Kinematografia - zespół środków (baza techniczna i produkcyjna) i sił przeznaczonych do produkcji wszelkiego rodzaju filmów dla potrzeb sieci kin i programu telewizyjnego a także innych odbiorców oraz baza rozpowszechniania dzieł filmowych.
początki kinematografii na ziemiach polskich
Początki kinematografii to koniec XIX wieku, okres intensywnego rozwoju szeregu przemysłów i wynalazków. W końcówce XIX wieku w wielu miejscach na świecie, głównie w Europie i Ameryce pracowano nad możliwością prezentowania ruchu prezentowanego na czymś co pozwalało by później ten ruch odtworzyć. Polscy wynalazcy mieli także swój udział w powstaniu pierwszych prób rejestracji ruchu - inż. Kazimierz Prószyński wynalazł w 1894 roku aparat, przy pomocy którego można było rejestrować obraz i odtwarzać - jednocześnie kamera i projektor - pleograf.
Tempo w jakim rozwijało się zainteresowanie wynalazkiem było gigantyczne. W 1902 roku Prószyński założył Towarzystwo Filmowe Pleograf - rozpowszechniał filmy krótkie i edukacyjne - wkrótce firma upadła, bardziej go interesowały nowinki techniczne.
Filmy w tym czasie były wyświetlane przez kina objazdowe. Dopiero w 1907 roku pojawiają się pierwsze stałe budynki nie tylko przeznaczone do wyświetlania filmów, odbywały się tam także inne imprezy - teatry objazdowe, imprezy kulturalne. Największe zainteresowanie tego typu rozrywką było w Kongresówce. Największe było Towarzystwo Udziałowe Sfinks prowadzone przez Aleksandra Hertza. Pierwsze stałe kino powstało w 1909 roku w Łodzi.
Do roku 1908 filmy produkowane były kupowane czy też sprzedawane i traktowane jak produkt.
Na Kongresie Paryskim w 1909 roku uznano, że film jest także produktem prawa autorskiego, do tego czasu był traktowany jako zwykły produkt.
Od 1909 roku filmu zaczęto wynajmować na czas określony; zaczęły powstawać firmy zajmujące się dystrybucją, wypożyczaniem filmów.
Rok 1918 - powstanie państwa polskiego - kilka miesięcy po uzyskaniu niepodległości - już 18 lutego 1919 roku wydano pierwszy akt prawny normujący działalność kinematografii w Polsce.
Rok 1919 - rok narodzin narodowej kinematografii w niepodległym państwie polskim.
Ten akt prawny z dzisiejszego punktu widzenia to drobiazg - dekret w przedmiocie przepisów tymczasowych o widowiskach w tym także filmowych. Film pojawia się jako margines i jest podłączony pod przepisy związane z wszelkiego rodzaju widowiskami. Nadzór nad filmem sprawowało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych - tak naprawdę ograniczał się jedynie do wydawania zezwoleń na publiczne wyświetlanie filmów. Zezwolenia wydawał Urząd Kinematograficzny, który został utworzony przy Wydziale Prasowym MSW. Dekret normował także procedurę otwierania zakładów widowiskowych oraz kinoteatrów. By móc wystąpić o zezwolenie na wyświetlanie filmów trzeba było mieć zgodę miejscowego urzędu administracyjnego. Dekret ten przetrwał przez 15 lat, z jedną tylko nowelizacją w grudniu 1924 roku, która ograniczała się tylko do zatwierdzenia i określenia opłat, jakie winni płacić właściciele kinoteatrów za rozpatrzenie podania o uzyskanie zgody na wyświetlanie filmów oraz wydawanie legitymacji filmowych. Do roku 1924 dekret ten był jedynym aktem prawnym normującym gwałtownie rozwijającą się kinematografię.
Od początku polskiej kinematografii do wybuchu wojny największą produkcję miały cztery ośrodki - Sfinks, Leofilm, Muzafilm, Reksfilm.
ustawa o kinematografii
W końcu lat dwudziestych właściciele ateliers i laboratoriów postanowili się zrzeszyć w celu obrony swoich interesów zarówno wobec władz jak i wobec innych działów przemysłu filmowego od dawna zorganizowanych w stowarzyszeniach branżowych. We wrześniu 1927 roku powstał Polski Związek Producentów Filmowych, z sekcjami: 1) producentów, 2) właścicieli ateliers i laboratoriów, 3) reżyserów, 4) operatorów filmowych, fotografów, dekoratorów i architektów.
Na początku lat 30-tych osoby zajmujące się produkcją filmową zgrupowani byli i działali w różnych związkach - Związek Producentów Filmowych - należeli do niego właściciele atelier filmowych, laboratoriów, twórcy filmowi; Związek Producentów Filmów Krótkometrażowych, Związek Zrzeszeń Teatrów Świetlnych, Związek Przemysłowców Filmowych.
Wprowadzeniu dźwięku do polskiego filmu towarzyszył znaczny spadek produkcji i niewielki - liczby kin. Trudny okres przejściowy skonsolidował środowisko filmowe. Różne osoby z tych związków intensywnie włączyły się w powstanie prawdziwego ustawodawstwa filmowego. W konsekwencji doprowadzili do uchwalenia 13 marca 1934 roku ustawy o filmach i ich wyświetlaniu - jedna z pierwszych w ogóle w Europie i na świecie, która normowała zasady w tak szerokim zakresie funkcjonowania kinematografii i wspierania twórczości kina narodowego. Większość postanowień tego aktu odnosiła się do cenzurowania i dystrybucji filmów oraz do zasad prowadzenia kinoteatrów.
Ustawa składała się z 6 rozdziałów:
rozdział dotyczący obrotu filmami i popierania twórczości filmowej
rozdział dotyczący przedsiębiorstw publicznego wyświetlania filmów
rozdział dotyczący badania filmów przeznaczonych do publicznego wyświetlania
rozdział dotyczący nadzoru nad publicznym wyświetlaniem filmów
rozdział dotyczący postanowień karnych
rozdział dotyczący postanowień przejściowych
Zapis pierwszy regulował zasady sprowadzania filmów z zagranicy - zapis ten przewija się przez całą historię polskiej kinematografii. Dzięki niemu twórczość krajowa była chroniona przed zalewem produkcji zagranicznej a szczególnie amerykańskiej - ten problem pojawił się już na początku powstania kinematografii - walka narodowych kinematografii o ochronę, szczególnie w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych.
Pierwszy rozdział zapowiadał utworzenie funduszu filmowego, z którego dotowano by polskie produkcje filmowe. Zapis, na podstawie którego Rada Ministrów uzyskała prawo powołania Rady Filmowej, która miała opiekować się twórczością filmową, jako czynnikiem kształtującym kulturę - uznano twórczość filmową za twórczość artystyczną.
Te zapisy ustawowe nigdy nie doczekały się wdrożenia w życie, nigdy nie powstał żaden akt wykonawczy do tej ustawy. Do 1939 roku bardzo silne lobby importerów filmów blokowało wydanie jakichkolwiek aktów, które wprowadziły by ustawę w życie. Ta ustawa tak naprawdę nigdy nie weszła w życie.
Po uchwaleniu ustawy o kinematografii, już w październiku 1934 roku powstało ciało mające zabiegać o konsolidację środowiska filmowego, uporządkowanie sfery finansowania kinematografii oraz ochrony interesu polskich producentów filmowych - Rada Naczelna Przemysłu Filmowego - potrzeba zaradzenia kryzysowej sytuacji filmu polskiego.
Polska produkcja filmowa w tym czasie funkcjonowała śladowo, nie była chroniona przez państwo, miała charakter incydentalny, projekty powstawały od przypadku do przypadku, poziom twórczości był bardzo niski, ponieważ najczęściej produkcją filmową zajmowali się właściciele kin i sieci wynajmujących filmy - produkowali je właściwie dla siebie.
W roku 1936 Związek Producentów Filmowych powołał tzw. Komisję Konwekcyjną, która miała udzielać zezwoleń na produkcję filmów w Polsce. Komisja badała wiarygodność producenta oraz badała to czy producent posiada środki finansowe, które pozwalały by mu na ukończenie filmu - chodziło o zahamowanie dzikiej produkcji filmowej - cały czas były podejmowane próby by chaotyczną produkcję w Polsce uporządkować.
Znikome zainteresowanie państwa w tym okresie kinem i filmem - film był wówczas rozrywką dla najuboższych.
skąd zbierano pieniądze na produkcję filmową:
Na początku właściciele kin i wypożyczalni produkowali filmy dla siebie. Z chwilą pojawienia się kina dźwiękowego zmieniła się forma organizacyjna produkcji filmowej w formie - z poziomego układu na pionowy - wyspecjalizowały się ośrodki zajmujące się produkcją filmu, dystrybucją i eksploatacją.
Nawet poważni producenci nie realizowali filmów na własne ryzyko i własny rachunek.
Brak trwałego oparcia finansowego przyczynił się do wytworzenia swoistego systemu finansowego - do produkcji potrzebne było uzyskanie pieniędzy od kilku wierzycieli, którzy byli jednocześnie gwarantami ukończenia filmu - co gwarantowało im odzyskanie pieniędzy.
Inny sposób - sprzedaż filmu właścicielom kin jeszcze przed jego wyprodukowaniem (w Europie było to już zakazane).
Kolejną formą były weksle - uzyskane weksle zamieniano w kantorach na gotówkę (z odpowiednim dyskontem, z reguły bardzo wysokim, dochodzącym do 60%), którą płacono wszystkie usługi związane z realizacją filmu.
polityka państwa
Nie było jednolitego sposobu funkcjonowania kinematografii. Na jej funkcjonowanie wpływały - MSW - pozwolenie na wyświetlanie filmów, Ministerstwo Handlu - eksport i import, Ministerstwo Skarbu - podatki; Ministerstwo Wyznań i Oświecenia Kulturalnego - kwalifikacja filmów dla młodzieży. Nie było jednolitego ośrodka, który dysponował by szerokim wachlarzem przepisów regulujących kinematografię.
W 1936 roku wydano zarządzenie, które chroniło twórczość polska przed zalewem produkcji zagranicznych. Uchwalono podatek od filmów polskich w Warszawie - 5%, poza Warszawą 3%. Od wyświetlania filmu zagranicznego - 53%.
Dzięki temu zarządzeniu całość podatków jakimi obciążono wyświetlanie filmu polskiego to 19%.
Zarządzenie zobowiązywało właścicieli kin do wyświetlania minimum 10% pełnometrażowych filmów polskich w repertuarze. W zamian otrzymywali ulgi za wyświetlania filmów polskich lub filmów zagranicznych z polskim dubbingiem, za wyświetlanie przed projekcją filmu głównego krótkich filmów polskiej produkcji. W 1936 roku zanotowano gwałtowny wzrost produkcji filmów polskich - dzięki wydanemu zarządzeniu. System przywilejów fiskalnych sprawiał, że nawet niezbyt udany film krajowy, nie rokujący powodzenia u widzów, mógł liczyć na miejsce na ekranie. Samą swoją obecnością powodował bowiem, iż w kasie kina - w przypadku wyświetlania filmów zagranicznych, których było dziesięciokrotnie więcej - z każdej złotówki zamiast 17 groszy pozostawało 30 lub nawet 38 groszy. I to dopiero wystarczało na pokrycie kosztów eksploatacji kina, a nawet zapewniało zysk.
Kinematografia w czasie II wojny światowej
1939 rok. Dyskryminacyjne i eksterminacyjne działania okupantów objęły przemysł filmowy na ziemiach wschodnich oraz na terenach przyłączonych do Rzeszy i w Generalnej Guberni. Na Wileńszczyźnie i na obszarach włączonych do związku Radzieckiego kina i placówki wynajmu zostały wywłaszczone i znacjonalizowane. Pod okupacją niemiecką jeszcze w 1939 roku wywłaszczono wszystkich nie-niemieckich właścicieli kin, a jesienią następnego roku zarządzono rejestrację i konfiskatę aparatury, sprzętu filmowego, zapasów taśmy itp. Część zasobów wywieziono, część wykorzystywano w Generalnej Guberni. Polska produkcja filmowa praktycznie przestaje istnieć. W kinach wyświetlano propagandowe filmy niemieckie i filmy polskie bardzo mocno ocenzurowane przez okupanta. Było około 200 kin w Guberni. Podziemne władze polskie bojkotowały kina.
Zalążki kinematografii działały przy rządach emigracyjnych - we Francji (krótko) działała Agenda Filmowa; w Anglii Agenda Filmowa kierowana przez Cękalskiego; na terenie Polski przy Biurze Informacji i Propagandy Armii Krajowej wykonywano zdjęcia dokumentacyjne. Trwały tajne kursy prowadzone przez Bohdziewicza. W czasie Powstania Warszawskiego wyprodukowano 3 kroniki filmowe „Warszawa walczy”.
Na wschodzie powstał zalążek ośrodka filmowego, który wywarł największy wpływ na polskie kino. W 1943 roku powstała Czołówka Wojska Polskiego - pierwszy film - „Przysięgamy ziemi polskiej” - rejestracja przysięgi I Dywizji - przy czym była torejestracja inscenizowana.
Do Czołówki należeli: Aleksander Ford, Władysław Vorberg, Wanda Jakubowska - twórcy związani przez wojną ze Startem. W 1944 roku po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie Czołówkę zamieniono na Wytwórnię Filmową Wojska Polskiego Czołówka. Finansowanie produkcji filmowej - w warunkach wojennych - ze środków budżetowych agend rządowych lub jednostek wojskowych oswoiło realizatorów z myślą dalszego, po wojnie finansowanie przez państwo.
Oprócz dokumentowania wyzwalania Polski zabezpieczali to, co można było odzyskać z polskiej przedwojennej kinematografii - m. in. z berlińskiej Ufy odzyskano część sprzętu zarekwirowanego w 1939 roku.
nacjonalizacja kinematografii
Po wojnie na ziemiach polskich pozostała zdewastowana sieć kin, atelier, biur wynajmów. Nie istniało nic na czym można by oprzeć budowę polskiej kinematografii. Powołana została grupa ekspertów, która miała opracować plan odbudowy kinematografii. Doszli do wniosku, że twórczość filmowa powinna być dofinansowana przez państwo. Postanowiono znacjonalizować przemysł filmowy - 1945 rok. Wtedy jeszcze w Polsce nie było nacjonalizacji całego przemysłu. Nacjonalizacja kinematografii wyprzedzała o dwa lata nacjonalizację wszystkich przemysłów. Kino podporządkowano polityce, z biegiem lat - ideologii. Ideologia była podstawowym wyznacznikiem rozwoju kina. Gdy w 1945 roku nacjonalizowano przemysł filmowy twórcom wydawało się to najlepszym rozwiązaniem - bezpieczeństwo finansowe. Później ceną za to było artystyczne i ideowe podporządkowanie się władzy i brak samodzielnego decydowania o tym co się robi i jaki ma być kształt artystyczny dzieła.
film polski
13 listopada 1945 powołano Przedsiębiorstwo Państwowe Film Polski - siedzibą była Warszawa, lecz rzeczywiście znajdowała się w Łodzi, ponieważ Łódź nie była zniszczona. Aleksander Ford był pierwszym jego dyrektorem. Nadzór zwierzchni nad Filmem Polskim miał Minister Informacji i Propagandy - film był wpisany w plany propagandowe nowego systemu.
Przedmiotem działania Filmu Polskiego było:
zakładanie i prowadzenie wytwórni filmów
sprzedaż i wynajem filmów polski za granicą, wynajem filmów zagranicznych
zakładanie i prowadzenie teatrów świetlnych
stosowanie filmów jako środka informacji, wychowania społecznego i oświaty
szerzenie kultury
kształcenie fachowców
zakładanie i prowadzenie bazy technicznej
To stwarzało możliwość szybkiej odbudowy całego przemysłu filmowego. Zwiększyła się ilość kin: w 1938 - 807 kin; 1946 - 439; 1958 - 2333. Ilość miejsc w kinach na 1000 mieszkańców: przed wojną - 8,2; 1946 - 5,8; 1958 - 17,3. Ilość hal zdjęciowych: przed wojną - 5 (dosyć nowoczesnych jak na ówczesne czasy); po wojnie - 1 (powstała w Łodzi, adaptowana z przedwojennej hali sportowej); w 1958 - 6.
Pierwszym film wyprodukowany na hali w Łodzi - „Wieczór wigilijny” - film krótkometrażowy.
By Film Polski mógł się rozwijać utworzono w 1945 roku Fundusz Rozwoju Kinematografii, który gromadził środki na inwestycje. Do każdego biletu kinowego doklejany był znaczek na Fundusz Rozwoju Kinematografii. Środki finansowe przeznaczone na produkcję filmową gromadzono i rozdysponowywano według rocznych planów, które zatwierdzało Ministerstwo Informacji i Propagandy. W latach 1945-46 PP Film Polski oraz Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego - tylko te dwie instytucje prowadziły produkcję filmową - obiema zarządzał Aleksander Ford.
W 1947 Czołówka została wchłonięta przez Film Polski i już samodzielnie zajmowała się produkcją filmów.
Pierwszy polski film fabularny „Zakazane piosenki” Leona Buczkowskiego - 1947. Drugim filmem (1947) był film Eugeniusza Cękalskiego, który powrócił z zachodu „Jasne łany” - produkcyjniak ideologiczny. W 1948 powstały dwa filmy - „Ostatni etap” Wandy Jakubowskiej; „Stalowe serca” (produkcyjniak).
W roku 1948 w ramach działu produkcji Filmu Polskiego powstały trzy zespoły filmowe - Zespół Blok (Aleksander Ford), Zespół Warszawa (Leona Buczkowskiego), Zespół ZAF (Wanda Jakubowska). Idea samorządu twórczego w produkcji filmowej ukształtowała się w Polsce w okresie międzywojennym w środowisku młodych miłośników filmu, skupionychw „Starcie”. Pretekst do powołania zespołów dał kryzys scenariuszy. Głównym zadaniem tych jednostek było ożywienie prac literackich, pozyskanie do współpracy pisarzy, zwiększenie liczby filmów i podniesienie ich poziomu artystycznego oraz ułatwienie debiutów młodym twórcom - w szybkim tempie kształconym adeptom sztuki filmowej.
Zespoły te miały pewną samodzielność w konstruowaniu planów produkcyjnych - pierwszy zalążek, z którego powstały zespoły filmowe w przyszłości, który utworzył strukturę, która dosyć dobrze zapisała się w historii polskiej kinematografii.
generalna dyrekcja film polski
Na bazie PP Film Polski utworzono Generalną Dyrekcję Film Polski. Jej celem była potrzeba dostosowania struktur zarządzania aparatem filmowym do zarządzania planowego gospodarką narodową - wpisywało się to w bardzo silną tendencję do centralizowania całego systemu kierowania gospodarką w skali całego kraju. Całość zadań Filmu Polskiego podzielono na zarządzanie kinematografią oraz przedsiębiorstwa produkujące filmy.
Wszystkie funkcje rozdzielono na mniejsze struktury, nad którymi była Generalna Dyrekcja. Nad tą strukturą stało Ministerstwo Kultury i Sztuki. Generalna Dyrekcja stała się wykonawcą narodowego planu gospodarczego i uczestnikiem państwowego planu finansowego.
Ośrodkiem produkcyjnym była Wytwórnia Filmów Fabularnych w Łodzi. W 1953 roku utworzono Wytwórnię Filmów Fabularnych 2 we Wrocławiu. W Warszawie Wytwórnia Filmów Dokumentalnych powstała w 1949 roku - miała dokumentować życie polityczne i ideologiczne kraju.
zespoły dramaturgiczne
Instytucjonalnym pokłosiem Zjazdu Filmowego w Wiśle (17-20 listopada 1949 roku) była likwidacja zawiązanych dwa lata wcześniej zespołów produkcyjnych. Sytuacja kinematografii w ocenie władz rządowych, partyjnych i środowiska była niezadowalająca. Jednocześnie, „w celu dokonania przełomu” we współpracy literatów z kinematografią, w Wytwórni Filmów Fabularnych w Łodzi powołano trzy zespoły dramaturgiczne. Postanowiono odejść od samodzielności produkcyjnej zespołów. Zespoły dramaturgiczne miały zajmować się aktywizowaniem życia literackiego, kształceniem scenarzystów, organizowaniem kursów. Zespoły dramaturgiczne wyposażono w szerokie pełnomocnictwa w zakresie zatrudniania etatowych autorów oraz zawierania z nimi umow. Za każdy przyjęty tekst zespół otrzymywał wysokie nagrody, które mógł dzielić według własnego uznania. Największym problemem kina był brak scenariuszy. Działalność związana z pisaniem scenariuszy nigdy nie była atrakcyjna finansowo - scenarzysta nie wiedział czy to co napisze będzie realizowane i czy otrzyma pieniądze. Nie wykształciła się grupa zawodowa ludzi piszących scenariusze. Najczęściej scenariusze dla siebie piszą sami reżyserzy. Zespoły dramaturgiczne nie przetrwały długo - tylko rok. Zespoły te pogłębiły jeszcze bardziej kryzys wśród autorów scenariuszy - ówcześnie scenarzystami byli reżyserzy i pisarze. Pisarze mieli wówczas bardzo silne lobby we władzach partyjnych. W zasadzie zespoły te nie zdążyły funkcjonować.
ustawa o kinematografi z 15 grudnia 1951 roku
Po raz pierwszy po wojnie w akcie tej rangi ustawowej określono kinematografię jako samoistną twórczość artystyczną. Przetrwała do roku 1978.
Pod koniec 1951 roku uznano, że sytuacja dojrzała do nadania filmowi praw samodzielnego resortu. Ustawa o kinematografii z dnia 15 grudnia 1951 roku - podjęta w „celu popierania kinematografii jako samoistnej twórczości artystycznej i jako środka masowego upowszechniania kultury i sztuki oraz wychowania społecznego” - stworzyła formalne podstawy zmian organizacyjnych.
Ustawa przewidywała utworzenie Centralnego Urzędu Kinematografii.
centralny urząd kinematografii
Od 1 stycznie 1952 roku - w miejsce Generalnej Dyrekcji zaczął działać Centralny Urząd Kinematografii podległy Prezesowi Rady Ministrów. Organ ten zatrudniał ponad 500 pracowników , liczył 8 departamentów i biur, jeden zwykły zarząd i 3 zarządy centralne: kin, produkcji przemysłowej oraz wytwórni filmowych. W 1951 roku zaprzestały działalności zespoły dramaturgiczne, które okazały się chybionym pomysłem (pozostawiły po sobie tzw. „poważne trudności scenariuszowe”). W 1952 roku w Centralnym Zarządzie Wytwórni Filmowych utworzono Biuro Scenariuszowe. Początkowo uzupełniało ono prace prowadzone w łódzkiej Wytwórni Filmów Fabularnych. W następnym roku zarządzeniem prezesa CUK Biuro przejęło całość inicjatyw literacko-scenariuszowych na zasadzie wyłączności.
Główne decyzje programowe i produkcyjne wyznaczające kształt filmu fabularnego należały do prezesa CUK. Do niego w konsekwencji trafiały scenariusze. On kierował je do produkcji i zatwierdzał limity oraz kosztorysy, a także incydentalnie przeglądał materiały zdjęciowe, przyjmował gotowe filmy i kierował je do rozpowszechniania.
W roku 1956 CUK rozwiązano, w jego miejsce powołano Urząd Kinematografii - na bardzo krótko; kilka miesięcy później powołano Naczelny Zarząd Kinematografii, który w niezmienionej formie przetrwał do roku 1987, a po pewnych zmianach funkcjonował do kwietnia 2002 roku.
fundusz filmowy
W 1950 roku - 1 stycznia - zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki powołano Fundusz Filmowy - jego przeznaczeniem było finansowanie produkcji filmów fabularnych, dokumentalnych i oświatowych oraz rozwój sieci kin. Wpływy ze sprzedaży biletów - 40% wartości biletu było odprowadzane do Funduszu. wpłat na Fundusz dokonywały okręgowe zarządy kin i Centrala Dystrybucji Filmów.
Fundusz Filmowy był instytucją filmową powiązaną z budżetem państwa poprzez nadwyżkę dochodów nad wydatkami. Posiadając status opłaty publiczno płatnej FF był zwolniony od wszelkich obciążeń podatkowych. Zaczął działać w roku 1950. Jesienią roku 1950 (28 października) - była dokonana operacja wymiany pieniędzy w wyjątkowo niekorzystnym przeliczeniu (do pewnej kwoty wymieniano pieniądze w stosunku 1 do jakiegoś parytetu; wszystko powyżej było nie wymieniane lub wymieniane w niewielkim stopniu). Po tej wymianie od ceny biletu odprowadzano 70% wartości biletu do Funduszu Filmowego. Nikt nie oceniał wówczas zyskowności produkcji filmowej.
Fundusz Filmowy w roku 1955 zmienił nazwę na Fundusz Rozpowszechniania Filmów - jego środki były przeznaczone na zakup filmów produkcji polskiej.
W roku 1956 - Fundusz Rozpowszechniania Filmów zamieniono na Fundusz Zakupu Filmów - przetrwał dwa lata do kolejnej reorganizacji finansowania jednostek kinematografii.
zespoły autorów filmowych
Idea filmowego samorządu artystyczno-produkcyjnego nie przestała nurtować środowiska twórczego. Atmosfera polityczna połowy lat 50-tych sprzyjała nowym pomysłom. Filmowcy uważali, że ze wszystkich grup społecznych są najbardziej predestynowani do zarządzania kinematografią. Domagali się więc powołania zespołów twórczo-produkcyjnych, które pełniłyby funkcję państwowych producentów. Producentów, którzy współzawodnicząc ze sobą na zasadach samorządowych i demokratycznych, znacznie efektywniej realizowaliby zadania polityki kulturalnej. Zakładano również, że układ gospodarczy między zespołami produkującymi filmy i wytwórniami obsługującymi procesy realizacji będzie poddany mechanizmom rynkowym.
Projekty utworzenia zespołów i następnie wydzielenia ich ze społecznego i gospodarczego systemu wytwórni filmowych były przedmiotem dramatycznych kontrowersji. Wytwórnie nie rezygnowały łatwo z uprawnień producenckich, chociaż od wielu lat były one fikcyjne. Realnym producentem w realnym socjalizmie był bowiem szef kinematografii. Ostatecznie w roku 1955 zorganizowano sześć zespołów: Iluzjon, Kadr, Rytm, Studio oraz Syrena. Siódmy zespół Droga (początkowo Po prostu) utworzono w 1956 roku. Rok później powstała Kamera. Przejściowo zespoły stanowiły część wytwórni łódzkiej i wrocławskiej. Zostały z nich wyodrębnione 30 lipca 1956 roku, kiedy powołano przedsiębiorstwo pod nazwą Zespoły Autorów Filmowych (ZAF) z siedzibą w Warszawie.
Na czele zespołu stał kierownik artystyczny, a jego zastępcami byli: kierownik literacki i szef produkcji. Zespół gromadził twórców filmowych (reżyserów, operatorów, kierowników produkcji) oraz ich najbliższych współpracowników i asystentów. Statutowym zadaniem zespołu była realizacja filmów fabularnych począwszy od pomysłu, na kopii ekranowej kończąc.
Procedura. Zespół upoważniony był do zawierania umów na opracowanie literackie; patronował współpracy autorów i realizatorów, akceptował tematy i nowele, przyjmował wstępnie scenariusze i przedstawiał je do zaopiniowania Komisji Oceny Scenariuszy, a następnie kierował do zatwierdzenia przez szefa kinematografii. Po akceptacji scenariusza zespół proponował limit kosztów i przygotowywał warunki skierowania do produkcji. Dobierał sztab realizatorski. Analizował i zatwierdzał scenopis oraz dialogi. Rozpatrywał plany generalne i kosztorysy oraz przedstawiał je dyrektorowi przedsiębiorstwa Zespoły Autorów Filmowych do akceptacji. Zespół nadzorował przebieg produkcji filmu pod względem artystycznym, produkcyjnym i finansowym. Przyjmował wstępnie gotowy film i zgłaszał go do kolaudacji, a następnie współpracował z aparatem wynajmu przy promocji i rozpowszechnianiu filmu.
Zasada jednoosobowego kierownictwa i odpowiedzialności obowiązująca w przedsiębiorstwach państwowych nie pozwalała na wprowadzenie zarządu kolegialnego, o który zabiegali twórcy. Nadany Zespołom Autorów Filmowych statut ustanawiał stanowisko dyrektora kierującego całą działalnością przedsiębiorstwa i za nią odpowiedzialnego. W zakresie programowym zespoły były bezpośrednio podległe Naczelnemu Zarządowi Kinematografii. Samo powołanie zespołów nie przyniosło natychmiastowej poprawy stanu kinematografii. Konieczna była komplementarna seria przedsięwzięć organizacyjno-gospodarczych - podwyższenie cen biletów wstępu do kina, reformy strukturalne, zmiana systemu finansowego oraz wprowadzenie nowych zasad i stawek wynagrodzeń.
uchwała KERM nr 476 z 1958 roku
W grudniu 1958 roku Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów podjął uchwałę nr 476. Uchwała ta sankcjonowała zespół jako podstawowe ogniwo wytwórcze - subproducenta filmów, działającego na zasadach rozrachunku gospodarczego. Zmianie uległa nazwa przedsiębiorstwa na PP „Zjednoczone Zespoły Realizatorów Filmowych”. Zespoły zostały wyposażone we własne środki finansowe, stanowiące quasi fundusz statutowy. W nowej postaci nie uzyskały jednak samodzielności programowej, o którą zabiegały. Nadal nie miały prawa akceptacji scenariuszy i kierowania ich do produkcji. (z tego podstawowego instrumentu polityki kulturalnej władze nie zrezygnowały do końca istnienia PRL).
Nowy system finansowy - uzależniający stan gospodarczy zespołu od wyników ekonomicznych jego filmów (kosztów produkcji i wpływów z rozpowszechniania) - miał powodować racjonalne działania zespołów i przedsiębiorstwa realizacji filmów. Zmodyfikowane stawki i niekonwencjonalne formy wynagradzania zachęcały do realizacji filmów tanich, kameralnych, osiągających wysokie wpływy kasowe, kupowanych za granicą i wysoko ocenianych pod względem ideowym i artystycznym. W praktyce wyniki bilansowe zespołów i przedsiębiorstwa nie miały żadnego wpływu na poziom płac.
lata 1960-1979
W dziedzinie produkcji filmów fabularnych w początkach szóstej dekady ustabilizował się układ zespołów działających na zasadzie quasi-pełnego wewnętrznego rozrachunku gospodarczego w ramach przedsiębiorstwa państwowego Zjednoczone Zespołu Realizatorów Filmowych. Formy współudziału pracowników twórczych w zarządzaniu jej działalnością programową i produkcyjną kształtowały się różnie. W skrajnych przejawach - z jednej strony postać ścisłego uczestnictwa członków zespołu w programowaniu kierunków jego działania, w ocenie i przyjmowaniu scenariuszy, przeglądach materiałów i wstępnym przyjmowaniu gotowego filmu. Z drugiej strony, w niektórych zespołach wszystkie istotne decyzje programowe i produkcyjne podejmowało kierownictwo zespołu lub wręcz sam kierownik artystyczny. W chwili, gdy pojawiła się telewizja filmowcy zostali postawieni przed alternatywą: współdziałać czy konkurować. Filmowcy zaproponowali finansowanie produkcji programów telewizyjnych z funduszu filmowego. Strategia współdziałania nie dała spodziewanych efektów dla kinematografii (zapewnienie zatrudnienia pracownikom zespołów i wytwórni; zapobieganie rozbudowie przez telewizję własnej bazy filmowej oraz pobożne życzenie, że w ten sposób telewizja we własnym interesie dbałaby p dochody funduszu filmowego). Wykorzystując dobrą koniunkturę gospodarczą telewizja przystąpiła do budowy własnej minikinematografii. Spowodowało to konflikty pomiędzy kierownikami telewizji i kinematografii. W PRL nigdy nie doszło do traktowania obu mediów komplementarnie. W innych krajach telewizja była jednym ze źródeł współfinansowania produkcji filmów kinowych. Przesłanką do tego jest założenie, że niemal każdy film trafia ostatecznie na małe ekrany. Z czasem telewizja występowała jako producent form średnio i krótkometrażowych. Sytuacja się jeszcze bardziej pogorszyła, gdy województwa przejęły zarząd nad kinami. Stale rosnący deficyt przedsiębiorstw kinowych wpływał ujemnie na wyniki finansowe kinematografii. Jeszcze większy deficyt dotknął fundusz filmowy, który osiągnął w końcu lat siedemdziesiątych miliard złotych. Tych trendów nie były w stanie odwrócić ani okresowe oceny działalności zespołów, ani rozliczne narady i reorganizacje. Dochodziły do tego polityczne rozgrywki, które miały skłócić środowisko filmowców.
Aktem prawnym o istotnym znaczeniu dla gospodarki filmowej była uchwała nr 129 Rady Ministrów z 1 września 1978 roku w sprawie utworzenia funduszu kinematografii. Zmieniła ona system zasilania produkcji i rozpowszechniania. Zrywając z zasadą samofinansowania filmu polskiego wprowadziła dotowanie z budżetu centralnego. Jednocześnie został usankcjonowany zamknięty obieg środków wewnątrz kinematografii. Nowo utworzony fundusz stał się instrumentem rozliczania się przedsiębiorstw filmowych i kinowych z budżetem centralnym. W dziedzinie finansowania zrezygnowano z uzależnienia jej od wpływów z rozpowszechniania. Zakup filmów wszystkich rodzajów i gatunków miał następować według zatwierdzonego kosztu z uwzględnieniem stawki zysku. W ten sposób powrócono do systemu stosowanego i potępionego w latach pięćdziesiątych.
ostatnia dekada PRL (1980-89)
Po kilku latach rozgrywek politycznych doszło w końcu do uchwalenia, przygotowywanej przez pięć lat ustawy o kinematografii (16 lipca 1987 roku). W myśl jej założeń kinematografia pozostała instytucją rządową. W ustawie postanowiono także - a w dziedzinie video była to już rzeczywistość - aby równocześnie mogły egzystować: pozapaństwowa produkcja, dystrybucja oraz pozostała działalność kinematograficzna. Film państwowy starano się uspołecznić. Jednak praktycznie rzecz biorąc - postanowienia odnoszące się do samorządu twórczego, zespołów i partycypacji w zarządzaniu ograniczyły się do ustawowego zalegalizowania przemian, które zrewolucjonizowały strukturę filmu polskiego w 1955 roku. Z kolei wpływ twórców na bieg spraw kinematograficznych - w ramach systemu - był szczególną cechą całego okresu powojennego. Dokument z 1987 roku jedynie ustawowo to potwierdził. Novum sprowadzało się przede wszystkim: do zdefiniowania podstawowych pojęć jak film, produkcja, dystrybucja itp.; do utworzenia instytucji filmowej; do indeksacji wynagrodzeń, w tym również stawek umów o dzieło oraz do ustanowienia przepisów karnych za prowadzenie wbrew założeniom ustawy: produkcji, opracowania, dystrybucji lub rozpowszechniania filmów. Wprowadzenie ustawy nie zmieniło i zmienić nie mogło finansowego położenia kinematografii.
u progu przemian
Większość pracowników kinematografii stanęła w końcu lat osiemdziesiątych w obliczu groźby utraty pracy, zmiany jej miejsca i charakteru lub przejścia na wcześniejszą emeryturę. Z powodu kryzysu dotacje budżetowe zostały ograniczone. Zmiany ustrojowe spowodowały, że kinematografia przeistaczała się z zetatyzowanej, centralnie zasilanej i programowanej instytucji państwowej w zróżnicowaną wspólnotę samodzielnych jednostek reprezentujących rozmaite formy własności i konkurujących z sobą w ramach wolnego rynku.
Przekształcenia własnościowe w filmie następowały wolniej niż w innych dziedzinach kultury i gospodarki. Brakowało regulacji prawnych dostosowujących ogólne zasady prywatyzacji do potrzeb kinematografii. W rezultacie w kinematografii w latach 1989-93 nadal dominowały instytucje państwowe.
W dziedzinie produkcji filmów fabularnych funkcje państwowych producentów pełniły przede wszystkim studia filmowe. W większości były to ośrodki przekształcone z dawnych zespołów filmowych, zachowujące ich program, kierownictwo i tradycyjne nazwy. Poza państwowymi ośrodkami wytwórczymi, dla których organem założycielskim był Komitet Kinematografii, działało ponad sto firm produkcyjnych. Firmy te świadczyły różnego rodzaju usługi techniczno-produkcyjne.
komitet kinematografii
Komitet Kinematografii pełnił w stosunku do państwowych instytucji tzw. organu założycielskiego. Udzielał on jednostkom pozapaństwowym - za odpowiednią opłatą - upoważnień do produkcji, dystrybucji i rozpowszechniania filmów, niezależnie od techniki zapisu i nośnika. Na działalność państwowych i pozapaństwowych jednostek, w tym producentów i dystrybutorów, przewodniczący Komitetu Kinematografii mógł wpływać jako szafarz publicznych środków przeznaczonych na wspomaganie twórczości i kultury filmowej.
Powołanie w 1987 roku KK stanowiło szczytowe osiągnięcie ukształtowanej w poprzednim systemie tzw. kinematografii reżyserskiej. Dwa lata później głównym zadaniem Komitetu stało się poddanie państwowych instytucji filmowych regułom rządzącym kinematografiami producenckimi. Celowi temu służyły: zainicjowanie zmiany sposobu funkcjonowania jednostek kinematografii z podmiotowego na przedmiotowe oraz powołane trzy agencje, realizujące w nowych warunkach ustrojowych funkcje państwowego mecenatu. Były to Agencje: Scenariuszowa, Produkcji Filmowej i Dystrybucji Filmowej. W charakterze tzw. inwestorów publicznych wspomagały one ze środków budżetowych Komitetu Kinematografii krajową twórczość scenariuszową oraz produkcję i dystrybucję filmów wszystkich rodzajów i gatunków. Przedmiotem dofinansowania stały się przy tym konkretne przedsięwzięcia, a nie straty jednostek państwowej kinematografii.
Projekty przedsięwzięć przedstawiane agencjom miały formę pliku wymaganej dokumentacji, tekstów, kosztorysów, planów, zaświadczeń, referencji itp. Plik taki nosił nazwę „pakietu” i był rozpatrywany przez losowo wybieranych ekspertów. Ich opinie stanowiły dla Przewodniczącego KK podstawę decyzji o udzieleniu dotacji lub o odrzuceniu wniosku. Dotacje podlegały zwrotowi, jeżeli korzystający z pomocy nie spełnił warunków dofinansowania lub osiągnął sukces. I tak, jeśli sponsorowany scenariusz został skierowany do realizacji, producent musiał zwrócić dotację Agencji Scenariuszowej. Środki uzyskane z Agencji Produkcji lub Dystrybucji Filmowej były spłacane z zysków filmu, po pokryciu wkładów producentów, udziałowców i dystrybutorów. Kwoty nie pokryte wpływami podlegały umorzeniu. W celu zachęcenia producentów do dalszego inwestowania przyznano im prawo dysponowania kwotami spłaconymi Agencji Produkcji Filmowej na sfinansowanie następnych przedsięwzięć. Dopiero po upływie dwóch lat nie wykorzystane przez producentów środki przechodziły na własność Agencji.
agencja scenariuszowa
Pakiet scenariuszowy zawiera:
treatment
scenę dialogową
kosztorys prac literackich
umowa producenta ze scenarzystą
życiorys scenarzysty
Wypłaty wypłacane są w ratach. Wiele projektów nigdy nie zostały zrealizowane.
Producent który wnioskuje o pieniądze na prace literackie ma przez kilka lat prawa do realizacji filmu. Jeżeli w ciągu 5 lat nie uda mu się realizacja scenariusz przechodzi na własność Agencji Scenariuszowej. Jeżeli producent rozpocznie projekt to zwraca agencji scenariuszowej otrzymane dotacje od Agencji Scenariuszowej.
agencja dystrybucji filmowej
Agencja dystrybucji - obecnie nie istnieje. Powołana by pomóc tworzącemu się w Polsce prywatnemu rynkowi dystrybucji w finansowaniu kosztów dystrybucji filmów polskich i wysokiej klasy filmów zagranicznych. Była powołana komisja która oceniała projekt dystrybucji i film który miał być finansowany. Koszty nie obejmowały tylko zakupu licencji. Agencja na skutek kurczenia się środków wyeliminowała filmy zagraniczne. Obecnie w szczątkowej formie istnieje przy Filmie Polskim Zlikwidowano ja pod koniec 1990 r.
dystrybucja
Przed rokiem 1990 cały sektor dystrybucji był w rękach państwa. Monopol zarządzał dystrybucją i rozpowszechnianiem filmów i realizował politykę państwa. Transakcje na zakup poszczególnych tytułów filmowych były dokonywane przez PP Film Polski. Na zlecenie centrali dystrybucji filmów dokonywał zakupu filmów za granicą. Centrala po zakupie filmu zajmowała się całą dystrybucją - wykonaniem kopii etc. Filmy kupowano na zasadzie ceny transakcyjnej - inaczej niż generalnie odbywał się obrót (w pakietach, na targach, negocjowano cenę transakcyjną). Nie było to związane z oglądalnością filmu w Polsce - ilość filmów i zyski jakie osiągała Centrala nie były związane z tą ceną
W 1985 roku zakupiono film „Klasztor Szaolin” - zgromadził gigantyczną widownię - 10,5 miliona widzów (rekord w tamtym okresie) - świadczy to o tym, że na rynku były marne filmu, skoro tego typu film uzyskał taki wynik. W 1985 roku do kina przyszło ponad 100 milionów widzów. W latach 80 - po wprowadzeniu stanu wojennego cenzura i stosunkowo marne środki finansowe przeznaczane na zakup filmów spowodowały, że gwałtownie pogorszyła się jakość repertuaru kinowego - filmy pośledniej jakości, sporo było filmami z obozu socjalistycznego, gwałtownie zaczęła spadać frekwencja w kinach. Ta sytuacja nałożyła się na boom elektroniczny - ekspansja video. Polska stała się krajem, w którym rynek wideo zaczął się najdynamiczniej rozwijać w całej Europie - poprzez wideo była możliwość obejrzenia wielu filmów, które były nielegalne - ogromny rynek filmów pirackich. Wówczas nikt się tym nie przejmował, państwo nie miało interesu by chronić swój rynek autorów, bo byli to z reguły twórcy zachodni. Poprzez ekspansję wideo świadomość Polaków pozwalała poszerzać im swoją wiedzę co się działo poza granicami naszego kraju. Spośród 120 wypożyczalni wideo tylko 20 było wypożyczalniami państwowymi (z tytułami legalnymi) (połowa lat 8u0 tych). Dopiero ustawa z 1987 roku w zapisach wskazywała na problem praw autorskich - był zakaz, którego nikt nie egzekwował. Po roku 1987 - ustawa otwierała możliwość dystrybucji prywatnej. Mogły powstawać prywatne przedsiębiorstwa dystrybucyjne. Z mocy tej ustawy piracka działalność mogła być pociągnięta do odpowiedzialności karnej. I etap - likwidacja Centrali Rozpowszechniania Filmów (początek lat 90). Powołano 7 instytucji dystrybucji filmów tzw. IDF
IDFy oddały w dzierżawę osobom prywatnym bądź spółkom pracowniczym prawie wszystkie kina jakie były w ich posiadaniu. W rękach IDF pozostały pojedyncze kina, w których wyświetlano filmy dystrybuowane przez IDF. IDF (Apollo Kraków, Helios Łódź, Maxfilm Warszawa, Neptun Gdańsk, Odra Wrocław, Silesia Katowice). Nastąpiło złamanie monopolu jednej centrali. Gdy dystrybucja leżała w gruzach na rynek weszli producenci amerykańscy dominując nad rynkiem. Pierwszy przyczółek - firma ITI podpisała kontrakt z Warner na dystrybucję filmów na kasetach wideo (w sklepach PEWEX i Baltona). Pierwszym filmem fabularnym, który został kupiony na rynek Polski w nowej rzeczywistości, nie poprzez centralę, ale na podstawie normalnej umowy z dystrybutorem był film „Niebezpieczne związki” 1990 - przez ITI. Pierwszy kontrakt na nowych zasadach dystrybucyjnych, które obowiązują obecnie. Dzielenie się wpływami z dystrybucji. Umowa polegała na tym, że firma Warner z firmą ITI dzieliła się zyskiem z wpływów na terenie Polski. Kolejnym etapem było powstanie firmy dystrybucyjnej Syrena. Pierwszym filmem, który Syrena rozpowszechniła na terenie Polski był film „Nic nie widziałem, nic nie słyszałem”. Syrena była przedstawicielem trzech dużych amerykańskich wytwórni filmowych: Buena Vista, Columbia i 20th Century Fox. Do dziś jest przedstawicielem tych firm poza Columbią. W ślad za tymi wytwórniami na rynek polski zaczęły wkraczać kolejne amerykańskie wytwórnie filmowe tworząc swoje własne firmy dystrybucyjne. Nie tylko producenci amerykańscy zaczęli opanowywać polski rynek dystrybucyjny.
Powstawały mniejsze nie powiązane umowami firmy dystrybucyjne - Vision (firma, która ma status firmy niezależnej, korzysta z własnych pomysłów na dystrybucję filmową - kupuje filmy na rynku: na targach, korzysta z możliwości koprodukcyjnych, z licytacji konkretnych tytułów filmowych); mniejsza firma Gutek Film (kino ambitne); Solopan (Szumlasa, na początku lat 90 prężna, dzisiaj znika z rynku); Imperial. Roman Gutek przybliżył polskiemu widzowi takich reżyserów: Lars von Trier, David Trier, Wim Wenders, David Linch. W 1991 na polskich ekranach pojawiło się 105 tytułów filmów amerykańskich. W 1987 - odpowiednio było 15. Filmy z obozu socjalistycznego - sytuacja odwrotna (1987 - 34 filmy; 1991 - 1).Nie najlepsza sytuacja była z dystrybucją filmów polskich - dystrybutorzy nie chcieli przyjmować ich do dystrybucji, które przegrywały z filmami amerykańskimi. W 1991 powstała Agencja Dystrybucji Filmowej - wspomaganie dystrybutorów, którzy wykazują wolę wprowadzania na ekrany filmów polskich i ambitnych filmów zagranicznych
Skutki w krótkim czasie działania ADF pojawiły się w 1992 - 15 polskich tytułów na ekranach
Dystrybutorzy zaczęli przejmować system promocji, system zdobywania widza oparty na wzorcach amerykańskich. Jeden wielki tytuł, który napędzał tę machinę. W 1993 roku takim filmem (ogromna ilość widzów jak na ówczesną sytuację) - „Jurassic Park” - 3 miliony widzów (wówczas była niska frekwencja widzów). Ludzie zaczęli powoli wracać do kin. Po okresie kompletnej stagnacji początku lat 90 następował powolny proces powrotu widza do kin. Są pewne gatunki filmowe, których nie powinno oglądać się na wideo - wielkie filmy które w pełni odbierało się dopiero na dużym ekranie, w dobrych warunkach. Zaczęto myśleć kategoriami - należy sprowadzać duże filmy, które stworzą wolę chodzenia do kina rodziną. W latach 90-95 pojawiły się m. in. filmy „Flinstonowie”, „Pocahontas” - znalazły się w czołówce filmów. Problemem była bardzo marna jakość kin. Kina w ilości bardzo dużej zaczęły drastycznie spadać do poziomu niewielkiego. Zostały kina, które były w stanie utrzymać się na rynku - albo przy pomocy dotacji władz terytorialnych, albo dzięki działalności gastronomicznej.
Standardy kin były marne. Obecnie jest jeszcze wiele kin nie spełniających wymogów współczesnej techniki filmowej. Sytuacja produkcji filmowej w Polsce i innych krajach w latach 1990 -2002.
Średni koszt produkcji filmów w Europie z 1997 r - 3,3 mln dolarów. Francja - 5 mln dolarów
W. Bryr\tania i Irlandia 3 mln USD. USA - 14,5 mln USD. Polska - 0,5 mln USD
Baza kinowa w Polsce. Do roku 80 r zniknąły kina objazdowe które doprowadzają do znacznego spodku ilości kin. Do tej pory istnieje jedno kino objazdowe w Łowiczu. Z tych 825, 600 to kina w domach kultury. 200 to kina samorządowe. Reszta to kina prywatne które muszą swoją dystrybucją utrzymać się na rynku.
Podział z wpływów z biletów: 50% - zostaje u właściciela kina; 50 % - trafia do dystrybutora który dzieli się z producentem albo po połowie lub 20 %- 30 %.
Z producentami zagranicznymi : na zasadzie dzielenia wpływów z biletów z producentem amerykańskim po odjęciu kosztów kampanii.
Dystrybutorzy niezależni - kupują filmy na rynku (za cenę miedzy 100 -400 tys. Usd ). Koszty dystrybucji należą do dystrybutora.
Umowa zawarta między dystrybutorem a producentem: z pieniędzy otrzymanych z wpływów, dystrybutor odlicza koszty dystrybucji i cała reszta jest dzielona. Koszt dystrybucji to około 0,5 do 2 mln zł.
agencja produkcji filmowej
Poprzez APF odbywa się w dalszym ciągu przekazywanie wszystkich budżetowych pieniędzy do producentów zarówno prywatnych jak i instytucji państwowych.
Forma impresariatu pracowniczego - wcześniej ilość zawodów w APF była większa
Pracownicy oddelegowywani do pracy w filmach, które dotuje. System przekazywania pieniędzy z budżetu do producentów. Stworzony został system pakietów. Każdy z producentów, niezależnie od rodzaju filmu, a chce otrzymać dotację ze środków budżetowych winien złożyć w APF wniosek o przyznanie dotacji tzw. pakiet producencki. Składa go w 10 egzemplarzach (fabuła), 6 egzemplarzach (dokument, oświata, animowany).
Co zawiera pakiet producencki:
Dwa rodzaje wystąpień o przyznanie dotacji (pakietów producenckich):
w przypadku ubiegania się o promesę (przyrzeczenie, że budżet państwa - APF - jeżeli producent zbierze wszystkie niezbędne pieniądze na wyprodukowanie filmu to producent otrzyma środki budżetowe) - producent nie ma jeszcze zamkniętego finansowania projektu filmowego (ma tylko scenariusz i niezbędne dokumenty do złożenia wniosku) - pakiet składa się z wniosku o częściowe dofinansowanie projektu - formularz, w który producent wpisuje wszystkie odpowiedzi na zadane pytania - w przypadku promesy dwie strony; na pakiet składa się scenariusz lub scenopis filmu, zwięzłe streszczenie filmu oraz eksplikację artystyczną reżysera; dorobek artystyczny reżysera, przewidywany harmonogram produkcji (kiedy prace przygotowawcze, zdjęcia, premiera itp.); planowany kosztorys filmu (podpisany przez producenta i głównego księgowego), w przypadku filmu sf - krótka eksplikacja o zamierzonych sposobach realizacji pomysłu, w przypadku filmów animowanych - rysunki głównych postaci; aktualny wyciąg z rejestru przedsiębiorstwa producenta, który występuje z wnioskiem o dotację, lub zaświadczenie o działalności gospodarczej, krótka informacja o osiągnięciach producenta
w przypadku o przyznanie decyzji środków: ubiega się producent wnioskujący który oprócz dotacji posiada wszystkie niezbędne środki finansowe ( w postaci umów albo listów intencyjnych ). Na początku lat 90 tych producent mógł występować o 70% kosztorysu, 30 % musiał zdobyć sam. Później zdecydowano że dotacja nie może przekraczać 650 tys. Zł. Wyjątki - do kwoty 715 tys. zł.( max kwota o jaką może ubiegać się producent). Listy intencyjne koprodukcyjne lub zawarte umowy z realna deklarowana kwota. Jeżeli mamy doczynienia z koproducentem zagraniczny musi być określona specyfikacja wkładów poszczególnych stron. Wyciągi z rejestru przedsiębiorstw koproducentów. Opinia banku prowadzącego rachunek danego koproducenta. Promesa albo umowa przyszłego dystrybutora. Producent wnioskujący nie musi składać wypisów z rejestrów i potwierdzeń z banków jeżeli koproducentem jest TVP Canal + Polsat ,WFD. Dokumenty muszą być złożone w języku polskim. Tłumaczenia musza być uwiarygodnione.
Po złożeniu pakiet jest kierowany do ekspertów ( powołanych przez przewodniczącego kinematografii. 70 ekspertów na 2 lata powołanych .Są to reżyserzy, kierownicy produkcji, krytycy filmowi, dystrybutorzy. Eksperci wybierani są losowo - 9 osób do filmu fabularnego. 5 osób - do filmu krótkometrażowego. Otrzymują komplet dokumentów. Wybór ekspertów jest anonimowy. Po zapoznaniu się z pakietem wypełniają: ocenę projektu filmowego : ocena walorów artystycznych - uzasadnienie, poznawczych, rozrywkowych, dydaktycznych; przewidują frekwencję; oceniają walory promocyjne ( festiwale, imprezy, eksport ); oceniają dokumenty finansowe pod względem ekonomicznym; przedstawiają ewentualne propozycje poprawek oraz inne uwagi. Ocena kończy się decyzja popiera albo nie popiera. Wszystkie ekspertyzy trafiają do APF, gdzie są analizowane i przygotowywane są dla przewodniczącego komitetu opinie. Przewodniczący podejmuje decyzję ostateczną o przyznaniu lub nie przyznaniu . Powinien kierować się stosunkiem głosem ekspertów.
Producent wnioskujący po decyzji przewodniczącego otrzymuje kopie ocen projektu do wglądu.
Uzyskanie pozytywnego stosunku (5 za i 4 przeciw wystarczy) pozwalało przewodniczącemu Komitetu Kinematografii przydzielać środki na produkcję filmu.
Dwa rodzaje wniosków
o promesę
o decyzję
o promesę - przewodniczący podpisując zgodę daje informację producentowi, że jeżeli producent zgromadzi wszystkie potrzebne środki finansowe (zawrze stosowne umowy) w ciągu 6 miesięcy to wtedy występuje do APF o zamianę promesy na decyzje - w zasadzie zamiana automatyczna, jeśli się mieści w czasie 6 miesięcy
o decyzję - wniosek podstawowy; przewodniczący podpisując na podstawie ocen ekspertów decyzję o przyznanie środków jednocześnie daje czas 9 miesięcy producentowi na rozpoczęcie zdjęć
w uzasadnionych przypadkach producent może wystąpić o przedłużenie ważności do 12 miesięcy
APF staje się koproducentem filmu w takim stopniu w jakim jej wkład procentowy. Działa na takich samych zasadach jak pozostali koproducenci. Nierówność w odzyskiwaniu środków z dystrybucji - część zysków należna APF jest wypłacana w ostatniej kolejności. Producent państwowy może przetrzymać tę część, którą powinien oddać APF przez dwa lata w celu wykorzystania do kolejnej produkcji filmowej. Gdy podejmie produkcje te pieniądze stają się jego własnością; a na tę nową produkcję może ponownie ubiegać się o dotację. Gdy nie podejmie produkcji w ciągu dwóch lat - musi pieniądze z zysku przysługujące APF zwrócić.
zmiany projektowane dotyczące całokształtu funkcjonowania kinematografii
W tej chwili jest jeden projekt - wstępne założenia dotyczące systemu kinematografii
Nawiązują one do pomysłów jakie były już w kilku projektach całościowych ustaw o kinematografii
Finansowanie kinematografii - założenia:
założenie utworzenia polskiego Instytutu Filmowego, którego celem byłoby wspieranie polskiej kinematografii a w szczególności wspierania i współfinansowania debiutów filmowych i dzieł o wielkiej wartości kulturowej i artystycznej
organem Fundacji byłby Zarząd i Rada Fundacji
zarząd powoływany przez Radę, członkowie rady wybierani przez ministra, wywodzący się ze środowiska filmowego
mienie fundacji pochodzi z trzech upadłych instytucji filmowych - Agencji Produkcji Filmowej, Agencji Scenariuszowej, Agencji Dystrybucji Filmowej
w skład fundacji powinny wejść wszystkie instytucje filmowe, w tym Filmoteka Narodowa
wszystkie udziały państwowych wytwórni, prawa autorskie do filmów, których w tej chwili właścicielami są zespoły filmowe i instytucje filmowe - powinny wejść w mienie fundacji (obecnie zespoły założone przez skarb państwa - Oko, Perspektywa, Zebra, Tor, Studio Irzykowskiego) właścicielami praw do filmów zrealizowanych po 1945 roku zostały zespoły filmowe (oraz zlikwidowane Profilm, Dom) - w ich imieniu zarządza Studio OKO, wpływy dzielone pomiędzy innymi zespołami
w statucie fundacji zostałyby określone szczegółowe cele i tryb rozdziału środków finansowych
fundacja wszystkie środki jakimi miałaby dysponować pochodziłyby z: dotacji budżetowych; jednorazowych wpływów ze sprzedaży majątku jakim Komitet Kinematografii w postaci Instytucji Filmowych dysponuje (prywatyzacja); z praw autorskich wszystkich filmów, do których miały prawa instytucje filmowe; wpływy ze stacji telewizyjnych (albo w postaci produkcji filmów do określonego % wpływów danej stacji lub w postaci przekazywania pieniędzy do funduszu); wpływ z cen biletów do kin
szereg preferencji i ulg związanych z produkcją polskich filmów
darowizny na rzecz fundacji - zwolnienie od podatku
Pomysły co do finansowania kinematografii
odpisy z biletów
model brytyjski - wpływy z gier losowych, konkretnie z totalizatora
ulgi podatkowe - odpisywanie z podatku na rzecz funduszu (a nie na rzecz konkretnego projektu jak w Niemczech)
Formalnie nie jest to obciążeniem budżetu państwa. Prawdopodobnie powstanie instytut filmowy, który będzie zarządzał tymi finansami.
1
ORGANIZACJA PRODUKCJI FILMOWEJ
kompendium
opracowanie - Marek Wróbel