„Z BOGIEM ALBO BEZ BOGA „ JOZEF KOZIELECKI
PSYCHOLOGIA RELIGII:NOWE SPOJRZENIE.
Potoczne obserwacje i systematyczne badania ludzi żyjących u schyłku XX wieku nie potwierdzają przewidywań sceptyków i niedowiarków. Nauka nie wyrugowała religii, wiedza nie wyparła wiary. Przyjrzyjmy się dokładniej „scenariuszowi” jaki pozostawili nam przodkowie. ............
Uniwersalne religie przyjmujące ideę osobowego Boga czyli np. chrześcijaństwo, bądź religie będ --> [Author:MP] ące rodzajem moralnej mądrości , jak buddyzm, mimo częściowej laicyzacji społeczeństwa , nadal są znaczącą siłą motywacyjną i sprawczą.
STANY ZJEDNOCZONE-90%obywateli wierzy w rzeczywistość wieczną i oddaje część Bogu.
KRAJE TOTALITARNE-ludzie nie poddali się w większości materializmowi dialektycznemu .SCEPTYCY :Durkheim, Freud, Sartre.
FREUD-religia to złudzenie.
MARKS- religia to opium dla ludu.
Pytanie o motywację: dlaczego ludzie niezmiennie wierzą w rzeczywistość bez brzegów ?Podstawowe motywy wiary - lęk przed śmiercią, potrzeba sensu życia?
Pytanie o doświadczenie - jak kształtuje się doświadczenie religijne człowieka?
Czy wierzenia religijne są bardzo bliskie jednostce zagubionej w zamęcie świata?
Spojrzenie na religię z punktu widzenia TRANSGRESYJNEJ KONCEPCJI CZŁOWIEKA-człowiek stanowi złożony podmiot twórczy i ekspansywny .
Jego działania praktyczne , akty myślenia są uruchamiane przez wielość wewnętrznych potrzeb, przez presję społeczną i nieobliczalny przypadek.
Nie ma obecnie tak dojrzałej koncepcji człowieka ani teorii osobowości
Tłumaczącej przeżycia i zachowania religijne.
TRANSGRESJA-działania zewnętrzne ,myśli i przeżycia , w których człowiek intencjonalnie
Wychodzi poza granice dotychczasowych doświadczeń i osiągnięć.
Doświadczenie religijne ,poszukiwanie Boga ,medytacje, udział w obrzędach sakralnych,
Są możliwe dzięki kompetencji umysłu zwanej ŚWIADOMOŚCIĄ . Stanowi ona siłę rodzicielską wielu przeżyć religijnych. Bez niej jednostka byłaby monstrualnym kaleką ,niezdolnym do intencjonalnych aktów wiary .
Problem motywacji to kluczowe zagadnienie psychologii. Pytania, dlaczego ludzie wierzą ,co pobudza i podtrzymuje ich poszukiwanie Boga osobowego ,dlaczego w pewnych wypadkach wyrzekają się go to zasadnicze pytania psychologii religii .
POGLĄDY:-wiara pochodzi od Boga i nie wymaga eksplanacji jako rodzaj zmiennej niezależnej .Tak więc transcendencja jest tajemnicza i niedefiniowalna.
-stanowisko redukcjonistyczne - religia jest środkiem do zaspokajania potrzeb indywidualnych oraz zbiorowych.
- agnostycy - Lorentz, wiara jest niepoznawalna.
Wierzenia, praktyki są częścią składową kultury przekazywaną z pokolenia na pokolenie. W toku socjalizacji dzieci uczą się prawd wiary lub żyć bez Boga .W różnych kulturach Bóg osobowy ma uniwersalne cechy : sprawiedliwość wszechmocność ,dobro.
Motywacje wiary:
lęk przed śmiercią -lęk przed ostatecznym zanikiem osobowości, ostateczną entropią. Z wiekiem wzrasta bogactwo i częstość praktyk religijnych. Ludzie wchodzący w trzeci wiek częściej chodzą do Kościoła ,częściej się modlą i silniej wierzą w nieśmiertelność.
projekcja własnego ojca- człowiek jest bezradny wobec kultury ,która udaremnia zaspokajanie jego popędów. Kultura staje się źródłem cierpienia. Tak więc religia jest reakcją na negatywne emocje , i powstaje już w dzieciństwie .FREUD:”Bóg w istocie rzeczy nie jest niczym innym ,jak uwznioślonym ojcem” .Gdyby kultura i cywilizacja nie były źródłem zła ,człowiek nie musiałby lokować swoich tęsknot i pragnień u Stwórcy.
motywy hubrystyczne-człowiek przejawia silne dążenia do potwierdzenia własnej wartości- self-esteem. Identyfikujemy się ze wzorem osobowym, artystą, Bogiem. „Jeśli poza mną nic nie istnieje ja również jestem nikim”
motywy poznawcze- przekonania religijne służą interpretacji i wyjaśnieniu nieoczywistych aspektów świata. Szczególnie odnosi się to do młodzieży w okresie dojrzewania.
Potrzeba sensu życia- człowiek może zlokalizować w religii dążenie do osiągnięcia sensu życia . Ludzki trud nie kończy się frustracją, jest odwieczne i konieczne. Znalezienie pewnej celowości otwiera drzwi do dalszych zmagań. BADANIA CHLEWIŃSKIEGO :”Z badań obrazu religii w świadomości społecznej „[84%-nadaje sens ludzkiemu życiu, 64%-świat bez boga jest niezrozumiały, 47%-nadaje siłę do życia] .W rzeczywistości aktywność religijna jest polimotywacyjna.
Hipoteza Whiteheada-religia uwalnia od ciężaru samotności i osamotnienia.
Hipoteza Fromma- działalność duchowa wypływa z miłości.
DYLEMAT ALFA- PYTANIE JAKIE STAWIA SOBIE KAŻDY ZDROWY CZŁOWIEK „Z BOGIEM ALBO BEZ BOGA” jest to duchowy problem filozoficzny ,ćwiczenie w rozwoju osobowości i wyrażanie własnej woli . Jest to problem niedookreślony- wg. Simona-ill defined problem.Alternatywa- świat pełen sensu ,kierowany przez Boga, okaleczony przez człowieka, uzdrowiony przez Odkupiciela lub absurdalny ,kończący się pustką ,czcza zabawka bezosobowego Fatum.
DYLEMAT PASCALA- stawiając na Boga, gdy okaże się że istnieje, zyskujemy wszystko , a gdy nie ma go - tracimy niewiele . Studenci Brown w pełni nie zaakceptowali tej teorii.
WSPÓŁCZEŚNIE CZŁOWIEK NAWET W KRAJACH WYSOKO CYWILIZOWANYCH CZĘŚCIEJ WYBIERA BOGA I PODDAJE SIĘ JEGO KULTOWI. Kryzys najczęściej pojawia się u młodzieży (12-18 lat) i wiąże się z fazą myślenia operacyjnego. Następuje osłabienie pozytywnej postawy wobec Kościoła.
WSPÓŁCZESNOŚĆ-
Żyjemy w czasach „imperializmu naukowego ”. Nauka traktowana jest przez wielu jak wyrocznia. Osoby nastawione scjentystycznie nie rozumieją specyfiki religii jako składnika kultury. Wszelkie próby zastosowania metodologicznych zasad wobec treści Biblii wyglądają karykaturalnie. Budzi to często zwątpienia . Egzystencjonalny dysonans również powoduje stan nieufność. „Albowiem wszelki ,który prosi ,bierze ; a kto szuka, znajduje ; ”-Ludzie są zawiedzeni gdyż wiara nie zapobiega cierpieniu. Jednak rezultatem wiary może być też odrodzenie wiary. W naszych czasach często obserwujemy zmianę wiary ,czyli przejście od jednego systemu do drugiego . Obecnie często słyszy się , że ktoś jest wierzący ,lecz nie praktykujący , że ktoś nie wierzy ,lecz religia jest dla niego busolą.
Jednak przekonania religijne , duchowe nie tyle się wybiera ile kształtuje w długim procesie. To nie my akceptujemy przekonania, ale one nas akceptują.
J. W. DAWID na początku XX wieku pisał- „człowiek religijny w ogóle ma właściwie dwie religie: jedną do której należy, i drugą , która należy do niego, tj. którą sam tworzy i która , być może ,częściowo tylko jest zgodna z pierwszą. Z religii , w jakiej człowiek wzrasta, którą przejmuje od innych , zazwyczaj część większa leży w duszy obca i martwa, wybiera on tylko cząstkę z religii danej ,inne sam dorabia.” Chrześcijanie amerykańscy nie potrafią nawet wymienić 10 przykazań ,nie wiedzą nawet gdzie urodził się Chrystus. Z kolei u Polaków zapamiętywanie treści religijnych jest wybiórcze . Około jedna trzecia Amerykanów co najmniej raz w życiu przeżyła olśnienie lub przebudzenie . Niektórzy interpretują to jako spotkanie z Bogiem .
Jak ludzie postrzegają Boga ? Małe dzieci tworzą sobie zmysłowy i konkretny obraz Boga zawierający elementy baśniowe . W okresie dojrzewania i dorosłości ludzie formułują koncepcje Boga w języku abstrakcyjnym . Według eksperymentu Bensona i Spilka ludzie mający poczucie wysokiej wartości tworzą ciepły obraz Boga i na odwrót . Schweitzer napisał przed laty , iż każdy okres historyczny
Tworzy sobie pojęcie Chrystusa . W społeczeństwie amerykańskim u Boga dominują cechy męskie . W hinduizmie np. w tworzeniu koncepcji Boga nie mają znaczenia
Badania przeprowadzone w AUSTRALII- 88%- wierzę w Boga, 65%- wierzę w niebo, 47%- wierzę w życie pozagrobowe, 31%- wierzy w piekło. Tak więc współczesny człowiek w większym stopniu wierzy w rzeczy optymistyczne i pozytywne. J. Kozielecki w 1987 r. Odkrył zjawisko przesunięcia afektywnego,które polega na tym , że jednostka stara się minimalizować emocje negatywne ,a poszukuje sytuacji przyjemnych. Współczesny świat jest światem stresu, twardej konkurencji, walki o chleb ,zimnych stosunków międzyludzkich, egoizmu i samotnego tłumu. Te zjawiska wywołują agresję, zawiść, niepokój ,lęk, cierpienie ,poniżenie i trwogę. Człowiek często czuje się zagrożony i niepewny jutra. Wówczas zwraca się do Kościoła, aby w tym sanktuarium znaleźć miłość.
MEDYTACJE- szczególnie związane z religiami dalekiego wschodu. Relaksują one ciało, redukują bodźce, polegają na koncentracji na jednym przedmiocie .Ich zadaniem jest wyzwolenie z normalności i powszechności. Wiadomo na podstawie badań ,że wywołują one zmiany psychologiczne i fizjologiczne pozytywne.
TYPY RELIGIJNOŚCI -religijność zewnętrzna - wierzenia służą zaspokajaniu potrzeb doczesnych. Religijność wewnętrzna- wiara ma wartość samoistną i autoteliczną. Dla zewnątrzreligijnych wiara jest pewnym ciężarem. Dla drugich zaspokaja potrzebę sensu życia.
MIŁOŚĆ BLIŹNIEGO- Z wypowiedzi słownych wynika ,że osoby wierzące chętniej wyrażają chęć niesienia pomocy innym. Z kolei w praktyce nie ma zasadniczych różnic w postępowaniu ludzi wierzących i niewierzących. Jednak osoby wierzące niechętnie litują się nad osobami „innymi” tj. grzesznikami ,przestępcami, wyznawcami innych religii.
Można więc stwierdzić ,że wielkie religie tego świata wywierają zbyt mały wpływ na zachowanie człowieka. Stąd tylu ludzi cierpiących, stąd tyle ofiar zbrodniczych zamachów, stąd tylu samotnych. W końcu samymi deklaracjami nie można zwyciężyć zła świata. Wiąże się to z niewłaściwą interpretacją pedagogiczną( przestarzałe metody ) nie mówi się „jak” a jedynie „co”.
MOZÓŁ ISTNIENIA: Z badań wynika , że młodzież najczęściej modli się po zaistnieniu problemów moralnych. Z kolei dla dorosłych tragiczniejsze są problemy materialne. Są przekonani ,że wiara czyni cuda. 75% żołnierzy ,biorących udział w drugiej wojnie światowej stwierdziło ,że modlitwa pomogła przetrwać im zagrożenie w większym stopniu niż cokolwiek innego.