana dotycząca wszystkich postanowień konstytucji lub zmiana zasad naczelnych (rewizją była zmiana z. 29 XII 1989r., została usunięta m.in. zasada kierowniczej roli partii). Obowiązuje utrudniony, specyficzny tryb postępowania.

• ZMIANA CZĘŚCIOWA (NOWELIZACJA) - zmiana treści niektórych postanowień. Polega na zmianie dotychczasowych postanowień nowymi bądź ich uzupełnienie. Tryb jak przy uchwalaniu ustaw.

W większości krajów konstytucje są zmieniane w trybie identycznym do obowiązującego przy ich uchwalaniu, chociaż nie zawsze tak bywa. Przy całkowitej zmianie konstytucji obowiązuje utrudniony, specyficzny tryb postępowania w porównaniu do zmiany tej samej konstytucji, kiedy ta zmiana ma charakter zmiany częściowej.

Współcześnie rozróżnienie reformy całkowitej od częściowej pojawia się w konstytucji hiszpańskiej z 1978r. - wyjątkowo sztywna konstytucja. Są w niej 2 przepisy, które nakazują zastosowanie specyficznej procedury dla reformy całkowitej i częściowej dotyczącej pewnych rozdziałów najważniejszych i odróżnia konstytucja te 2 postacie reformy od reformy zwykłej częściowej (zwykłej nowelizacji).

REWIZJA (reforma całkowita i częściowa dotycząca pewnych rozdziałów najważniejszych)

Przewiduje przyjęcie reformy kwalifikowaną większością 2/3 głosów dwóch izb Kortezów Generalnych (Senat i Kongres Deputowanych) w identycznym brzmieniu. Później izby są rozwiązywane i wybierane są nowe, które ponownie głosują nad zmianą (musi być kwalifikowana większość 2/3 głosów). Następnie zmiana musi zostać zatwierdzona w obligatoryjnym referendum konstytucyjnym.

NOWELIZACJA

Projekt nowelizacji konstytucji musi być przyjęty większością 3/5 w obu izbach. Uchwalona zmiana nie podlega obowiązkowemu referendum, które musi się odbyć, jeśli w ciągu 15 dni zarządza go dziesiąta część jednej z izb (referendum fakultatywne).

Do konstytucji wprowadza się nieraz szczególną kategorię postanowień, które nie mogą być zmieniane nawet w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji. Określone artykuły konstytucji nie podlegają zmianie i raz na zawsze ograniczają suwerena w zakresie zmian materii konstytucyjnych.

• Konstytucja francuska V republiki (art.89 ust.5) - nie może być przedmiotem zmiany republikańska forma rządów (zakaz restytucji monarchii).

• Konstytucja włoska z 1947r. (art.139) - zmiana republikańskiej formy rządów.

• Konstytucja grecka (art.110 ust.1) - republika parlamentarna (zakaz restytucji monarchii), trójpodział władzy, nienaruszalność godności ludzkiej, równość wobec prawa, wolność osobista, wolność sumienia.

• Konstytucja RFN z 1949r. (art.79 ust.3) - nie mogą być przedmiotem jakiejkolwiek zmiany: federalna struktura państwa (zakaz unifikacji państwa), zasada współudziału landu w ustawodawstwie związkowym, normy dotyczące podstawowych praw jednostki.

• Konstytucja portugalska z 1976r. (art.290) - zasada rozdziału kościoła od państwa, pluralizm polityczny, prawo do demokratycznej opozycji.

ZMIANY KONSTYTUCJI

Techniczno-legislacyjne metody umożliwiające wprowadzenie do tekstu konstytucji norm nowych, przy jednoczesnym usunięciu norm, które utraciły walor aktualności prawnej.

1. METODA POPRAWEK - zmiany konstytucji zachowują swoja odrębność, stanowią uzupełnienia i są poza pierwotnym tekstem (USA - oznaczone cyframi rzymskimi 26 poprawek). Socjalistyczne konstytucje Jugosławii i Czechosłowacji też takie były.

2. METODA BEZPOŚREDNIEJ ZMIANY KONSTYTUCJI - bezpośrednia zmiana treści i inkorporowanie nowych postanowień przy jednoczesnym usuwaniu postanowień zdezaktualizowanych. Metoda ujednolicenia tekstu konstytucji.

Ujednolicenie w trybie obwieszczenia tekstu jednolitego (najczęściej przez głowę państwa) w oficjalnym organie publikacyjnym państwa (w Polsce - w Dzienniku Ustaw).

17 X 1997r. - wejście w życie konstytucji RP z 97r. art.239

STABILNOŚĆ KONSTYTUCJI

• Konstytucja USA - 26 poprawek.

• Konstytucja australijska z 1900r. - 6 poprawek

• Nienowelizowana konstytucja japońska z 3 XI 1946r. (narzucona przez Amerykanów).

• Konstytucja fińska (1919-1999r.) - formalnie zmieniana niewiele razy, ale było dużo odstępstw od jej postanowień.

• Konstytucja Meksyku z 1917r.- proklamuje zasadę nienaruszalności ustawy zasadniczej, możliwe są tylko zmiany częściowe. Można ją nowelizować, a nie można rewizjować.

• Konstytucja dominikańska - zmieniana 50 razy w ubiegłym stuleciu.

• Konstytucja stanu Jukatan - 1841r., wprowadza instytucję skargi konstytucyjnej.

5. Wejście w życie konstytucji

• Oznacza nabranie przez konstytucję mocy obowiązującej.

• Uchwalenie nie oznacza, że konstytucja wchodzi w życie automatycznie, nawet jej oficjalne ogłoszenie nie oznacza, że wszystkie treści wchodzą w życie.

• Czasami wejście w życie niektórych postanowień jest uzależnione od np. powstania nowych instytucji.

• Zasada prawna jest taka, że ogłoszenie w oficjalnym organie publikacyjnym oznacza, że konstytucja obowiązuje w praktyce i ma być stosowana.

• Niektóre instytucje wchodzą w życie dopiero wówczas, gdy pojawią się przepisy wykonawcze.

• Problem wejścia w życie konstytucji musi regulować sam ustrojodawca, który może to czynić na 2 sposoby:

1) Może uregulować zagadnienie w samej konstytucji, dodając na końcu osobny rozdział wprowadzający przepisy intertemporalne, czyli przepisy zawierające klauzule derogacyjne i przepisy końcowe. Są to przepisy przejściowe i w tym rozdziale reguluje się wszystkie sprawy związane z wejściem w życie konstytucji.

2) Można to zrobić w osobnej ustawie konstytucyjnej, równocześnie uchwalanej z tekstem konstytucji, która jest poświęcona wyłącznie problemowi nabrania mocy obowiązującej przez konstytucje.

Zaletą pierwszego sposobu jest to, że ważne przepisy znajdują się w samej konstytucji.

Wadą jest to, że te przepisy szybko się dezaktualizują (np. art.237).

Bywa, że przepisy przejściowe i końcowe wprowadzające konstytucje są zbyt ogólne, potrzebne jest więc wydanie ustawy zwykłej doprecyzującej postanowienia konstytucji, jest to tzw. USTAWA PRZECHODNIA.

• Np. art. 126 konstytucji marcowej z 17 III 1921, okazał się zbyt ogólny i trzeba było go doprecyzować ustawa przechodnia z 18 V 1921r. „W sprawie tymczasowej organizacji władzy zwierzchniej RP”.

6. Vacatio Legis - „spoczywanie ustawy”

• Wejście w życie konstytucji może być uzależnione od wyraźnie określonego okresu, który musi upłynąć od momentu promulgacji albo publikacji do jej obowiązywania - VACATIO LEGIS.

• W Polsce wynosi 14 dni do wprowadzenia ustawy, czasem może ulec przedłużeniu i wynosi wtedy odpowiednio: 3,6 i 12 miesięcy.

• Stosuje się aby dać możliwość organom, które będą stosować dany akt prawny zapoznania się z treścią aktu.

• Konstytucja z 1997r. - 3 miesiące vacatio legis.

• 
  Kodeks karny z 1997r. - 6 miesięcy vacatio legis, następnie przedłużono ten okres o następne 6 miesięcy - w sumie 12.

7. Promulgacja i publikacja

PROMULGACJA

Oficjalne potwierdzenie przez głowę państwa, że dany akt prawny (w naszym wypadku konstytucja) pochodzi od uprawnionego organu i, że został uchwalony w odpowiedniej procedurze przewidzianej prawem.

Akt promulgacyjny nakazuje wszystkim (zwłaszcza organom państwa, urzędnikom, funkcjonariuszom) przestrzeganie i zapewnienie przestrzegana danego aktu prawnego. Oficjalnie zobowiązuje organy państwowe i obywateli do jej przestrzegania.

2 formuły promulgacyjne:

• Konstytucja włoska - klasyczna formuła promulgacyjna.

Zawiera 4 elementy składowe:

• Potwierdzenie procedury, która doszła do skutku

• Zaopatrzenie w formułę nagłówkową „ zaś prezydent republiki promulguje następującą ustawę”

• Rozkaz publikacji

• Klauzula wykonawcza

• Konstytucja hiszpańska (1978r.) - skrócona promulgacja.

Jest krótka, znajduje się tylko klauzula wykonawcza.

• Konstytucja polska - nie zna tej instytucji.

PUBLIKACJA

Oficjalne podanie tekstu aktu normatywnego w oficjalnym organie publikacyjnym do wiadomości organów państwa i obywateli. Jest częścią składową promulgacji.

Bywa, że w postanowieniach przejściowych i końcowych ustrojodawca wskazuje, kto jest odpowiedzialny za wykonanie konstytucji. Nawet bez bezpośredniego wskazania zawsze odpowiada parlament. Często wskazuje się na rząd jako organ odpowiedzialny realizacje postanowień konstytucji.

Art.236 ust.1 naszej konstytucji zobowiązuje rząd do przedstawienie projektów ustaw wykonawczych do konstytucji w ciągu 2 lat (wzorowane na konstytucji węgierskiej).

8. Preambuła

• Inaczej: wstęp, część wstępna, arenga, proklamacja wstępna.

• Poprzedza zasadniczy tekst konstytucji. Jest jej integralną częścią składową.

• Nie jest ujęta w formę artykułową czy paragrafową, ma formę uroczystą (solenną).

• Nie jest konieczna.

• Występuje często w konstytucjach państw nowopowstałych albo odrodzonych. Gdzie ruszyły głębokie przeobrażenia ustrojowe, a nowa konstytucja ma utrwalić w sposób normatywny kierunek tych przeobrażeń, a jej wstęp podkreśla szczególny, przełomowy moment w egzystencji państwa.

• Może mieć postać: jednozdaniową (konstytucja USA), kilkuzdaniową (konstytucja Hiszpanii - 7 zdań), wielostronicową (konstytucja japońska z 1946r., konstytucje socjalistycznej republiki Jugosławii).

Ustawa z 20 VII 2000r.

„O ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych”

Dz. U. nr 62 z 2000r. poz .718

---